Η ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον από το κάψιμο των φυτικών υπολειμμάτων

Δημοσίευση: 03 Ιουλ 2008 2:54 | Τελευταία ενημέρωση: 28 Σεπ 2015 14:17
* Χρίστος Τσαντήλας Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.)  Ινστιτούτο Χαρτογράφησης και Ταξινόμησης Εδαφών Λάρισας (Ι.Χ.Τ.Ε.Λ.)
 
Γενικά
Το κάψιμο των φυτικών υπολειμμάτων και ιδιαίτερα των σιτηρών ήταν γενικευμένη πρακτική των παραγωγών προκειμένου να προετοιμάσουν το χωράφι τους για την επόμενη καλλιέργεια. Ακόμη η πρακτική αυτή χρησιμοποιείται για την απαλλαγή του χωραφιού από τα φυτικά υπολείμματα, που προκύπτουν από το κλάδεμα των δένδρων για να διευκολυνθούν οι υπόλοιπες καλλιεργητικές φροντίδες. Αυτή η πρακτική αν και ορισμένες φορές είναι αναπόφευκτη, έχει σοβαρές συνέπειες στο περιβάλλον, οι οποίες θα αναφερθούν σε συντομία παρακάτω.
ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΦΥΤΙΚΩΝ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ
Προκειμένου να εκτιμηθεί η έκταση και η σημασία του θέματος καλό είναι να γίνει μια εκτίμηση της ποσότητας των φυτικών υπολειμμάτων που δημιουργούνται από την καλλιέργεια φυτών με σκοπό την παραγωγή τροφίμων, ινών και ζωοτροφών. Δυστυχώς δεν υπάρχουν ανάλογα στοιχεία τηρούμενα από υπηρεσίες που να δίνουν με ακρίβεια τις ποσότητες φυτικών υπολειμμάτων που παράγονται κατά χώρα ή παγκόσμια. Παρά ταύταμπορεί με ασφάλεια να λεχθεί ότι σε παγκόσμια κλίμακα η μισή και πλέον ποσότητα προέρχεται από τα σιτηρά και τα ψυχανθή. Για την απόκτηση κάποιας εκτίμησης της ποσότητας των φυτικών υπολειμμάτων χρησιμοποιείται ένας δείκτης που προκύπτει από το λόγο της παραγόμενης ποσότητας εδώδιμου μέρους (καρπών, φύλλων ή ριζών) προς τη φυτομάζα που δημιουργείται πάνω από την επιφάνεια του εδάφους (Harvest Index-HI). Αυτός ο δείκτης σήμερα είναι για τα σιτηρά 0.40-0.50. Η προσπάθεια της έρευνας είναι να αυξήσει τον δείκτη αυτό, αλλά οι δυνατότητες δεν είναι απεριόριστες λόγω γενετικών αιτίων. Σε μερικές βολβώδεις καλλιέργειες ο δείκτης αυτός μπορεί να φθάσει και την τιμή 0.80. Ένας παρόμοιος δείκτης για τα σιτηρά είναι ο λόγος του βάρους του σανού προς το βάρος των σπόρων. Με βάση τέτοιους δείκτες έχει γίνει η εκτίμηση ότι η ποσότητα φυτικών υπολειμμάτων από τη γεωργία παγκόσμια ανέρχονταν το 1990 σε 4.0 Gt περίπου.
ΤΑ ΦΥΤΙΚΑ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΑ ΩΣ ΠΟΡΟΙ
Θεωρώντας ότι μέση περιεκτικότητα σε ενέργεια των φυτικών υπολειμμάτων είναι 18 MJ/kg, υπολογίζεται ότι η περιεχόμενη ενέργεια στις ανωτέρω ποσότητες φυτικών υπολειμμάτων ανέρχεται σε 1.5 Gt αργού πετρελαίου. Για να γίνει κατανοητό το ύψος αυτής της ενέργειας αναφέρεται ότι η ετήσια παγκόσμια κατανάλωση κάρβουνου και ξύλου για παραγωγή ενέργειας εκτιμάται σε 1.0 Gt ισοδύναμου πετρελαίου και η ετήσια κατανάλωση φυσικού αερίου εκτιμάται σε 1.9 Gt ισοδύναμου πετρελαίου.
Εάν λάβουμε υπόψη μας τη μέση περιεκτικότητα σε θρεπτικά στοιχεία των φυτικών υπολειμμάτων (για τα σιτηρά 0.6% άζωτο-Ν, 1.0% κάλιο-Κ και 0.1% φωσφόρος-Ρ) υπολογίζεται ότι τα παραγόμενα ετησίως φυτικά υπολείμματα παγκοσμίως περιέχουν 50 Μt Ν, 10 Mt Ρ και 20 Mt Κ, όταν το σύνολο της ποσότητας των ανόργανων λιπασμάτων που εφαρμόζονται κατ’ έτος είναι 80 Mt Ν, 14 Mt Ρ και 19 Mt Κ.
Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΨΙΜΟΥ ΤΩΝ ΦΥΤΙΚΩΝ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ
Σε ολόκληρο τον κόσμο και όχι μόνο στη χώρα μας, όπως στον Καναδά, τη Λατινική Αμερική, την Καλιφόρνια, τη Νότια Ασία, την Ιταλία κ.α. η πρακτική αυτή είναι ευρύτατα διαδεδομένη. Οι λόγοι που επικαλούνται οι παραγωγοί σχετίζονται με την προετοιμασία του χωραφιού για την επόμενη καλλιέργεια, η καταπολέμηση ορισμένων φυτικών εχθρών (εντόμων) και ορισμένες φορές φαίνεται να έχουν κάποια βάση. Παρά ταύτα σε καμία περίπτωση ή έστω και πρόσκαιρη ωφέλεια που φαίνεται ότι έχουν οι παραγωγοί δικαιολογούν την υιοθέτηση αυτής της πρακτικής. Σοβαρές πολυετείς έρευνες έχουν αποδείξει ότι η ενσωμάτωση της καλαμιάς του σίτου δεν είχε αρνητικές συνέπειες για την προετοιμασία της κλίνης για την επόμενη καλλιέργεια. Ένα έτος μετά την ενσωμάτωση η αποσύνθεση των υπολειμμάτων ήταν ικανοποιητική για την προετοιμασία του αγρού για την επόμενη καλλιέργεια, ενώ μετά από δύο χρόνια η αποσύνθεση ήταν πλήρης και κανένας άλλος λόγος από τους προβαλλόμενους (δημιουργία τοξινών από τα υπολείμματα, έντομα κ.λπ.) δεν προκάλεσε οποιοδήποτε πρόβλημα. Απεναντίας αγροί που καλλιεργήθηκαν μετά το κάψιμο της καλαμιάς παρουσίασαν σημαντικά προβλήματα από μυκητολογικές ασθένειες.
