Άλλωστε, είναι γνωστή και η φράση των Σπαρτιατισσών στα παιδιά τους την ώρα που πήγαιναν στον πόλεμο. Οι γυναίκες, το 1821 δεν έλαβαν μόνο μέρος στις κορυφαίες στιγμές του αγώνα, όπως στο Σούλι, στο Μεσολόγγι, στην Αραπίτσα, αλλά είχαν και έναν ιδιαίτερο ρόλο στη Φιλική Εταιρεία.

Η θέση της γυναίκας την περίοδο της Επανάστασης του 21, υπήρξε λαμπρή και καταπληκτική, όπως, βέβαια και στα Χρόνια της Γερμανικής και Ιταλικής Κατοχής. Βέβαια, ο ρόλος των γυναικών στην Επανάσταση του 21, ίσως να μην είναι και τόσο γνωστός, γιατί οι έντονες ανδροκρατικές αντιλήψεις της εποχής εκείνης, αλλά και η μύηση στην Φιλική Εταιρεία, ήταν μόνο για τους άνδρες και γινόταν με κάθε μυστικότητα. Έτσι, απλώθηκε ένα σκοτάδι ,το οποίο κάλυπτε τη δράση των γυναικών και το ρόλο τους στα πρώτα σχέδια των φιλικών. Μολαταύτα, όμως, είναι βέβαιο ότι στον αγώνα των Φιλικών συμμετείχαν είτε ως εταίροι, είτε ως βοηθοί, χωρίς φυσικά να έχουν μυηθεί και ορισμένες γυναίκες., οι οποίες δεν γνώριζαν τίποτα για τη Φιλική Εταιρεία. Η Φιλική Εταιρεία, ιδρύθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814, όπου σήμερα εκεί υπάρχει σοβαρό πρόβλημα (Ουκρανία- Κριμαία), από τον Α. Τσακάλωφ, Ν. Σκουφά και Ε Ξάνθο.

Η πρώτη γυναίκα που έμαθε για τη Φιλική Εταιρεία ήταν η Κυριακή και συνέβη στη Σμύρνη στο σπίτι του μυημένου στη Φιλική Εταιρεία συζύγου της, γιατρού, Μιχαήλ Ναύτη. Στο σπίτι, λοιπόν του Μιχαήλ Ναύτη και της Κυριακής, γινόταν κάποιες συνάξεις Φιλικών, αλλά η σύζυγός του Κυριακή είχε την γυναικεία περιέργεια να μάθει γιατί μαζεύονταν στο σπίτι τους συχνά και τι έλεγαν; Έτσι, λοιπόν η Κυριακή ανακάλυψε κάποια έγγραφα της Φ. Εταιρείας και ζήτησε εξηγήσεις από τον άνδρα της. Βέβαια ήταν δύσκολη η θέση του συζύγου να προδώσει τα Μυστικά της Φ. Εταιρείας, αλλά ύστερα από πιέσεις αναγκάστηκε να τις αποκαλύψει και συνάμα να την μυήσει και αυτήν στη Φ. Εταιρεία. Έτσι, η Κυριακή Ναύτη έγινε η πρώτη μυημένη γυναίκα στη Φ. Εταιρεία και έδωσε 3000 γρόσια και σχεδόν όλη την πατρική της προίκα στον αγώνα του έθνους Η Κυριακή Ναύτη είναι η πρώτη γυναίκα που έδωσε τον όρκο των Φιλικών.

