Γράφει ο Σωτήρης Κολλάτος (Β' Μέρος)
Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΔΑ
Οι οργανώσεις της ΕΔΑ, σ' όλη την Ελλάδα και στη Λάρισα λειτουργούσαν με κύριο κορμό τους παλαιούς αγωνιστές, αλλά και πολλούς, απλούς και νέους δημοκρατικούς πολίτες που ασπάζονταν το δημοκρατικό πρόγραμμά της για μια δημοκρατική πορεία της χώρας, μακριά από το ζοφερό κλίμα του διχασμού που δημιουργήθηκε με τον εμφύλιο σπαραγμό. Ο λαός ήθελε και ζητούσε την κατάργηση των έκτακτων μέτρων, το σταμάτημα της τρομοκρατίας και της χορήγησης γενικής πολιτικής αμνηστίας. Η λειτουργία μαζικών οργανώσεων, θα μπορούσε να συμβάλλει αποφασιστικά για αυτούς τους στόχους και θα επιτυγχάνονταν πιο εύκολα η προσέγγιση και η συμμαχία με άλλες δημοκρατικές δυνάμεις. Εδώ πρέπει να πούμε κάτι, που έχει ξεχωριστή σημασία : Οι κομμουνιστές που πλαισίωναν και ήταν ο κορμός των οργανώσεων, παλαιά μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, σήκωναν το μεγάλο βάρος του αγώνα και ασπάζονταν πραγματικά το δημοκρατικό πρόγραμμα της ΕΔΑ για μια ομαλή δημοκρατική πορεία. Δεν είχε όμως την ίδια γνώμη, η ηγεσία του ΚΚΕ, που βρισκόταν στις ανατολικές χώρες, με αποτέλεσμα να παρατηρείται το παράδοξο φαινόμενο, να συμφωνεί με τους στόχους του προγράμματος της ΕΔΑ, και ταυτόχρονα να επιδιώκει τη δημιουργία ξεχωριστών οργανώσεων του ΚΚΕ, σ' ολόκληρη τη χώρα. Αυτό βέβαια ήταν ένα σοβαρό λάθος, που χωρίς να το θέλει έβλαψε, τη δημοκρατική πορεία της χώρας, που έτσι και αλλιώς , επηρεάζονταν από το πρόγραμμα και τη δράση της ΕΔΑ. Ετσι πολλές φορές και στην καθημερινή προπαγάνδα των κυβερνητικών δυνάμεων, η αντιδραστική δεξιά και το παρακράτος, μιλούσαν ότι τάχα, ετοιμάζονταν ο τρίτος γύρος.
Στη Λάρισα συγκροτήθηκε το 1953 μια τέτοια παράνομη ολιγομελή οργάνωση του ΚΚΕ και εξέδιδε με τη χρήση γραφομηχανής και πολυγράφου, την παράνομη εφημερίδα "Πατριώτης". Τον Αύγουστο όμως του 1954 η οργάνωση "χτυπήθηκε". Εγιναν αρκετές συλλήψεις και μεταξύ των συλληφθέντων, ήταν και ο γράφων. Μετά από απάνθρωπη κράτηση πολλών ημερών στα κρατητήρια -μπουντρούμια της Ασφάλειας (δεν θέλω να αναφέρω σήμερα τα όσα συνέβησαν εκεί), μεταφερθήκαμε στα κρατητήρια της Ασφάλειας Αθηνών σε πλήρη απομόνωση. Η μόνη συνεννόηση γινόταν - με το συνθηματικό «τικ –τακ» στον τοίχο, και μόνο με αυτούς που ήταν κρατούμενοι στα διπλανά κελιά.