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΨΙΜΟ ΤΩΝ ΦΥΤΙΚΩΝ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ
Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου: Λαμβάνοντας υπόψη τους υπολογισμούς για τις συνολικές παραγόμενες ποσότητες φυτικών υπολειμμάτων και τα ποσοστά αυτών που καίγονται σε παγκόσμια κλίμακα εκτιμάται ότι από το κάψιμο αυτών απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα 350 - 560 Mt άνθρακα, ποσότητα που αντιστοιχεί σε 1.1 – 1.7 Gt διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Βέβαια θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι ποσότητες αυτές δεν επηρεάζουν μόνιμα τη σύνθεση της ατμόσφαιρας δεδομένου ότι ανάλογες ποσότητες αναμένεται να απορροφηθούν από τις νέες καλλιέργειες κατά την επόμενη καλλιεργητική περίοδο. Το σημαντικό όμως είναι εκτός από το CO2 εκλύονται και άλλα πιο αποτελεσματικά αέρια του θερμοκηπίου, όπως μεθάνιο (CH4), το οποίο απορροφά την υπεριώδη ακτινοβολία 60 φορές περισσότερο από CO2, το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), οξείδια του Ν και καρβονυλικό σουλφίδιο. Υπολογίζεται ότι το 8% του συνολικά εκπεμπόμενου στην ατμόσφαιρα CH4 καθώς και 11% του Ν2Ο προέρχεται από το κάψιμο των φυτικών υπολειμμάτων. Ως ένα δε μέτρο σημαντικό για την αντιμετώπιση του προβλήματος των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θεωρείται η επιστροφή όλων των φυτικών υπολειμμάτων στο έδαφος.
-Έκλυση καπνού: Η καύση των φυτικών υπολειμμάτων και ιδιαίτερα της καλαμιάς των σιτηρών, δημιουργεί σύννεφα καπνού, τα οποία προκαλούν προβλήματα στην υγεία των ανθρώπων σε περιοχές που γειτνιάζουν με αγρούς, στους οποίους καίγονται φυτικά υπολείμματα.
-Ανακύκλωση αζώτου: Όπως αναφέρθηκε προηγούμενα στα φυτικά υπολείμματα περιέχονται μεγάλες ποσότητες θρεπτικών στοιχείων, μεταξύ των οποίων είναι και το Ν, το οποίο με την καύση χάνεται εξ ολοκλήρου στην ατμόσφαιρα. Η καύση λοιπόν των φυτικών υπολειμμάτων συνεπάγεται τεράστιες απώλειες Ν, το οποίο ενώ θα μπορούσε να ανακυκλωθεί προς όφελος της γονιμότητας του εδάφους και του παραγωγού, μεταφέρεται στην ατμόσφαιρα επιτείνοντας το πρόβλημα των αερίων του θερμοκηπίου.
-Προστασία εδαφών από τη διάβρωση: Η διατήρηση των φυτικών υπολειμμάτων στο έδαφος ενισχύει σε μεγάλο βαθμό την δυνατότητα των εδαφών να ανθίστανται στη διάβρωση, που αποτελεί το μεγαλύτερο κίνδυνο για εδάφη σε περιβάλλοντα όμοια με τα ελληνικά που χαρακτηρίζονται από επικλινές ανάγλυφο. Με τον τρόπο αυτό τα εδάφη που βρίσκονται σε επικλινείς θέσεις γίνονται πιο ευαίσθητα στη διάβρωση οδηγούμενα σε ερημοποίηση.
-Μείωση της οργανικής ουσίας των εδαφών: Τα εδάφη δεν είναι ένα σύνολο ανόργανων συστατικών. Περιέχουν τεράστιο αριθμό μικροοργανισμών, μέσω των οποίων συντελείται το σύνολο σχεδόν αντιδράσεων, οι οποίες οδηγούν στην απελευθέρωση των θρεπτικών στοιχείων, με τα οποία τρέφονται τα φυτά. Οι μικροοργανισμοί αυτοί διατρέφονται από την οργανική ουσία των εδαφών. Η καύση των φυτικών υπολειμμάτων εκτός από το ότι στερεί την ευκαιρία να εμπλουτισθούν τα εδάφη με οργανική ουσία, στην οποία μετατρέπονται τα φυτικά υπολείμματα, συμβάλλει στην οξείδωση της ήδη υπάρχουσας οργανικής ουσίας των εδαφών. Σε εδάφη δε που βρίσκονται σε μεσογειακά περιβάλλοντα, όπως τα ελληνικά, αυτό αποτελεί ιδιαίτερα μεγάλο πρόβλημα δεδομένου ότι τα εδάφη αυτά περιέχουν πολύ μικρό ποσοστό οργανικής ουσίας (περί το 1%, όταν ένα έδαφος θεωρείται καλά εφοδιασμένο όταν περιέχει περί το 5%).
ΩΦΕΛΙΜΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΦΥΤΙΚΩΝ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ
