Του Δημήτρη Βάλλα

Το σήμα δεν ήταν κωδικοποιημένο, ήταν γραμμένο σε απλή γλώσσα και μεταδόθηκε όταν και το τελευταίο μεταγωγικό αεροσκάφος τύπου Νοράτλας, με τη χαρακτηριστική διπλή ενωμένη ουρά τροχοδρομούσε υπέρβαρο και γεμάτο πυρομαχικά λίγο μετά τα μεσάνυχτα στον διάδρομο της αεροπορικής βάσης της Σούδας στην Κρήτη.

Το αεροσκάφος με τον Κωδικό «Νίκη-15» είχε ξεφύγει από το πρόγραμμα που προέβλεπε σαν τελευταίο χρονικό όριο απογείωσης τα μεσάνυχτα της 21ης Ιουλίου 1974, καθώς ο πιλότος του... βρίζοντας παράκουσε τις διαταγές μη θέλοντας να χάσει το ραντεβού του με την ιστορία και προτιμώντας να περάσει από Στρατοδικείο, παρά να μείνει πίσω!

Βαριά και αγκομαχώντας σήκωσε το ρύγχος του και άρχισε το ταξίδι του πετώντας πάνω σχεδόν από τα κύματα: «Έρχονται τα δεκαπέντε πορτοκάλια» ήταν το μήνυμα που έφθανε εκείνη την ώρα στο ΓΕΕΦ (Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς) στην Κύπρο που πελαγωμένο πάλευε να αντιμετωπίσει την τουρκική εισβολή στο πολύπαθο Νησί.

Για τα δεκαπέντε πορτοκάλια θα σας μιλήσουμε σήμερα, που ακριβώς 40 χρόνια πριν επιχειρούσαν κάτω από αντίξοες συνθήκες μια μοναδική νυχτερινή επιχείρηση αυτοκτονίας αιφνιδιάζοντας τους πάντες.

Ήταν η επιχείρηση «Νίκη», με τα 15 πορτοκάλια που ήταν αεροσκάφη Νοράτλας ανέλαβε να μεταφέρει 350 καταδρομείς από την Α’ Μοίρα, στη μοναδική ίσως τότε προσπάθεια της Ελλάδας να βοηθήσει έμπρακτα την Κύπρο!

Η τολμηρή επιχείρηση εξέπληξε τους πάντες και σήμερα ακόμα μνημονεύεται και διδάσκεται στους πιλότους πολλών ξένων χωρών ενώ αποτέλεσε και το πρότυπο για την επιχείρηση στο Έντεμπε της Ισραηλινής Αεροπορίας αργότερα.

Η... ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ!

... Η αποστολή αυτή ήταν μια πραγματική επιχείρηση ανορθόδοξου πολέμου γι’ αυτό και οι ξένοι αναλυτές και ο διεθνής Τύπος τη χαρακτήρισαν αποστολή αυτοκτονίας, όπως και ο Τούρκος δημοσιογράφος Μεχμέτ Αλή Μπιράντ στο βιβλίο του «Απόβαση-Απόφαση».

 «Τα κύρια χαρακτηριστικά της ήταν ο αιφνιδιασμός, η ταχύτητα και η εμβέλεια δράσης. Έγινε σε επαφή με τον εχθρό, σε περιοχή που βαλλόταν από σφοδρά αντιαεροπορικά πυρά του εχθρού αλλά και των φίλιων δυνάμεων. Προσγειώθηκαν νύχτα και μάλιστα σε ένα άγνωστο για τα πληρώματα των αεροσκαφών αεροδρόμιο, που είχε βομβαρδιστεί από τον εχθρό και του οποίου ο βαθμός επιδιόρθωσης των ζημιών ήταν απροσδιόριστος και ελλιπής. Έγινε με πολύ πεπαλαιωμένα μέσα. Τα χρησιμοποιηθέντα αεροσκάφη Noratlas δεν επιτρεπόταν, λόγω απαγορευτικής διαταγής του Αρχηγείου Αεροπορίας να πετούν με επιβάτες πάνω από τη θάλασσα. Υπήρχε κίνδυνος αντιμετώπισης εχθρικής αεροπορικής αντίδρασης από αεροσκάφη αναχαίτισης παντός καιρού και αυτό επειδή η Κύπρος είναι πολύ κοντά στην Τουρκία. Επιπλέον υπήρχε κίνδυνος αντίδρασης των βρετανικών αεροπορικών δυνάμεων που βρίσκονταν στην Κύπρο. Η όλη επιχείρηση έγινε με περιορισμένη σχεδίαση, λόγω έλλειψης χρόνου, σε όλα τα επίπεδα. Τα πληρώματα σχεδίασαν την αποστολή εν πτήσει προς τη Λευκωσία, σύμφωνα με τα εγχειρίδια του ανορθόδοξου πολέμου.

