Γράφει ο Δημήτρης Βάλλας

    “Σε κλαίει λαός. Πάντα χλωρό να σειέται το χορτάρι

    στον τόπο πού σε πλάγιασε το βόλι, ώ παληκάρι.

    Πανάλαφρος ο ύπνος σου. Του Απρίλη τα πουλιά

    σαν του σπιτιού σου να τα΄ακούς λογάκια και φιλιά.

    Και να σου φτάνουν του χειμώνα οι καταρράχτες

    σαν του τουφεκιού αστραπόβροντα, και σαν πολέμου κράχτες”

Είναι οι στίχοι του εθνικού μας ποιητή, Κωστή Παλαμά, εμπνευσμένοι από τον θάνατο του παλληκαριού που δεν ήταν άλλο από τον Παύλο Μελά που ως ανθυπολοχαγός του Ελληνικού Στρατού το 1094 βγάζει τη στολή του αξιωματικού και ζωσμένος τα αντάρτικα σταυρωτά  φυσεκλίκια πάει στο μέτωπο για να ξεκινήσει τον Αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Πέρασαν  110 χρόνια από την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα, αλλά και τον θάνατο του Παύλου Μελά όπου τον Οκτώβριο του 1904 περικυκλωμένος από τουρκικό απόσπασμα πέφτει νεκρός για να γίνει το σύμβολο του ξεσηκωμού.

Με τη Λάρισα όπου τότε ήταν τα σύνορα με την Τουρκία ο Παύλος Μελάς είχε ιδιαίτερη σχέση καθώς πολλές φορές  πέρασε και διανυκτέρευσε  εδώ καθώς αποτελούσε την  πόλη –κλειδί  για τον αγώνα.

Από τη Λάρισα αναχωρούσαν αρματωμένοι οι μακεδονομάχοι, ενώ από την πόλη μας με χίλια τεχνάσματα και προφυλάξεις μαζεύονταν τα όπλα και τα πολεμοφόδια και έφευγαν για το μέτωπο. Μια από τις κρυφές αποθήκες οπλισμού εκείνης της εποχής υπάρχει ακόμα και σήμερα και βρισκόταν στο υπόγειο του φαρμακείου Κυλικά στη διασταύρωση των οδών Ασκληπιού και Κύπρου.

Για τα 110 χρόνια του Μακεδονικού αγώνα και τον θάνατο του παλληκαριού εμείς  σήμερα δεν θα πούμε τίποτα γιατί όλα αυτά πέρασαν στην ιστορία αλλά και στο θρύλο και έγιναν τραγούδι.

Θα ασχοληθούμε ιχνηλατώντας στο …υπόγειο του Κυλικά, αλλά και σε άλλα κρησφύγετα εκείνων των δύσκολων καιρών για να ψηλαφίσουμε τα όπλα του πολέμου τα ιερά που σε χέρια αντρειωμένων έγιναν σύντροφοι στον ύπνο, στη λάσπη, στο βάλτο και εκδικητές συνάμα στα χώματα των Ελλήνων.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ

Αν δει κάποιος φωτογραφίες της εποχής με τους μακεδονομάχους να ποζάρουν , με φυσεκλίκια, τσαπράζια, αλυσίδες με  σταυρούς, όπλα με ασημένια στολίδια στον υποκόπανο, μαχαίρια ασημοκαπνισμένα, αστραφτερές θήκες, σίγουρα θα εντυπωσιαστεί, όμως η πραγματικότητα  και  η αλήθεια είναι αλλού…

Βέβαια, οι  Μακεδονομάχοι,  ήταν βαθειά επηρεασμένοι από την κλεφταρματολική παράδοση, όσον αφορά την εμφάνισή τους. Ο Μακεδονικός όμως αγώνας, ήταν ένας πόλεμος χωρίς αρχές, από τον οποίο δεν αποκλειόταν κανενός είδους εμπλοκή. Πολύωρες πολιορκίες ή άμυνες θέσεων, πολλές φορές και εναντίον τακτικού στρατού, μάχες εκ του συστάδην, ακόμη και με μαχαίρια, ανταλλαγές πυρών από μακρινές θέσεις, εκκαθαρίσεις πολιτικών στόχων μέσα σε πόλεις και χωριά, ήταν καθημερινά επεισόδια του ακήρυκτου πολέμου. Δεν ήταν λοιπόν τα στολίδια που μετρούσαν, αλλά η επιλογή, η καταλληλότητα και η επάρκεια του οπλισμού και των πυρομαχικών. Όσο για τα στολίδια και τις φιγούρες, αυτές ενίοτε ανήκαν στον... εξοπλισμό του φωτογράφου.