Σε περιοχές με χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης τα φυτικά υπολείμματα χρησιμοποιούνται για οικιακή θέρμανση. Περίπου τα 2/3 της ενέργειας για το σκοπό αυτό σε χώρες της Ασίας και Αφρικής προέρχονταν από τα φυτικά υπολείμματα στη δεκαετία του 1980. Σήμερα παρά την άνοδο του βιοτικού επιπέδου των χωρών των περιοχών αυτών συνεχίζουν να αποτελούν σημαντική πηγές ενέργειας για το σκοπό αυτό. Ακόμη στις ίδιες περιοχές τα υλικά αυτά χρησιμοποιούνται ως κατασκευαστικά υλικά. Τα υλικά αυτά επίσης χρησιμοποιούνται ως τροφή των ζώων και ιδιαίτερα των μυρηκαστικών. Υπολογίζεται ότι περίπου το 1/7 των τροφών των μυρηκαστικών πρέπει να προέρχεται από κατάλληλα φυτικά υπολείμματα για την ισορροπημένη διατροφή τους. Άλλη χρήση των υλικών αυτών αποτελεί η κατασκευή στρωμνής ζώων λόγω της μεγάλης απορροφητικής ικανότητας σε νερό και θρεπτικά. Με τον τρόπο αυτό παράγονται κοπριές που μπορεί να τις μεταχειρίζονται ευκολότερα. Επίσης τα φυτικά υπολείμματα αποτελούν πολύ καλό υλικό για την καλλιέργεια μανιταριών. Αναφέρεται ότι οι καλαμιές του σίτου και του ρυζιού αποτελούν το καλύτερο υπόστρωμα για ανάπτυξη των δύο σημαντικότερων λευκών μανιταριών (Agaricus hisporus και Volvariella volvacea). Τέλος τα φυτικά υπολείμματα είναι κατάλληλα για την παραγωγή χαρτιού και εκχύλιση ουσιών που έχουν χρήση στο ραφινάρισμα του πετρελαίου και την παραγωγή φαινολικών προϊόντων.
Σήμερα με την εξέλιξη των κοινωνιών και τη σταδιακή εγκατάλειψη της χρήσης των φυτικών υπολειμμάτων με τους παραδοσιακούς τρόπους που προαναφέρθηκαν, η πιο ορθή διαχείριση των φυτικών υπολειμμάτων είναι η ανακύκλωση μέσω της οποίας προσφέρεται σοβαρή προστασία των εδαφών από τη διάβρωση σε επικλινείς περιοχές, αυξάνει η οργανική ουσία των εδαφών και ανακυκλώνονται τα περιεχόμενα θρεπτικά στοιχεία.
ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΙΚΩΝ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ
Δεδομένης της μεγάλης σημασίας της διαχείρισης των φυτικών υπολειμμάτων με βάση τα όσα προαναφέρθηκαν, για την εξασφάλιση της κατά το δυνατόν ορθολογικότερης χρησιμοποίησης αυτών έχουν θεσπισθεί κανόνες σε όλες τις χώρες του κόσμου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα σε τέτοια θέματα επέβαλε τη θέσπιση μέτρων στις χώρες μέλη της συνδέοντας την παροχή ενισχύσεων σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις με την εφαρμογή των μέτρων αυτών. Έτσι σήμερα είναι υποχρεωτική η εφαρμογή των Κωδίκων Ορθής Γεωργικής Πρακτικής (ΚΟΓΠ) που θεσπίσθηκαν με την 568/20-1-12004 Κοινή Απόφαση των Υπ. Οικονομίας και Οικονομικών, Εσωτερικών Δημ. Διοίκησης και Αποκέντρωσης και Γεωργίας, η οποία για τη διαχείρσιη των φυτικών υπολειμμάτων προβλέπει τα ακόλουθα:
«1.8. Διαχείριση υπολειμμάτων καλλιέργειας
Τα υπολείμματα των αροτραίων καλλιεργειών με σωστή διαχείριση μπορούν να προσφέρουν προστασία στο χωράφι από την διάβρωση και να εμπλουτίσουν το έδαφος με οργανική ουσία. Τα ελληνικά εδάφη είναι πολύ φτωχά σε οργανική ουσία, που αποτελεί το πιο βασικό συστατικό της γονιμότητας των εδαφών. Η εύκολη πρακτική του καψίματος της καλαμιάς στερεί το έδαφος από οργανική ουσία, και από τα άλλα πλεονεκτήματα που περιγράφηκαν στην παράγραφο για τη διαχείριση της αυτοφυούς χλωρίδας. Η ωφέλεια στο έδαφος από τη συγκράτηση περισσότερου βρόχινου νερού και από τη μείωση της εξάτμισης, από αυτό συνδέεται, άμεσα, με το καλό φύτρωμα των σπόρων. Η συγκράτηση της υγρασίας είναι τόσο καλύτερη όσο καλύτερη είναι η κάλυψη του εδάφους από τα φυτικά υπολείμματα. Για τους λόγους αυτούς το κάψιμο τις καλαμιάς θα πρέπει να αποφεύγεται.
Το κάψιμο της καλαμιάς είναι συχνά αιτία πυρκαγιάς, και για τους λόγους αυτούς:
* Απαγορεύεται η καύση των υπολειμμάτων των καλλιεργειών (καλαμιάς) στις οικολογικά ευαίσθητες περιοχές , στις επικλινείς εκτάσεις (κλίση μεγαλύτερη από 10%) και στις περιοχές με οργανικά εδάφη (οργανική ουσία μεγαλύτερη από 4%). Ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες μπορεί να ακολουθείται η εξής διαχείριση:
-Βόσκηση της καλαμιάς και ενσωμάτωση στο έδαφος των υπολειμμάτων μετά τη βόσκηση.
-Άμεση ενσωμάτωση στο έδαφος
-Κοπή, κάλυψη του εδάφους με τα υπολείμματα (mulching) και ενσωμάτωσή τους στο έδαφος την επόμενη άνοιξη.
Τα κλαδεύματα των πολυετών φυτειών:
*Απαγορεύεται να καταστρέφονται με χρήση φωτιάς σε εκτάσεις που βρίσκονται σε ακτίνα 500 μέτρων από δάση ή οικολογικά ευαίσθητες περιοχές, εκτός κι αν έχει δοθεί ειδική προς τούτο άδεια από την Πυροσβεστική Υπηρεσία.
*Το κάψιμο πρέπει να γίνεται κατά τους χειμερινούς μήνες
*Συνίσταται η αξιοποίηση των κλαδευμάτων ως ανανεώσιμος ενεργειακό πόρος στον οικιακό τομέα (τζάκια-ξυλόσομπες) ή η μετά από ψιλοτεμαχισμό ενσωμάτωσή τους σε σωρούς κομπόστας.
*Κατά το κάψιμο πρέπει να λαμβάνονται μέτρα για την αποφυγή της πυρκαγιάς, όπως αυτά περιγράφονται παρακάτω.
 
