Παντρεύτηκε εδώ τον συντοπίτη της φαρμακοποιό Κωνσταντίνο Παπασταύρου, ο οποίος είχε έλθει στη Λάρισα και άνοιξε φαρμακείο λίγους μήνες μετά την απελευθέρωσή της το 1881. Η παρουσία της Αμαλίας στην κοινωνία της Λάρισας ήταν έντονη. Είχε συνδεθεί από πολύ νωρίς με μία ομάδα γυναικών, οι οποίες αγωνίζονταν για να αναγνωρισθούν ίσα δικαιώματα μεταξύ ανδρών και γυναικών, όπως ήταν η Ελένη Τέτση-Καρακίτη, η Κική Πιπινοπούλου-Δημητριάδη, η Μαρία Δεσύπρη-Σβώλου, η Μαρία Πίπιζα-Καρακάση και άλλες χειραφετημένες γυναίκες με επαναστατικές ιδέες και με αγωνιστική διάθεση να διαδώσουν το φεμινιστικό κίνημα τοπικά. Επιπλέον ασχολήθηκε με τη συγγραφή ιστορικών κειμένων και τη δημοσίευση διαφόρων κοινωνικών θεμάτων σε περιοδικά των Αθηνών και στον τοπικό τύπο, κυρίως στην εφημερίδα του Θρασύβουλου Μακρή «Μικρά».
Ένα κείμενό της το οποίο δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 15ης Δεκεμβρίου 1910 [2] της συγκεκριμένης εφημερίδας και στη στήλη «Αρχαίαι Θεσσαλικαί Πόλεις», αναφέρεται στη Χασάμπαλη και τα λατομεία του ατρακινού μαρμάρου. Από το κείμενο αυτό θα απομονώσουμε όσα αποσπάσματα παρουσιάζουν ενδιαφέρον από το ταξίδι που έκανε στην περιοχή με τον αδελφό της, προσθέτοντας ότι πολλά από τα συμπεράσματά της,ιδίως όσον αφορά τη θέση της πόλεως Άτραξ, σήμερα έχουν ξεπερασθεί. Γράφει η Αμαλία Παπασταύρου:
«Αλησμόνητος θα παραμείνη η εκδρομή την οποίαν έκαμον μετά του αδελφού μου μίαν ωραίαν ημέραν του φθινοπώρου, κατόπιν πολλών αναβολών, εις Χασάμπαλην, διά να ίδωμεν εκ του πλησίον τα ονομαστά Λατομεία των πρασινολεύκων μαρμάρων, των οποίων μεγάλη εξαγωγή γίνεται εις Αγγλίαν. Επίσης αλησμόνητος θα παραμείνη η δεξίωσις και αι περιποιήσεις των ευγενών κ. κ. Ουρέκ και Βιανέλλη, διευθυντών των Λατομείων και ενοικιαστών του χωρίου.
Το άσημον και μικρόν χωρίον Χασάμπαλη, το οποίον κατέστη γνωστόν διά των λατομείων του, κείται προς ανατολάς της Λαρίσσης, εις δίωρον απ’ αυτής απόστασιν, παρά τους πρόποδας του όρους Μοψίου, το οποίον είναι ο πρόβουνος της χαριτωμένης ‘Οσσης, μετά της οποίας σχηματίζει την ωραίαν κοιλάδα των Κεσερλίων, Μεγάλου και Μικρού. Το όρος τούτο εκτεινόμενον από Β. προς Ν. εις δίωρον μήκος, είναι βραχώδες και απότομον καθ΄άπασαν την δυτικήν αυτού πλευράν, επί της οποίας είναι τα Λατομεία των χρωματιστών λίθων, γνωστά δε υπό το όνομα "ατρακινά μάρμαρα" εκ της Άτρακος, παρά τους πρόποδας του όρους κειμένης.
Άτραξ (ο κάτοικος Ατράκιος) ήτο αρχαία πόλις της Θεσσαλίας, κτισθείσα κατά τους μύθους υπό του Λαπίθου Άτρακος, υιού του Πηνειού. Ο Μ. Ν. Bouillel, οι Βουτυράς εις το Γεωγραφικο-ιστορικόν Λεξικόν, Pape Αρχ. Λεξικόν, ως και άλλοι διαφωνούσιν ως προς την θέσιν, διότι τινές μεν θέτουσιν αυτήν επί της δεξιάς όχθης του Πηνειού και άλλοι αριστερά [...] Εκ των αρχαίων γεωγράφων έχομεν ως μόνην θέσιν εκ της οποίας προσδιορίζεται η αποστασις της Άτρακος, την Λάρισσαν. «Αυτός δ’ ο Πηνειός άρχεται μεν εκ της Πίνδου καθάπερ είρηται, εν αριστερά δε αφείς Τρίκκην τε και Πελιναίον και Φαρκαδόνα, φέρεται παρά την Άτρακα και Λάρισσαν και τους εν τη Θεσσαλιώτιδι δεξάμενος ποταμούς, πρόεισι διά των Τεμπών προς τας εκβολάς» (Στράβων, βιβλ. Β΄, Κεφ. 438, 10-20). «Η μεν ούν Άργισσα ή νυν Άργουρα επί τω Πηνειώ κείται, υπέρκειται δε αυτή Άτραξ εν τεσσαράκοντα σταδίοις τω ποταμώ, πλησιάζουσα και αύτη. (Στράβων 440, 20-25).