Τελικά έγινε η παραπομπή μας για παράβαση του Μεταξικού νόμου 375 για κατασκοπεία!!! Παρακολουθούσαμε –έλεγε το διάτρητο κατηγορητήριο- δήθεν τις μονάδες των ΤΕΑ στην ύπαιθρο και μεταδίδαμε πληροφορίες σε μεγάλη ξένη δύναμη, χωρίς όμως και να κατονομάζεται. Αυτά τα γελοία και άλλα ευτράπελα αναφέρονταν στις κατηγορίες. Μεταφερθήκαμε σε βαριές εγκληματικές φυλακές, παρ' ότι είμαστε υπόδικοι, παραμείναμε σ' αυτές περίπου 3 χρόνια και τελικά η υπόθεση Λαρίσης διαχωρίστηκε , από τη μεγάλη δικογραφία των Αθηνών, που επικεφαλής ήταν ο Χ. Φλωράκης και έγινε η παραπομπή στο διαρκές στρατοδικείο Λάρισας, το οποίο, το 1957 πλέον, επέβαλλε βαριές ποινές. Ποινή θανάτου στο Ν. Γκένα, ισόβια στο Σωτ. Σωτηρόπουλο από το Αγρίνιο και τον ζωγράφο Γιάννη Παπαϊωάννου από τον Αμπελώνα και 15 χρόνια στους Θύμιο Ευθυμίου από την Καρδίτσα, Μπάμπη Γκολέμα και Θεόδωρο Ζαβράκα από τη Λάρισα που παρέμειναν στις φυλακές μέχρι το 1964, όταν ήρθε στην κυβέρνηση η Ενωση Κέντρου με πρωθυπουργό τον Γ. Παπανδρέου.
Η δική μου περιπέτεια κράτησε 5 χρόνια περίπου. Καταδικάστηκα σε 2,5 χρόνια, όχι για κατασκοπεία, αλλά για τη μη καταγγελία στις αρχές παράνομης οργάνωσης. Παρέμεινα τρία χρόνια υπόδικος περιμένοντας και μετά την απόλυση, άλλα δύο στη Μακρόνησο ως τον Ιούλιο του 1959 επέστρεψα στη Λάρισα. Εντάχθηκα στην οργάνωση της ΕΔΑ και μετά από εκλογές έγινα μέλος του γραφείου της Ν.Ε. Η οργάνωση είχε μαζικοποιηθεί και είχε πλαισιωθεί πια από μέλη και στελέχη που είχαν απολυθεί κατά περιόδους από τις φυλακές και εξορίες. Πολλοί ήταν , ή έγιναν στην πορεία, στελέχη της Νομαρχιακής Επιτροπής και του Γραφείου αλλά και απλά μέλη. Θα αναφέρω μόνο μερικά ονόματα. Μ. Μπουκουβάλας, Μ. Συνοδινός, Χρ. Δαμάνης, Φάνης Μπιώτης, Σπύρος Κολοκοτρώνης, Αρ. Λαμπρούλης, Κ. Κανάκης, Γ. Φιλιππίδης, Κούλα Γεροζήση,( αργότερα Χονδρονάσιου,) Νωντ. Νεμπεγλεριώτης και πολλοί άλλοι. Η ΕΔΑ είχε ξαναμπεί στη βουλή στις εκλογές του 1956 και το 1958, αναδείχτηκε δεύτερο κόμμα και έγινε αξιωματική αντιπολίτευση με μεγάλο αριθμό βουλευτών. Στη Λάρισα εκλέγει τρεις βουλευτές: τον Αλέκο Χονδρονάσιο, τον Ηλία Σκυλλάκο και το Χρίστο Παγώνη από την Ελασσόνα. Η ενδυνάμωση και μαζικοποίηση της ΕΔΑ ανησυχεί το παρακράτος της άκρας δεξιάς, το οποίο εντείνει ακόμα περισσότερο την τρομοκρατία, μέχρι που φτάνουμε στις εκλογές του 1961, όπου ιδιαίτερα στην προεκλογική περίοδο, οργίασε. Οι εκλογές καταγγέλλονται –και μένουν στην ιστορία- ως εκλογές βίας και νοθείας. Η Δημοκρατική αντιπολίτευση κηρύσσει ανένδοτο αγώνα και ζητά, να ακυρωθούν. Στη Μαύρη βίβλο που εκδίδεται, περιγράφονται εκατοντάδες διπλοψηφίες, ιδιαίτερα στα στρατιωτικά τμήματα, ενώ στον Τύπο της εποχής υπάρχουν αμέτρητα δημοσιεύματα με φωτογραφίες από ξυλοδαρμένους και κακοποιημένους δημοκρατικούς πολίτες. Ο λαός ξεσηκώνεται και οι νέοι, με σύνθημα το περίφημο «114», βγαίνουν καθημερινά στους δρόμους, αγωνίζονται και με κάθε πρόσφορο τρόπο, παλεύουν για τήρηση του Συντάγματος , εφαρμογή των νόμων που καταπατούνται και στερούν ακόμη και τις στοιχειώδεις δημοκρατικές ελευθερίες και δικαιώματα των πολιτών. Οι αγώνες των εργαζομένων απλώνονται σ' ολόκληρη την Ελλάδα, προβάλλοντας οικονομικά προβλήματα και ζητώντας ταυτόχρονα την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης. Επικεφαλής των εργατικών κινητοποιήσεων είναι οι Οργανώσεις με τον τίτλο «115», που αποτελούνται κυρίως από μαζικά σωματεία, που οι «Μακρη-θεοδωρικοί» εργατοπατέρες, κρατούσαν έξω από τα εργατικά κέντρα και της Ομοσπονδίας. Γραμματέας των «115» ήταν ο αείμνηστος Ορέστης Χατζηβασιλείου, παλαιός συνδικαλιστής και πρόεδρος αργότερα της ΓΣΕΕ.