 Παρ’ όλα αυτά, η «Επιχείρηση Νίκη» έγινε και ήταν επιτυχής. Σε όλα τα πληρώματα θα μείνει χαραγμένη στη μνήμη τους η αποστολή αυτή.

 Αυτή πήραν σαν πρότυπο οι Ισραηλίτες και έκαναν την επιχείρηση στο Έντεμπε. Μια επιχείρηση που την έκαναν γνωστή σε όλο τον κόσμο προβάλλοντας την ικανότητα της αεροπορίας τους, ενώ αντίθετα οι δικοί μας ιθύνοντες την απέκρυψαν.

 Ενώ γνώριζαν τα πληρώματα των Νοράτλας ότι θα τους περίμεναν στη Κύπρο κάτι τέτοιο δεν έγινε γιατί δέχθηκαν φίλια πυρά. Υπάρχουν πολλές αλληλοσυγκρουόμενες πηγές για τις διαταγές που δόθηκαν στους Κυπρίους χειριστές αντιαεροπορικών, τι περιείχαν αυτές οι διαταγές, από ποιους δόθηκαν και πότε. Τελικώς μετά από έναν Γολγοθά ανακρίσεων, δεν τιμωρήθηκε ποτέ κανείς και για τίποτα».

Εικοσάχρονος τότε, αρχισμηνίας και αεροναυτίλος στο ΝΙΚΗ-9 ο Κώστας Ρουμελιώτης, Λαρισαίος, μετείχε στο πλήρωμα του αεροσκάφους, προσγειώθηκε και αυτός νύχτα στη Λευκωσία, κατέβασε τους καταδρομείς και με τον πιλότο του να κρατά αναμμένες τις μηχανές ξανάφυγε παλι νύχτα για το ταξίδι της επιστροφής για να φθάσει ξημερώματα στη Σούδα...

ΚΟΝΤΡΑ ΣΤΗ ΜΟΙΡΑ

Η τουρκική εισβολή βρήκε την άμυνα της Κύπρου σε κακή κατάσταση και το ηθικό των αμυνομένων σε πολύ χαμηλό επίπεδο μετά το πραξικόπημα και τα θλιβερά γεγονότα που το ακολούθησαν.

Την πρώτη ημέρα της εισβολής, η τουρκική αποβατική δύναμη δεν είχε καταφέρει πάρα ένα μικρό προγεφύρωμα στην ακτή της Κυρήνειας και ενώ αυτό θα μπορούσε (παρά τα όσα έχουν γραφεί) να είχε καταστραφεί, καμία κίνηση προσβολής της αποβατικής δύναμης ή του προγεφυρώματος δεν έγινε από την πλευρά που θα μπορούσε να επέμβει αποτελεσματικά, δηλαδή την Ελλάδα.

