Πρώτος απ' όλους το 1866 ο "ειδικώς την επιστήμην εν Ευρώπη σπουδάσας κ. Γ. Φεχτζή (Georges Fehtsi)…" [1]. Από την απελευθέρωση του 1881 μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα κάνουν την εμφάνισή τους οι Γεώργιος Αποστολίδης, Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, Ιωάννης Παντοστόπουλος, Αντώνιος Ραφανίδης, Νικόλαος Παντζόπουλος. Στις αρχές του 20ου αιώνα εντοπίζουμε τους Κ. Παπαλουκά, Κυριάκο Μπουκλάκο, Ιωάννη Ανδρέου, Δανιήλ Παρλαπά, Γεράσιμο Δαφνόπουλο και την αδελφή του Ελένη[2], μία από τις πρώτες, αν όχι η πρώτη ελληνίδα φωτογράφος και αργότερα πολλούς άλλους. Οι συλλέκτες παλιών φωτογραφιών της Λάρισας έχουν στα αρχεία τους δείγματα της δουλειάς σχεδόν όλων όσοι έχουν αναφερθεί, αλλά οι φωτογραφίες τους απεικονίζουν αποκλειστικά πρόσωπα και η λήψη τους έχει γίνει στα εργαστήρια των φωτογράφων (studio), εκτός από τις νεκρώσιμες[3]. Φωτογραφίες τοπίου της εποχής εκείνης από Λαρισαίους φωτογράφους δεν υπάρχουν ή για να είμαστε ακριβείς, δεν έχουν εντοπισθεί. Όσες έχουν διασωθεί προέρχονται από ξένους που πέρασαν από την Λάρισα σαν περιηγητές ή επαγγελματίες (Δημήτριος Μιχαηλίδης από την Αδριανούπολη, Ιωάννης Λεονταρίδης από την Θεσσαλονίκη, Στέφανος Στουρνάρας από τον Βόλο, ευρωπαίοι φωτογράφοι του πολέμου του 1897, Ελληνική Ταχυδρομική Υπηρεσία, Πάλλης και Κοτζιάς, Ελευθερουδάκης από την Αθήνα, και άλλοι).

Οι πρώτες φωτογραφίες με τοπία που εκδόθηκαν στη Λάρισα είναι η σειρά των 25 χρωμολιθόγραφων καρτών του τοπικού βιβλιοχαρτοπώλη και τυπογράφου Γεωργίου Βελώνη[4]. Αργότερα βέβαια και άλλοι Λαρισαίοι φωτογράφοι ή τυπογράφοι κυκλοφόρησαν κάρτες με τοπία, όπως οι Κων. Τουφεξής, Ιωάννης Κουμονδούρος, Παντελής Γκίνης και μεταπολεμικά κυρίως οι Νικόλαος Μούσιος, Τάκης Τλούπας, Μίμης Γεντέκος.

Η φωτογραφία που δημοσιεύεται προέρχεται από το επιστολικό δελτάριο αρ. 1 του φωτογράφου Francois E. Caloutas (γαλλική απόδοση του Φραγκούλη Ευαγγέλου Καλουτά [1887 – 1952]). Έχει γραμμένο τον τίτλο «Λάρισσα-Πλατεία Ταχυδρομείου» στα ελληνικά και τα γαλλικά. Ο Καλουτάς είχε φωτογραφείο στην Ερμούπολη της Σύρου και οι κάρτες του δεν ήταν ασπρόμαυρες αλλά είχαν το χρώμα της σέπιας. Είχε επισκεφθεί την πόλη μας περί το 1915 και είναι γνωστές 12 αριθμημένες κάρτες τις οποίες κυκλοφόρησε αυτή την περίοδο με απόψεις από τη Λάρισα και τη γύρω περιοχή (Τύρναβος, Τέμπη).

Ο φωτογράφος στάθηκε περίπου στο μέσον της πλατείας Ταχυδρομείου και έστρεψε τον φακό του βορειοανατολικά. Στο κάτω μέρος της φωτογραφίας αποτυπώνεται το έδαφος της πλατείας. Φαίνεται ένας ισοπεδωμένος χωμάτινος και αδιαμόρφωτος χώρος, ενώ περιφερειακά η πλατεία έχει μια διπλή αραιή σειρά αναιμικών δένδρων.