Στη συνέχεια και άλλες γυναίκες άρχισαν να μπαίνουν στο νόημα της οργάνωσης. Στην Πόλη, αρχές του αγώνα, κατέφτασαν οι Φιλικοί Παπαφλέσσας, Χρυσοσπάθης, ο δικός μας συμπατριώτης Περραιβός και ο Λεμονής., με σκοπό να αντιμετωπίσουν την προδοσία του Ασημάκη, ο οποίος με τις ενέργειές του αποτελούσε εμπόδιο για τον αγώνα. Η Μαρηγώ Ζαραφοπούλα από τα Ταταύλα της Πόλης, βοήθησε τους Φιλικούς δίνοντας πληροφορίες για τον Ασημάκη και έτσι αποφεύχθηκε η προδοσία. Η Μαρηγώ, συντέλεσε στην απόδραση των γιων του Π Μαυρομιχάλη, οι οποίοι κρατούνταν στη φυλακή από τους Τούρκους . Μια άλλη γυναίκα που είχε σχέση με τη Φ. Εταιρεία ήταν η Ρωξάνη Μ. Βόδα- Σούτσου, της οποίας ο άνδρας της, Μ. Βόδας, υπήρξε συνεργάτης του Αλ. Υψηλάντη. Μια επιστολή της Ρωξάνης προς τον πατέρα της είναι αποκαλυπτική, αφού δείχνει ότι γνώριζε την προετοιμασία του αγώνα, αλλά και τους συνεργάτες του άνδρα της. Στην ίδια επιστολή φαίνεται ότι ο άνδρας της Μ. Βόδας, διαχειριζόταν χρήματα της Φ. Εταιρείας και έδινε αναφορά στον αρχηγό της κίνησης, Αλ. Υψηλάντη. Τον πιο σημαντικό ρόλο έπαιξε στη Φ. Εταιρεία, η μητέρα του Α Υψηλάντη, Ελισσάβετ, η Πρωτομάνα, η οποία είχε και άλλα παιδιά, τον Δημήτριο, Νικόλαο, Γεώργιο, Γρηγόριο, Μαρία, Ραλλού και Αικατερίνη.

Η Ελισσάβετ, για την ελευθερία της Ελλάδας, προσέφερε μαζί με τις θυγατέρες της όλα τα κοσμήματα και όλα τα πλούτη της. Ο γιος της Αλ. Υψηλάντης, δίνει εντολή να γραφεί στο τέλος της διακήρυξης: « Φιλώ το χέρι της μητρός μου ». Έτσι, το ταμείο της Φ. Εταιρείας από την προσφορά της ενισχύθηκε με 40.000, ρούβλια. Βέβαια, ο Τσάρος όταν έμαθε την δράση της αυτή, δήμευσε τα λιγοστά κτήματα που της είχαν μείνει και τα οποία ο ίδιος είχε δώσει στη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου και πέθανε πάμπτωχη. Μια σημαντική γυναίκα στην Κεφαλλονιά, η Ιωάννα Μεταξά, έγινε στρατολόγος των Φιλικών, αφού γυρνούσε σε χωριά του νησιού και έφερνε σε επαφή τους Κεφαλλονίτες με τα αδέλφια της, Κωνσταντίνο και Μαρίνο, τα οποία ήταν μυημένα στη Φ. Εταιρεία. Επίσης, η Ευφροσύνη Νέγρη, εργάστηκε δυναμικά για τη διάδοση των ιδεών και το σπίτι της ήταν κέντρο συνάθροισης των μεμυημένων στη Φ. Εταιρεία ομογενών της. Βέβαια, πολλές γυναίκες μετείχαν ενεργά στον αγώνα για τη λευτεριά και βοήθησαν με κάθε τρόπο τους αγωνιστές. Η Κωνσταντίνα Ζαχαριά, ύψωσε στο σπίτι της τη σημαία της λευτεριάς και ξεσήκωσε τις γυναίκες της Λακωνίας. Στη Θράκη, η Δόμνα Βισβιζή, σύζυγος του Αντώνη Βισβιζή, συμμετείχε ενεργά στον αγώνα, μαζί με τον σύζυγό της. Μεγάλη ήταν η προσφορά των Σουλιωτισσών, οι οποίες κουβαλούσαν τροφές, και πολεμοφόδια στους μαχητές, αλλά και τους εμψύχωναν την ώρα της μάχης. Στο Ζάλογγο το 1803, η κόρη του Νότη Μπότσαρη, μετέφερε στους ώμους της την τραυματισμένη μητέρα της και για να μη πέσουν στα χέρια των Τούρκων έπεσαν στον ποταμό Αχελώο. Η Μόσχω Τζαβέλλα, ο πιο χαρακτηριστικός τύπος Σουλιώτισσας γυναίκας, αγωνίστηκε το 1792 κατά του Αλή με άλλες 400 Σουλιώτισσες. Οι γυναίκες της Νάουσας, επανέλαβαν τη θυσία του Ζαλόγγου. Είναι γνωστό ότι αρκετές Καπετάνισσες, όπως, η Μαντώ Μαυρογένους και Μπομπουλίνα Λσκαρίνα, έδωσαν την περιουσία τους για τον αγώνα. του έθνους.