Στα οικοδομικά σωματεία, που ήταν, η αγωνιστική πυγμή του εργατικού κινήματος, πρόεδρος ήταν ο μαχητής Χρίστος Τσεσμελής. Στη Λάρισα ήταν αναπτυγμένη η κίνηση των «115» και των οικοδομικών σωματείων, που εκτός από τα άλλα αιτήματα, πρόβαλλαν και ζητούσαν την καθιέρωση του 7ώρου και της πενθήμερης εβδομάδας. Κάτι που τελικά, επιβάλλουν δυναμικά.
ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ
ΚΑΙ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΛΑΜΠΡΑΚΗ
Στις 27 Μαίου του 1963, δολοφονείται ο βουλευτής Γρ. Λαμπράκης στη Θεσσαλονίκη. Είχε μιλήσει νωρίτερα σε συγκέντρωση της επιτροπής ειρήνης. Σαν φυσικοί αυτουργοί συλλαμβάνονται οι Γκοτζαμάνης που οδηγούσε το φονικό τρίκυκλο και ο Εμμανουηλίδης που πάνω απ' την καρότσα που βρίσκονταν, χτυπά με ρόπαλο το Λαμπράκη,τον αφήνει σε βαριά αφασία και τελικά καταλήγει ύστερα από λίγες μέρες. Στην ίδια επίθεση τραυματίζεται βαριά και ο βουλευτής της ΕΔΑ Γ.Τσαρούχας.
Την συγκέντρωση και τα επεισόδια παρακολουθούν από πολύ κοντά ο στρατηγός της Χωροφυλακής Μήτσιου και άλλοι ανώτεροι αξιωματικοί, χωρίς να επεμβαίνουν. Αλλοι είχαν αναλάβει να εκτελέσουν το προσχεδιασμένο έγκλημα. Παρόντες και ο αρχιτραμπούκος Πιτσούκος και γερμανοντυμένος στην Κατοχή Γιοσμάς.
Τα δημοκρατικά κόμματα καταγγέλλουν τη δολοφονία και ως κύριους ηθικούς αυτουργούς θεωρούν τον στρατηγό Μήτσιου, τον αξιωματικό Καπελώνη και άλλους αστυνομικούς. Σοβαρές αιχμές αφήνονται και για το ρόλο του παλατιού και κυρίως για την τότε βασίλισσα Φρειδερίκη. Ο λαός βρίσκεται στους δρόμους. Οι διαδηλώσεις κορυφώνονται κατά την ημέρα της κηδείας του Γρ.Λαμπράκη. Πάνω από 150 χιλιάδες λαού τον συνοδεύουν στην αιώνια κατοικία.
Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗ
Μετά τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, ιδρύεται η νεολαία Λαμπράκη που πρόσκειται στην ΕΔΑ, με πρόεδρο το Μίκη Θεοδωράκη και γραμματέα τον Τάκη Μπενά. Οι αρχές, οι ιδέες και τα οράματά της, συγκινούν τις νέες και τους νέους που συντάσσονται στις γραμμές της, επιτυγχάνουν μια σημαντική παρουσία στα πανεπιστήμια και αναπτύσσουν αξιόλογη δραστηριότητα ανάμεσα στους νέους εργαζομένους. Η Νεολαία Λαμπράκη αποτελούσε τον κορμό και την ψυχή των μεγάλων διαδηλώσεων για την ειρήνη και είχε μεγάλη προσφορά στην πολιτική και πολιτιστική ζωή της χώρας. Στις διαδηλώσεις και τις πορείες έδιναν τον δικό τους ξεχωριστό νεανικό τόνο, περπατούσαν τραγουδώντας και συμμετείχαν ενεργά στις μεγάλες συναυλίες του Μίκη , όπου ξεχώριζαν οι μελοποιημένοι στίχοι του Γ. Ρίτσου, του Τάσου Λειβαδίτη, του Γ. Σεφέρη και άλλων μεγάλων ποιητών.
Αυτά βέβαια δεν άρεσαν σε εκείνους που είχαν προκαλέσει και ήθελαν να συντηρούν και να βαθαίνουν την πολιτική ανωμαλία, με πρώτο το βασιλιά Κωνσταντίνο, που δήλωνε δημόσια, σαν κομματάρχης, ότι "ανησυχεί" για τη δράση της Νεολαίας Λαμπράκη. Αυτά, και πολλά άλλα φαιδρά επιχειρήματα τροφοδοτούσαν μερίδα του Τύπου, που με αισχρά ψεύδη προσπαθούσε να παρουσιάσει την-καθ όλα νόμιμη -Νεολαία Λαμπράκη σαν μια συνωμοτική οργάνωση, που θα έπρεπε να διαλυθεί.
ΤΟ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ,
Η ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ
Η ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΟΥ ΒΟΛΟΥ
Στις εκλογές του 1963 αλλά και κυρίως σ' αυτές του 1964 η Ενωση Κέντρου παίρνει σημαντική νίκη με πλήρη αυτοδυναμία. Πρωθυπουργός ορκίζεται Γ. Παπανδρέου. Το παρακράτος όμως και το παλάτι δεν ησυχάζουν. Δεν κάνουν πίσω σε τίποτα. Φέρνουν συνεχώς εμπόδια στο έργο της νέας κυβέρνησης. Ερχεται στο προσκήνιο η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ και το "σαμποτάζ" στον Εβρο. Κατηγορούν δημοκρατικούς στρατιώτες ότι έριχναν ζάχαρη στα τεπόζιτα των στρατιωτικών αυτοκινήτων για να τα καταστρέψουν. Οι συλληφθέντες κάτω από πρωτάκουστα βασανιστήρια, «ομολογούν», έστω και αν αργότερα
αποδεικνύεται, ότι το "σαμποτάζ" σκηνοθετήθηκε, απ' τον μετέπειτα αρχιπραξικοπηματία Γ. Παπαδόπουλο που υπηρετούσε τότε στον Εβρο.
Ο βασιλιάς Κων/νος, με αφορμή την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ δεν συμφωνεί να αναλάβει το υπουργείο Εθνικής Αμυνας ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου, και επιμένει να ανατεθεί, χωρίς να έχει συνταγματικό δικαίωμα, στον φίλο του παλατιού, Γ. Γαρουφαλιά. Διαπράττει έτσι πολιτικό πραξικόπημα, που έμεινε στην ιστορία σαν το βασιλικό πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου 1965. Ο Γ. Παπανδρέου το καταγγέλλει και υποβάλλει παραίτηση. Ο βασιλιάς καλεί νύχτα τον Γ. Αθανασιάδη (τον λεγόμενο αργότερα και «γαργάλατα» από παλαιό του ποίημα που έγραψε) να σχηματίσει κυβέρνηση. Δεν παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης από τη βουλή και δίνεται η εντολή στον Ηλία Τσιριμώκο που και αυτός αποτυγχάνει. Ο Στ. Στεφανόπουλος παίρνει την τρίτη εντολή και με μικρή πλειοψηφία παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή με την ψήφο της ΕΡΕ του Π. Κανελλόπουλου και σχηματίζει κυβέρνηση. Την κυβέρνηση των αποστατών, όπως είναι γνωστή από τότε.
