Η φωτογραφία αυτή προέρχεται από το αρχείο του Υπουργείου Πολιτισμού της Γαλλίας, την οποία εντόπισε ο φίλος της στήλης Αχιλλέας Καλτσάς και μου την έστειλε μαζί με πολλές άλλες. Ανήκει στη μεγάλη συλλογή φωτογραφιών, πάνω από χίλιες απ’ όλη την Ελλάδα όπως μου εξομολογήθηκε ο φίλος μου, οι οποίες καλύπτουν την περίοδο του 1917. Ήταν η περίοδος του εθνικού διχασμού και ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε δημιουργήσει την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, υποστηριζόμενος από τα γαλλικά στρατεύματα που ανήκαν στις δυνάμεις της Ανατολής (Αντάντ). Τα στρατεύματα αυτά έφθασαν στη Λάρισα στις 30 Μαΐου 1917 και επικράτησαν σε μια πολεμική αψιμαχία με τα ελληνικά στρατεύματα του Κωνσταντινικού κράτους των Αθηνών. Είναι η περίφημη «Μάχη της Σημαίας», η οποία έλαβε χώρα στην περιοχή του σημερινού νέου κλειστού γυμναστηρίου στην περιοχή της Νεάπολης.

Όμως η φωτογραφία αυτή αν και ανήκει στη συλλογή του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού και έχει τον τίτλο «Larissa. Vue panoramique delaville”, δηλ. «Λάρισσα. Πανοραμική άποψις της πόλεως», δεν είναι τραβηγμένη το 1917από τους Γάλλους που βρίσκονταν την περίοδο εκείνη εδώ, αλλά αποτελεί ακριβές αντίγραφο επιστολικού δελταρίου της Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας, το οποίο κυκλοφόρησε το 1902 με τον τίτλο «Άποψις της Λαρίσσης από του Φρουρίου» και τον αριθμό 249. Πρέπει επομένως η λήψη της να έγινε λίγο καιρό πριν την κυκλοφορία του, πιθανόν το 1900-1901.

Ο φωτογράφος ανέβηκε στο ψηλότερο σημείο της ερειπωμένης τούρκικης αγοράς (μπεζεστένι)και απ’ εκεί αποτύπωσε την ανατολική περιοχή της πόλεως. Για να μελετήσουμε τη φωτογραφία καλύτερα θα τη χωρίσουμε σε τρεις ζώνες.

--Η κατώτερη ζώνη είναι ένας επίπεδος κενός χώρος, με ορισμένα πρόχειρα παραπήγματα σε μια πλευρά της, ο οποίος αντιστοιχεί με τη σημερινή πλατεία Αριστείδη Λαμπρούλη. Στον χώρο αυτό γινόταν την περίοδο εκείνη η εβδομαδιαία αγορά, η αγορά της Τετάρτης, ή απλώς «η Τετάρτη» όπως τη γνώριζε ο κόσμος.

--Στη μεσαία ζώνη διακρίνουμε μια σειρά από καταστήματα και αποθήκες, οι οποίες βρίσκονται κατά μήκος της σημερινής οδού Ξάνθου και έχουν άμεση επαφή με την πλατεία.

--Η ανώτερη ζώνη είναι η πλέον ενδιαφέρουσα, γιατί αποτυπώνει διάφορα κτίρια της πόλεως, όπως ήταν το 1900 περίπου. Αριστερά μόλις διαγράφεται, όχι ολοκληρωμένο, το τζαμί που ήταν αφιερωμένο στον Ομέρ μπέη, γιο του κατακτητή της Λάρισας Τουρχάν μπέη. Δεν συμπεριλαμβάνεται στη φωτογραφία ο μιναρές και διακρίνεται μόνον ο μισός τρούλος. Δεξιότερα φαίνεται ένας τουρμπές[1] που συνόδευε το τζαμί.

Στο κέντρο της φωτογραφίας δεσπόζει ένα μεγάλο κτίριο. Είναι το κονάκι του Χουσνή μπέη το οποίο αγόρασε τον Οκτώβριο του 1881 ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ και αποτέλεσε το βασιλικό ανάκτορο της Λάρισας. Στη φωτογραφία αυτή βρίσκουμε τη μοναδική άποψη του ανακτόρου από την πίσω (βορειοδυτική) πλευρά του. Με τη δολοφονία του Γεωργίου Α΄ το 1913 το ανάκτορο περιήλθε κληρονομικά στον πρίγκιπα Νικόλαο, ο οποίος το 1914-15 το πούλησε μαζί με την αυλή και την πλατεία στον Δήμο, όταν πρώτος πολίτης της πόλεως ήταν ο Μιχαήλ Σάπκας. Ακριβώς πίσω του διακρίνεται ο μιναρές του Γενί τζαμί, εκεί όπου μέχρι πρότινος στεγαζόταν το Αρχαιολογικό Μουσείο, ο οποίος διατηρείται μέχρι σήμερα, όχι όμως ακέραιος, λόγω του σεισμού του 1941.

Δεξιότερα μπορεί κανείς στο βάθος να διακρίνει τον μιναρέ του Μπουρμαλί τζαμί. Το τέμενος αυτό βρισκόταν ακριβώς στο σημείο όπου σήμερα υπάρχει το κινηματοθέατρο «Βικτώρια» και αποτελούσε τον ευκτήριο οίκο των μουσουλμάνων του Καραγάτς μαχαλά, δηλαδή της σημερινής συνοικίας του Αγίου Κωνσταντίνου. Δεξιότερα, ο τελευταίος μιναρές είναι του Γκιουλού τεκέ τζαμί, που είναι και αυτός χωρίς την κωνική απόληξη και βρισκόταν περίπου στη συμβολή των σημερινών οδών Παναγούλη και Παλαμά. Το ένα από τα δύο μεγάλα κτίρια δίπλα από τον μιναρέ του Γκιουλού τεκέ τζαμί πρέπει να είναι το κονάκι του Κερμελή μπέη, το οποίο βρισκόταν ακριβώς πίσω από το σημερινό ζαχαροπλαστείο του Κωνσταντινίδη επί της Παναγούλη.

[1]. Ο όρος τουρμπές μεταφράζεται στα ελληνικά ως τάφος, τύμβος και αναφέρεται σε μνημεία-μαυσωλεία της οθωμανικής περιόδου.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ

nikapap@hotmail.com