Το πρώτο κτίριο αριστερά, κρυμμένο πίσω από τα δένδρα, είναι το αρχοντικό του μεγαλοεργολάβου της Λάρισας Δημητρίου Πουλιάδη. Μετά τον θάνατό του περιήλθε στην κυριότητα του έμπορου Αθανασίου Γουνιτσιώτη ο οποίος ήταν ανεψιός του και απ' αυτόν το αγόρασε στις 17 Σεπτεμβρίου 1952 ο ιατρός Γεώργιος Κατσίγρας. Σήμερα στη θέση του έχει ανεγερθεί πολυώροφη οικοδομή.

Στον κενό χώρο δίπλα του ο οδοντίατρος Νικόλαος Παρίσης έκτισε το 1931 διώροφη οικοδομή για να στεγάσει την οικογένειά του και το οδοντιατρείο. Στη συνέχεια ακολουθούσαν δύο συνεχόμενα κτίρια, το πρώτο ισόγειο και το δεύτερο διώροφο, τα οποία στέγαζαν, όπως αναγράφει η επιγραφή, η οποία όμως δεν διακρίνεται με γυμνό μάτι, το Ταχυδρομείο και Τηλεγραφείο. Αργότερα, όταν τα κτίσματα αυτά …γέρασαν, οι υπηρεσίες μεταφέρθηκαν στο αρχοντικό του Αχιλλέα Αστεριάδη, στη γωνία των οδών Κούμα και Ασκληπιού και οι χώροι τους ενοικιάσθηκαν σε διάφορους επαγγελματίες (η ταβέρνα τα "Πασαδάκια", η Μουσική Σχολή του Αχιλλέα Χατζηψαθά και άλλα καταστήματα)[5].

Μεσολαβεί η οδός Παναγούλη (Αχιλλέως τότε) και στη συνέχεια μόλις διακρίνεται η κατοικία του δικηγόρου Νικολάου Καραστεργίου, ενώ στο βάθος, πάνω από τις φυλλωσιές των δένδρων διαγράφεται το μικρό υπερώο και ο πρώτος όροφος του αρχοντικού του μεγάλου ευεργέτη Παύλου Στεφάνοβικ-Σκυλίτση (1842-1901).

Όλα τα κτίρια που αναφέρθηκαν πιο πάνω, σήμερα είναι κατεδαφισμένα και στη θέση τους έχουν υψωθεί πολυώροφες οικοδομές, εκτός από του Στεφάνοβικ, όπου σε έναν μεγάλο και ανεκμετάλλευτο χώρο υπάρχουν ακόμη δύο μικρά στρατιωτικά οικήματα τα οποία δεν πρέπει να λειοτυργούν.

Στο δεξιό μέρος της φωτογραφίας και απέναντι από το σπίτι του Καραστεργίου διακρίνεται μία περιτοιχισμένη μάνδρα, ενώ στη συνέχεια αποτυπώνεται ένα μέρος από το αρχοντικό του Γεωργίου Αντωνιάδη, ο οποίος διατηρούσε μαζί με τον αδελφό του μεγάλο κατάστημα γυναικείων ειδών και υφασμάτων στην οδό Ερμού. Στο κτίριο αυτό αργότερα στεγάστηκε το Ξενοδοχείο "Τα Τέμπη" του Απόστολου Γιαταγάνα.

-------------------------------------------

[1]. Διαφημιστική καταχώρηση στην εφημερίδα "Χρόνος" των Αθηνών, αρ. φύλλου 362, 10 Μαρτίου 1866.

[2]. Ξανθάκης Άλκης, Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας (1839-1970), Αθήνα (2008), σς. 97 και 177.

[3]. Ήταν φωτογραφίες τραβηγμένες στη νεκρική κλίνη προς ανάμνηση του αποθανόντος, ειδικά όταν επρόκειτο περί σημαντικής προσωπικότητας. Ήταν συνήθης τακτική η οποία είχε εμφανισθεί πανελλήνια στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα.

[4]. Το τυπογραφείο του Γ. Βελώνη βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Κύπρου και Ασκληπιού, απέναντι από το φαρμακείο του Κυλικά. Τα κλισέ των τοπίων ήταν διαφόρων χρονικών περιόδων (από το 1897 και μετά), προέρχονταν από άγνωστους φωτογράφους, απεικόνιζαν απόψεις απ' όλη τη Θεσσαλία και η χρωμολιθογραφική εκτύπωση γινόταν στο εξωτερικό. Κυκλοφόρησαν περίπου την δεκαετία του 1920.

[5]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η βόρεια πλευρά της Πλατείας Ταχυδρομείου, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλα της 13ης και 20ης Απριλίου 2016.

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου

nikapap@hotmail.com