Μέσα στο κλίμα αποδιοργάνωσης και ηττοπάθειας και αφού η εφαρμογή των προβλεπομένων σχεδίων ενίσχυσης της Κύπρου (Σχέδιο «Κ»), είχε με τον ένα ή άλλο τρόπο ακυρωθεί, αποφασίστηκε η αερομεταφορά στην Κύπρο μιας Μοίρας Καταδρομών. Η αποστολή αυτή δεν μπορεί παρά να χαρακτηρισθεί ανεπιφύλακτα ως αυτοκτονική. Η πτήση των μεταγωγικών προβλεπόταν να γίνει με άκρα μυστικότητα, από την αεροπορική βάση της Σούδας στην Κρήτη, μεταφέροντας την Α’ Μοίρα Καταδρομών με τον οπλισμό της. Η όλη επιχείρηση θα έφερε την κωδική ονομασία «Νίκη”. Είκοσι αεροσκάφη Nord 2501 Noratlas και δέκα C-47 Dakota της 354 Μοίρας Μεταφορών «Πήγασος” διατέθηκαν για τη μεταφορά της Μοίρας. Τα αεροσκάφη θα απογειώνονταν κατά τη διάρκεια της νύχτας, θα πετούσαν χωρίς συνοδεία μαχητικών, σε χαμηλό ύψος, σε σιγή ασυρμάτου, με τα φώτα πορείας σβηστά και χωρίς οπτική επαφή μεταξύ τους. Τελικός προορισμός το αεροδρόμιο της Λευκωσίας, προσγείωση σε αυτό, αποβίβαση των καταδρομέων και άμεση επιστροφή των αεροσκαφών στην Ελλάδα.

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ

Το «σχέδιο” προέβλεπε να αρχίσουν οι απογειώσεις στις 22.30 της 21ης Ιουλίου με χρονικό διαχωρισμό αεροσκαφών 5΄ έτσι ώστε να έχουν όλα απογειωθεί μέχρι τα μεσάνυχτα. Η πτήση προς την Κύπρο, η αποβίβαση των καταδρομέων και του υλικού και η επιστροφή έπρεπε να γίνουν υπό πλήρες σκότος, για την αποφυγή εντοπισμού από την τουρκική αεροπορία. Υπήρξε ρητή διαταγή, σε καμία περίπτωση να μην προσγειωθεί αεροσκάφος στην Κύπρο με το φως της ημέρας.

Οι απογειώσεις ξεκίνησαν στις 22:30 με την παρακάτω σειρά και το χαρακτηριστικό κλήσης:

Στις 22:30 το αεροσκάφος 135 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 1′

Στις 22:35 το αεροσκάφος 140 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 2′

Στις 22:40 το αεροσκάφος 207 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 3′

Στις 22:45 το αεροσκάφος 133 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 4′

Στις 22:50 το αεροσκάφος 234 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 5′

Στις 22:55 το αεροσκάφος 220 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 6′

Στις 23:00 το αεροσκάφος 139 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 7′

Στις 23:15 το αεροσκάφος 144 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 8′

Στις 23:35 το αεροσκάφος 142 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 9′

(Σε αυτό αεροναυτίλος ήταν ο Λαρισαίος Κώστας Ρουμελιώτης)

Στις 23:40 το αεροσκάφος 222 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 10′

Στις 23:51 το αεροσκάφος 189 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 11′

Στις 23:55 το αεροσκάφος 143 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 12′

Στις 23:58 το αεροσκάφος 151 με χαρακτηριστικό κλήσεως ‘Νίκη 13′

Στις 00:20 το αεροσκάφος 132 με χαρακτηριστικό κλήσης ‘Νίκη 14′

Στις 00:23 το αεροσκάφος 187 με χαρακτηριστικό κλήσης ‘Νίκη 15′.

Τελευταίο απογειώθηκε το Νοράτλας με τον κωδικό «Νίκη 15», (15ο στην σειρά απογειώσεων) έξω από τα χρονικά όρια, και παρά την εντολή να ακυρώσει.

Όταν απογειώθηκαν και τα 15 Νοράτλας το Κέντρο Επιχειρήσεων της 115 Π.Μ. έστειλε το σχετικό σήμα στο 28ο ΑΤΑ (Αρχηγείο Τακτικής Αεροπορίας), και στο ΓΕΑ. Με τη σειρά τους το 28ο ΑΤΑ ή το ΓΕΑ ενημέρωσε το ΑΕΔ (Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων) το οποίο ενημέρωσε το ΓΕΕΦ (Λευκωσία) σε απλή γλώσσα και χωρίς κωδικοποίηση με το παρακάτω σήμα: «Ερχονται τα δεκαπέντε πορτοκάλια».