Και όλα αυτά συντελούνται σε μια περίοδο που στο διεθνή ορίζοντα και ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή, είχαν συσσωρευτεί απειλητικά μαύρα σύννεφα και ο ψυχρός πόλεμος στην Ευρώπη και στην Ασία βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη.
Στις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας που γίνονται έχουμε δύο νέους νεκρούς. Τον Σωτήρη Πέτρουλα στην Αθήνα και το Βελδιμίρη στη Θεσσαλονίκη. Όλα αυτά δημιουργούν μία νέα οξύτητα και ένα κλίμα τρομοκρατίας και φόβου. Πολλοί πιστεύουν ότι δεν θα σταματήσουν εκεί, αλλά θα υπάρξουν στο μέλλον πολύ χειρότερα. Μία στρατιωτική δικτατορία που κάποιοι στα παρασκήνια προετοίμαζαν.
Με την είσοδο του 1967 δημιουργήθηκε εν τούτοις ένα κλίμα συγκρατημένης αισιοδοξίας, ότι μπορούσε να βρεθεί για τη χώρα μια δημοκρατική πολιτική διέξοδος από την ανωμαλία. Η αισιοδοξία πηγάζει από την πτώση της κυβέρνησης Στεφ. Στεφανόπουλο στο τέλος του Δεκέμβρη του 1966. Η νέα κυβέρνηση Παρασκευόπουλου, ορκίζεται με μεταβατικό χαρακτήρα και πολύ γρήγορα παραιτείται. Ορκίζεται κυβέρνηση τότε της ΕΡΕ με πρωθυπουργό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο που προκηρύσσει εκλογές για τις 28 Μάη του 1967.
Η πολιτική οξύτητα, φαίνεται να καταλαγιάζει. Ο Γ. Παπανδρέου σ' όσους φορείς του στέλνουν μηνύματα απαντά καθαρά: "Στις 28 Μάη του '67 έχουμε εκλογές. Η δημοκρατία θα νικήσει". Τα πολιτικά κόμματα προετοιμάζονταν για τις εκλογές που τόσο επίμονα ζητούσαν. Για τις 23 Απρίλη ημέρα Κυριακή αναγγέλθηκαν τρεις μεγάλες προεκλογικές συγκεντρώσεις. Ο Γ. Παπανδρέου θα μιλούσε στη Θεσσαλονίκη σε συγκέντρωση της Ενώσεως Κέντρου, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος στον Πειραιά σε συγκέντρωση της ΕΡΕ και ο Ηλίας Ηλιού στο Βόλο σε αντίστοιχη συγκέντρωση της ΕΔΑ. Όλα τα πολιτικά κόμματα προετοιμάζονται πυρετωδώς, για τη μάχη που θα άρχιζε.
Στα γραφεία της ΕΔΑ Λάρισας στην πλατεία Ταχυδρομείου συγκαλείται από την Νομαρχιακή Επιτροπή, ευρεία σύσκεψη μελών και στελεχών την Πέμπτη το βράδυ 20 Απρίλη για να προετοιμαστεί η μετάβαση την Κυριακή στο Βόλο, για τη συγκέντρωση η οποία δεν έγινε ποτέ. Όπως άλλωστε και οι συγκεντρώσεις της Ε.Κ. και της ΕΡΕ στη Θεσσαλονίκη και του Πειραιά. Το πρωί της Παρασκευής, ξημερώματα της 21ης Απριλίου, η στρατιωτική φασιστική χούντα κατήργησε με πραξικόπημα το σύνταγμα. Διέλυσε τα πολιτικά κόμματα και έκανε σ' ολόκληρη την Ελλάδα χιλιάδες συλλήψεις. Οι Λαρισαίοι συλληφθέντες μεταφερθήκαμε στις κίτρινες αποθήκες του Βόλου και από εκεί με το αρματαγωγό «ΣΕΡΡΕΣ» (που είχε καπετάνιο τον μετέπειτα υπουργό Ναυτιλίας της Νέας Δημοκρατίας, Αλ. Παπαδόγγονα) φτάσαμε στη Γυάρο το Μέγα Σάββατο, παραμονή του Πάσχα. Ανάμεσά μας βρισκόταν και ο δήμαρχος και πρώτος πολίτης της Λάρισας Αλ. Χονδρονάσιος.