Πολλά δημοτικά τραγούδια υμνούν το ρόλο της γυναίκας στα χρόνια της σκλαβιάς και είναι ανεκτίμητη πηγή πληροφόρησης για την προσφορά της. Είναι πηγή γνώσης που δείχνει σε όλο της το μέγεθος τη δράση των αρνούμενων Ελλήνων να υποταχθούν στον βίαιο εκτουρκισμό τους . Παράλληλα τα τραγούδια αυτά που μιλούν για τη γυναίκα διερμηνεύουν το συναισθηματικό κόσμο, την ψυχή της Ελληνίδας γυναίκας, στην οποία στηρίχτηκε εν μέρει ο απελευθερωτικός αγώνας του έθνους. Για τη γυναίκα κλέφτισσα, μιλά το εξής τραγούδι « Ποιος είδε ψάρι στο βουνό και θάλασσα σπαρμένη, ποιος είδε κόρη όμορφη στα κλέφτικα ντυμένη. Αντρίκια ντύθηκε και πήρε τα άρματά της. Δώδεκα χρόνους έκανε αρματολός και κλέφτης, κανείς δεν την γνώρισε πως ήταν η Διαμάντω. Μια μέρα και μιαν εορτή , βγήκαν να παίξουν το σπαθί, να ρίξουν το λιθάρι.

Εξάλλου, σημαντικό είναι και το τραγούδι που αφορά τη γνωστή Λιάκαινα, γυναίκα του αρματολού του Ολύμπου, Λιάκο. «Τι είν¨το κακό που γένεται στου Λιάκου, τη γυναίκα Πέντε Αρβανίτες την κρατούν και δέκα την ξετάζουν. Λιάκαινα δεν παντρεύεσαι δεν παίρνεις Τούρκο άντρα, να σε αρματώσει στο φλουρί και στο μαργαριτάρι.; Κάλλιο να δω το αίμα μου τη γη να κοκκινίζει, παρά να δω τα μάτια μου Τούρκους να τα φιλήσει .Εξάλλου, για τη Λιάκαινα υπάρχει και ένα άλλο τραγούδι, το οποίο είναι ύμνος, θα λέγαμε των Σαρακατσάνων. « Λάμπει ο ήλιος στα βουνά, κατακαημένη Λιάκαινα. Γιέμ, στη μέση στο παζάρι, Λιάκαινα κατακαημένη.

Εξήντα Αρβανίτες την κρατούν, κατακαημένη Λιάκαινα. Γιέμ, κι δέκα την ξετάζουν, Λιάκαινα κατακαημένη. Λιάκαινα δεν παντρεύεσαι Τούρκο άντρα δεν παίρνεις…,»

 Εξάλλου, ο πίνακας του Ντελακρουά, στη σφαγή της Χίου, δείχνει τις γυναίκες που πουλήθηκαν, κακοποιήθηκαν, ατιμάστηκαν και σφαγιάστηκαν

Από τον Απόστολο Ποντίκα

* Ο Απόστολος Ποντίκας, είναι Δάσκαλος, Θεολόγος, Φιλόλογος, πτυχ. Πολιτικών Επιστημών, επιτ. σχολικός σύμβουλος