Τα αεροσκάφη ακολούθησαν πορεία πάνω από την πόλη των Χανίων, ανέβηκαν σε ύψος 7.000 ποδών, πέρασαν από τα Λευκά Όρη, κατέβηκαν στα 500 περίπου πόδια και από εκεί ακολούθησαν μια πορεία νοτιοανατολική μέχρι ένα σημείο 34° Β.και 27° Α, και από εκεί γύρισαν ανατολικά με κατεύθυνση την Κύπρο. Η περιοχή αυτή βρίσκεται κάτω από τη συνεχή επιτήρηση της Τουρκικής Αεροπορίας και ο εντοπισμός των Νοράτλας θα σήμαινε και τη σίγουρη καταστροφή τους. Τα πληρώματα των Νοράτλας γνώριζαν ότι στο ταξίδι αυτό θα ήσαν μόνοι, δεν θα υπήρχαν ελληνικά μαχητικά για προστασία τους. Η μόνη τους προστασία θα ήταν το σκοτάδι και το στοιχείο του αιφνιδιασμού.

Σε όλη τη διάρκεια της πτήσης δεν υπήρχαν ραδιοβοηθήματα, αφού αυτά ήσαν εκτός ενεργείας λόγω της εμπόλεμης κατάστασης, ούτε σημεία αναφοράς για προσανατολισμό, και εδώ επιστρατεύθηκαν οι ικανότητες των ραδιοναυτίλων. Πολλά από τα αεροσκάφη πετούσαν σχεδόν σύρριζα με την επιφάνεια της θάλασσας. Τα Νοράτλας δεν πετούσαν σε σχηματισμό, ούτε είχαν οπτική επαφή μεταξύ τους. Πετούσαν ανεξάρτητα, με μια γενική ιδέα του πού περίπου πετούσε το προηγούμενο ή το επερχόμενο αεροσκάφος.

Η πτήση προς την Κύπρο έπρεπε να διαρκέσει δύο περίπου ώρες για τα αργοκίνητα και βαρυφορτωμένα μεταγωγικά. Αρκετά από αυτά παρουσίασαν βλάβες, όμως τα πληρώματά τους κατάφεραν να τα πάνε στον προορισμό τους.

…Μερικά αεροσκάφη δέχτηκαν αραιά πυρά από τις διάσπαρτες τουρκοκυπριακές θέσεις, αλλά χωρίς τα πληρώματά τους να ανησυχήσουν ιδιαίτερα.

Ένα-ένα τα μεταγωγικά άρχισαν την κάθοδό τους προς το αεροδρόμιο της Λευκωσίας, όταν διαπίστωσαν ότι δέχονταν σφοδρά αντιαεροπορικά πυρά, αν και απ’ ό,τι γνώριζαν, το αεροδρόμιο ευρίσκετο μέχρι εκείνη τη στιγμή σε ελληνικά χέρια. Η ώρα ήταν λίγο μετά τις 02.00 της 22ας Ιουλίου.

Πριν την αναχώρηση της αποστολής, τα πληρώματα των Νοράτλας ενημερώθηκαν ότι οι κυπριακές δυνάμεις οι οποίες είχαν τον έλεγχο του αεροδρομίου, είχαν ειδοποιηθεί για την άφιξη των ελληνικών αεροσκαφών και είχαν διαταχθεί να μην ανοίξουν πυρ κατά την προσέγγισή τους. Υπάρχουν πολλές αλληλοσυγκρουόμενες εκδοχές για το αν δόθηκε τέτοια διαταγή, τι περιείχε, σε ποιους δόθηκε και από ποιους, και πότε.

Γεγονός είναι ότι τα αεροσκάφη που επιχειρούσαν να προσγειωθούν, δέχθηκαν καταιγιστικά πυρά από πολλές κατευθύνσεις, μέσα και έξω από το αεροδρόμιο. Τα πυρά προέρχονταν από ελληνοκυπριακές θέσεις αντιαεροπορικών, καθώς και από διάφορους πολίτες που είχαν πάρει θέσεις γύρω από το αεροδρόμιο και έβαλαν κατά των Νοράτλας με ό,τι όπλο είχαν διαθέσιμο. Αργότερα, από διάφορες μαρτυρίες προέκυψε ότι περιμένοντας Τουρκική επίθεση, και μη γνωρίζοντας ότι θα έρχονταν ενισχύσεις από την Ελλάδα, θεώρησαν ότι τα αεροσκάφη που πλησίαζαν ήσαν σίγουρα τουρκικά.

