Είναι φανερό πως στην πλειοψηφία τους οι άντρες ορίζουν την ταυτότητά τους και μέσα από τη «μπάλα», φτάνοντας πολλές φορές στο σημείο ένας οπαδός να υπερασπίζεται με τέτοιο πάθος την ομάδα του, όπως θα υπερασπιζόταν την οικογένεια, την πατρίδα, τη θρησκεία, κ.ο.κ.

Το ποδόσφαιρο επενδύεται με μια ιερότητα, αντίστοιχη των μεγάλων θρησκευτικών και ιδεολογικών αφηγήσεων. Η μπάλα είναι η ιερή στρόγγυλη θεά κι οι ποδοσφαιριστές είναι θεοί και μάγοι αυτής. Έχει επομένως μια ταυτοποιητική δυναμική που προσδίδει, όπως και οι θρησκείες και οι ιδεολογίες, την αίσθηση του «ανήκειν» σε έναν ευρύτερο σχηματισμό.

Πέρα όμως από αυτά, ανοίγει κι ένα πεδίο επικοινωνίας και εντείνει την αίσθηση του ανδρισμού, μιας και στη συνείδηση των περισσοτέρων το ποδόσφαιρο κυριαρχεί ως ανάμνηση του δυνατού άντρα.

Είναι, επομένως, το ποδόσφαιρο μια μεταφορά της ίδιας της ζωής στην αρένα του γηπέδου. Οι ταυτίσεις είναι αναπόφευκτες, το πάθος μεγάλο κι η ένταση αυθεντική.

Υπό αυτή την έννοια, σαφώς το ποδόσφαιρο μπορεί να γίνει ένα μέσο χειραγώγησης, εκτόνωσης και διασκέδασης των κοινωνιών. Έχει όλα τα χαρακτηριστικά για να σαγηνεύει τα πλήθη, να ανεβάζει την αδρεναλίνη και να δημιουργεί συναισθηματικές φορτίσεις. Είναι, θα έλεγε κανείς, σαν μηχανή προσομοίωσης, ενώ δηλαδή δεν διακυβεύεται τίποτα σημαντικό σε ένα γήπεδο, νιώθει κανείς την ίδια συγκίνηση που θα μπορούσε να αισθανθεί σε μια σημαντική προσωπική, κοινωνική, εθνική νίκη ή επιτυχία.

Αν διακρίνω κάτι που μπορεί να δικαιολογεί τα παραπάνω είναι πως το ποδόσφαιρο δεν είναι μόνο άθλημα, αλλά και μια συμβολική αναπαράσταση, μια τελετουργία, η οποία αναπαράγει διαχρονικά το στερεότυπο του δυνατού άντρα. Στο ποδόσφαιρο κυριαρχούν «πραγματικοί» άντρες, με δυνατό εκτόπισμα, σαν μια προέκταση της φιγούρας του άντρα κυνηγού. Άντρες που ξεχύνονται με ορμή να κατατροπώσουν τον αντίπαλο, ευφυείς και δυνατοί, συνεργατικοί και ατομιστές, με μοναδικό στόχο την επίτευξη του γκολ και της νίκης και, ταυτόχρονα, πρότυπα ανδρισμού, με πειθαρχεία, πάθος, κοινωνικές ευαισθησίες και φυσικά όμορφες γυναίκες δίπλα τους. Άντρες κυνηγοί όχι μόνο της επιτυχίας και της νίκης, αλλά και της κυριαρχίας.

Ως τελετουργία λοιπόν το ποδόσφαιρο αφηγείται μια ιστορία. Μας μεταφέρει μια «αλήθεια» που έχει τις ρίζες της στο βάθος του χρόνου. Οι συμβολισμοί του μετατρέπονται σε έναν κώδικα επικοινωνίας, που έστω και με ασυνείδητο τρόπο εντάσσει μεγάλο μέρος του αντρικού πληθυσμού σε μια ομάδα ανθρώπων, με κοινές αναφορές.

Το ποδόσφαιρο δεν συνιστά μόνο ένα κοινωνικό φαινόμενο, αλλά ένα συμβολικό κατασκεύασμα, που έχει τη δύναμη να μορφοποιεί τις συμπεριφορές και να ορίζει τις κοινωνικές συντεταγμένες.

Τα νοήματά του είναι πολυσήμαντα, ενώ, παράλληλα, διατρέχουν σχεδόν όλες τις κοινωνίες του πλανήτη. Όταν όμως το αληθινά σημαίνον, η ουσία του αθλήματος διαστρεβλώνεται, δημιουργούνται κοινωνικές νευρώσεις. Τότε το ποδόσφαιρο, ως σύμβολο κι ως παιχνίδι, συμμετέχει στο καπιταλιστικό παραλήρημα του κέρδους, γίνεται σύμβολο αναφοράς εθνικιστικών εξάρσεων, ενώ παράλληλα λειτουργεί κι ως σύμβολο εσωτερικών διχασμών της προσωπικότητας του φιλάθλου. Ο σημερινός φίλαθλος έχει χάσει δηλαδή την επαφή με την ουσιαστική σημασία, την πραγματικότητα του ποδοσφαίρου ως παιχνίδι κι αφήνεται, σχεδόν υποτακτικά, στις ενορμήσεις του, με τον ίδιο τρόπο που συμβαίνει ενδεχομένως και σε πολλά άλλα σημεία της καθημερινότητάς του, όπως το φαγητό, οι παρέες, ακόμη κι ο έρωτας.

Η κρυμμένη ηδονή του γκολ και η οδύνη της ήττας συνθέτουν το μαγικό τοπίο του ποδοσφαίρου. Ειδικότερα, οι δύο φαντασιακοί πόλοι του παιχνιδιού είναι αυτός της ελευθερίας και αυτός της κυριαρχίας. Μέσα στα φυσικά όρια του γηπέδου και υπό την αυστηρή καθοδήγηση των κανόνων, οι ποδοσφαιριστές αισθάνονται την πλήρη ελευθερία να ξεδιπλώσουν το ταλέντο και τη δυναμική τους και μέσω αυτής να κυριαρχήσουν έναντι του αντιπάλου. Όσο για τους θεατές, αποτελεί ένα νοσταλγικό κρεσέντο αθέατων ή μη βιωμένων εμπειριών, δίνοντάς τους την ευκαιρία να ζήσουν έντονες στιγμές που η καθημερινότητά τους δύσκολα προσφέρει. Μάλιστα, τους τα προσφέρει αγόγγυστα, μιας και το ποδόσφαιρο, όπως και πολλές άλλες εμπειρίες της εποχής μας, δημιουργεί μια ευφορία, η οποία είναι στιγμιαία, δεν απαιτεί υπερβάσεις και προσωπικές διαφοροποιήσεις, παρά μόνο την πλήρη υποταγή στην κουλτούρα της ηδονής.

Τι ομάδα είσαι; Η απάντηση σε χρωματίζει, αλλά δεν σε ορίζει ως άνθρωπο, απλά σου υπενθυμίζει την αξία της ρώμης, σε μια εποχή όμως που αλλάζουν τα χαρακτηριστικά της αντρικής ταυτότητας και η ρώμη δεν είναι το αποκλειστικό στοιχείο της.

* Του Γιώργου Γιαννούση, ψυχοθεραπευτή, οικογενειακού θεραπευτή