Όταν γίνεται κάψιμο της καλαμιάς, επιβάλλεται η λήψη των ακόλουθων μέτρων:
1. Να ζητείται άδεια από τις αρμόδιες αρχές όπου αυτό απαιτείται
2. Να ενημερώνεται πριν την καύση η πυροσβεστική υπηρεσία
3. Πριν την έναρξη της καύσης να έχουν ληφθεί μέτρα ελέγχου της καύσης, όπως δημιουργία αυλακιών για πυρασφάλεια.
 4. Στο χώρο της καύσης πρέπει να υπάρχουν διαθέσιμα 200 λίτρα νερού, φτυάρια και τουλάχιστον δύο άνθρωποι να εποπτεύουν το χώρο.
5. Να απομακρύνονται τα προς καύση υλικά από στύλους της ΔΕΗ, του ΟΤΕ, από εγκαταστάσεις φυσικού αερίου, πετρελαίου κλπ.
Συνίσταται επίσης:
1. Το κάψιμο να γίνεται, αν αυτό είναι δυνατό, αντίθετα από την φορά του ανέμου.
2. Όπου είναι δυνατό να ενσωματώνεται η στάχτη εντός δύο ημερών από την καύση».
Περισσότερα σε αυτή την κατηγορία: « Προηγούμενο Επόμενο »