Κάποιοι από τους χειριστές των αεροσκαφών, ελπίζοντας ότι το αεροδρόμιο ήταν ακόμη σε ελληνικά χέρια, σε μια απελπισμένη προσπάθεια να δηλώσουν την εθνικότητά τους άναβαν όλα τα φώτα των Νοράτλας, κατά την τελική φάση της προσγείωσης. Αυτό, λίγο επηρέασε αυτούς που πυροβολούσαν απο το έδαφος, αλλά τουλάχιστον τα τελευταία αεροσκάφη δεν είχαν απώλειες, αν και όλα έφεραν σημάδια από τα πυρά που δέχτηκαν. Όταν καθυστερημένα διαπιστώθηκε ότι τα αεροσκάφη που επιχειρούσαν να προσγειωθούν ήσαν ελληνικά, τα πυρά από το έδαφος άρχισαν να αραιώνουν και τέλος σταμάτησαν. Ήταν όμως πλέον αργά για δύο από τα Νοράτλας και 33 αεροπόρους και καταδρομείς.

Τελευταίο, και λίγο πριν το πρώτο φως προσγειώθηκε το «Νίκη 15» που μετέφερε τα πυρομαχικά της Α΄Μοίρας Καταδρομών. Όλα τα αεροσκάφη που προσγειώθηκαν στη Λευκωσία απογειώθηκαν για το ταξίδι της επιστροφής, εκτός απο το άτυχο «Νίκη 4» και τρία ακόμη Νοράτλας. Το «Νίκη 3» που παρουσίασε βλάβη στον ένα κινητήρα, το «Νίκη 7» που είχε καταστραφεί σχεδόν ολοσχερώς και το «Νίκη 12» το οποίο έμεινε από καύσιμα. Και τα τρία Νοράτλας πυρπολήθηκαν από τις κυπριακές δυνάμεις με διαταγή του Ελληνικού Αρχηγείου Αεροπορίας, προφανώς για να μην υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν τη συμβολική αυτή ελληνική επέμβαση στη Μάχη της Κύπρου. Η δικαιολογία για αυτή την ενέργεια ήταν ότι η Ελλάδα δεν βρισκόταν επίσημα σε εμπόλεμη κατάσταση με την Τουρκία!

Τα υπόλοιπα αεροσκάφη, κάνοντας οικονομία καυσίμων και πετώντας πάντα χαμηλά για την αποφυγή εντοπισμού απο την Τουρκική Αεροπορία, άρχισαν να προσγειώνονται στη Σούδα και στο Ηράκλειο, εκτός από 4 που προσγειώθηκαν στη Ρόδο λόγω έλλειψης καυσίμων και ζημιών που προκλήθηκαν από τα πυρά που δέχτηκαν στην Λευκωσία.

Δύο από τα Νοράτλας που απογειώθηκαν από τη Σούδα, δεν προσγειώθηκαν ποτέ στην Κύπρο: Το «Νίκη 13», δήλωσε ότι έχασε τον προσανατολισμό του και προσγειώθηκε στην Ρόδο. Το «Νίκη 14», φτάνοντας πάνω από την Κύπρο όταν είχε πια ξημερώσει, ακολούθησε τις διαταγές και προσγειώθηκε στη Ρόδο.

Συνολικά ένα αεροσκάφος καταρρίφθηκε, ενώ άλλα τρία προσγειώθηκαν, αλλά με σοβαρές ζημιές. Από τα κτυπημένα αεροσκάφη, προκλήθηκαν απώλειες σε έμψυχο δυναμικό 4 αεροπόρων και 29 καταδρομέων, ενώ άλλοι 11 καταδρομείς τραυματίστηκαν...

Οι κομάντος όμως δεν λύγισαν, έκαναν την καρδιά τους πέτρα, σκούπισαν τα δάκρυα για τους συντρόφους που χάθηκαν άδικα, μπήκαν στα πούλμαν που είχαν επιταχθεί και πολέμησαν στο Αεροδρόμιο της Λευκωσίας παίρνοντας την εκδίκησή τους και παραδίδοντάς το στο τέλος με τα χίλια ζόρια στον ΟΗΕ εμποδίζοντας τους Τούρκους να το καταλάβουν!