Εκ των δύο τούτων χωρίων του Στράβωνος, όστις την Θεσσαλικήν πεδιάδα «ευδαιμονεστάτην» αποκαλεί, φαίνεται ότι η Άτραξ έκειτο περί την Γούνιτσαν αντικρύ αυτής παρά τον ποταμόν, ως ούτος εξέρχεται παρά των στενών του Καλαμακίου, εις τους πρόποδας του όρους του εκτεινομένου από του Κουτσοχείρου μέχρι της Μελούνας προς Δυσμάς της Λαρίσσης εις δίωρον απ’ αυτής απόστασιν, ήτοι 80 στάδια [...]. Χωρίς να έχω αξιώσεις αρχαιολογικών γνώσεων και μόνον την ταπεινήν μου αντίληψιν έχουσα οδηγόν, αφήνουσα εις τους σοφούς αρχαιολόγους μας δι΄ επιτοπίων ανασκαφών ν’ ανακαλύψωσι την αλήθειαν, εκ των δύο θέσεων αίτινες διαφιλονικούσι την Άτρακα, η Γούνιτσα και η Χασάμπαλη, η μία προς δυσμάς και προς ανατολάς η άλλη, τάσσομαι υπέρ της δευτέρας διότι έχει το ιδιαίτερον χαρακτηριστικόν να βρίσκεται πλησίον λατομείων τα οποία έχουσι το αυτό επώνυμον με την πόλιν [3].
Ένας Άγγλος περιηγητής, αρχαιολόγος και κερδοσκόπος συνάμα, κατά την πιστήν και αφελή αφήγησιν του κ. Βιαννέλη [4], περιηγούμενος την Θεσσαλίαν προς τοις άλλοις εζήτησε να μάθη τι και περί των ατρακινών μαρμάρων. Αλλ’ ουδείς ήξερε τι το θετικόν. Τα χωρία του Στράβωνος τα οποία καλλίτερον παντός άλλου εγνώριζεν ο Άγγλος περιηγητής, επί τόπου ερευνήσας, εύρεν αυτά μη αληθεύοντα. Εν απορία ευρισκόμενος ανήλθεν επί της Ακροπόλεως της Λαρίσσης και διά ισχυρού τηλεσκοπίου ηρεύνα τα πέριξ. Στρέψας προς ανατολάς τον πιστόν και αλάνθαστον οδηγόν του, ηρεύνα το προ της Όσσης πρόβουνον το εκτεινόμενον από της εισόδου των Τεμπών από Βορράν μέχρι Χασάμπαλη, όπου διέκρινε αρχαία λατομεία. Χωρίς να χάση καιρόν μεταβαίνει επί τόπου και ευρίσκεται επί των λατομείων των ατρακινών μαρμάρων. Ενταύθα χάνομεν τον αρχαιολόγον και ευρίσκομεν αμέσως τον κερδοσκόπον, τον πραγματικόν Άγγλον, τον εκμεταλλευτήν της επιστήμης. Μανθάνει ποίος ο ιδιοκτήτης και μεταβαίνει χωρίς να χάση καιρόν εις Κωνσταντινούπολιν. Εις την Αγγλικήν Πρεσβείαν προσκαλείται ο κ. Στεφάνοβικ [5] εις γεύμα. Ο Πρέσβυς συνιστά τον ένα προς τον άλλον και γίνεται λόγος περί ενοικιάσεως ή αγοράς. Προτιμάται το δεύτερον, ερωτάται ο επιστάτης τηλεγραφικώς, αποδέχεται την τιμήν άνευ αντιρρήσεως τινος και γίνονται τα συμβόλαια αντί 7.500 λιρών. Γενόμενος κάτοχος των πλουσίων λατομείων αναχωρεί διά την Αγγλίαν και σχηματίζει Εταιρείαν...».
------------------------------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η Λαρισαία Αμαλία Παπασταύρου και ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, στο "Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-2014", σελ. 41-44..
[2]. Το δημοσίευμα μου το έθεσε υπ’ όψιν ο Θανάσης Μπετχαβές.
[3]. «Ο αρχαίος Άτραξ, περίφημη πόλη της Πελασγιώτιδας, τοποθετείται σύμφωνα με αρχαίες μαρτυρίες και πλήθος επιγραφών που έχουν βρεθεί τα τελευταία χρόνια, στη δεξιά όχθη του Πηνειού, στα όρια των κοινοτήτων Πηνειάδος και Κάστρου, στις υπώρειες του ορεινού όγκου Τίτνος (Δοβρούτσι)», αναφέρει ο αρχαιολόγος Αθανάσιος Τζαφάλιας.
[4]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ιούλιος Βιανέλλι. Ένας αμφιλεγόμενος Ιταλός του μεσοπολέμου στη Λάρισα, στο "Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-2015", σελ. 161-164.
[5]. Από την περιγραφή αφήνεται να εννοηθεί ότι αρχικός κάτοχος της περιοχής των ορυχείων ήταν ο Παύλος Στεφάνοβικ-Σκυλίτσης.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