Συνδρομητική Υπηρεσία

διαβάστε την ελευθερία online

Ηλεκτρονικό Αρχείο Εφημερίδας


Σύνδεση Εγγραφή

Πρωτοσέλιδο εφημερίδας

Δείτε όλα τα πρωτοσέλιδα της εφημερίδας

Ψιθυριστά

Ο καιρός στη Λάρισα

Διαφημίσεις

INTERCOMM FOODS
ΣΕΞ ΣΤΗ ΓΑΥΔΟ
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΕΣΠΑ 1-3-24
Μείνε μαζί μας

Η "Ελευθερία", ήταν από τις πρώτες εφημερίδες που σηματοδότησε την παρουσία της στο Internet, μ' ένα ολοκληρωμένο site.

Facebook Twitter Youtube

 

Θεσσαλικές Επιλογές

 sel ejofyllo karfitsa 1

Γενικές Πληροφορίες

Η Εφημερίδα

Ταυτότητα

Όροι Χρήσης

Προσωπικά Δεδομένα

Επικοινωνία

 

Η σελίδα είναι πλήρως συμμορφωμένη με τη σύσταση (ΕΕ) 2018/334 της επιτροπής της 1ης Μαρτίου 2018 , σχετικά με τα μέτρα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του παράνομου περιεχομένου στο διαδίκτυο (L63).

 

Visa Mastercard  Maestro  MasterPass