Αρχικά, ο βασικός εξοπλισμός των ανδρών περιελάμβανε αραβίδες και τυφέκια Gras M 1874, των έντεκα χιλιοστών, από τις αποθήκες του Ελληνικού Στρατού. Σε μικρότερο ποσοστό κοντόκαννες αραβίδες Mannlicher (M 1893, M1903) ή και Mauser (M 1902)- κυρίως σαν όπλα των αρχηγών.

Οι γκράδες ( Gras) ήταν μονόβολα, ενώ τα άλλα πεντάσφαιρα. Προκαλούσαν βέβαια καλύτερο αποτέλεσμα (λόγω μεγάλου διαμετρήματος), αλλά ...«είναι τόσο παλιά, ώστε εκθέτομεν τους ανθρώπους εις μέγαν κίνδυνον και εις βέβαιον θάνατον δίδοντες εις αυτούς τοιαύτα μέσα αμύνης» σημείωνε ο Λ. Κορομηλάς, ο Έλληνας πρόξενος στη Θεσσαλονίκη. Συνήθως, μετά από καμιά τριανταριά βολές, ζεσταίνονταν τόσο, με αποτέλεσμα την πρόσκαιρη αχρηστία.

Ο Κρητικός Μακεδονομάχος Ευθύμιος Καούδης, περιγράφει γλαφυρά και ρεαλιστικά τη λειτουργία του Gras: «Κάθε σφαίρα που έριχνε ο καθείς εξ ημών όφειλε να γυρίσει άνω-κάτω το όπλον του, να πέσει το καψούλι του φυσιγγίου του, διότι η βελόνα το ετράβαγε πίσω και η φωτιά εγύριζε και έσπανε μέσα εις το κλειδί και εγέμιζεν λάσπην το ελατήριον...». Αργότερα έγιναν προμήθειες για τα πεντάσφαιρα  από την ελεύθερη αγορά και  κυρίως  από το οπλοπωλείο των Σπαρτιατών Αφών Μαλτσινιώτη, στο Μοναστηράκι.

Λέγεται ότι για κάποιο διάστημα, αγόραζαν και ...οι αντίπαλοι από το ίδιο μαγαζί, προσποιούμενοι τους Αρβανίτες. Στην οθωμανική επικράτεια, απαγορεύονταν η εισαγωγή και εμπορία από ιδιώτες των όπλων και των πυρομαχικών. Οι αφοί Μαλτσινιώτη, προχώρησαν και στην κατασκευή πυρομαχικών και ουσιαστικά αποτέλεσαν τον «βιομηχανικό πυρήνα» της μέχρι σήμερα υφιστάμενης ΠΥΡΚΑΛ.

ΤΑ…ΔΥΣΕΥΡΕΤΑ

Την εξάρτυση συμπλήρωναν πιστόλια και περίστροφα διαφόρων τύπων. Αρχικά, από τις αποθήκες του Ελληνικού Στρατού, τα περίστροφα Gras (modele d’ ordonnance), που όμως ήταν ογκώδη, πράγμα άκρως μειονεκτικό για τον «κρυφό» πόλεμο. Μεγάλη ζήτηση αλλά δυσεύρετα, ήταν τα Smith & Wesson και αρκετά διαδεδομένα τα Browning M1906, λόγω φυσικά του βολικού τους μεγέθους. Αρκετά διαδεδομένα ήταν τα Mauser M1896, που μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την ξύλινη θήκη για... κοντάκι, μετατρέποντας το πιστόλι σε καραμπινάκι, με βεληνεκές 450 μέτρων. Συνήθως τα όπλα παραδίδονταν στους κατόχους με τις ξιφολόγχες τους, σπάνια όμως οι μακεδονομάχοι  κρατούσαν ξιφολόγχη (τις θεωρούσαν περιττό βάρος). Αντίθετα, μαχαίρια διαφόρων τύπων, ακόμη και σπάθες και. γιαταγάνια, κοσμούσαν τα ζωνάρια τους. Και φυσικά οι πολυπληθέστεροι μη Μακεδόνες Μακεδονομάχοι, οι Κρητικοί, έφεραν μαζί τους το γνωστό κρητικό μαχαίρι. Βασικό πάντως μαχαίρι του αγώνα είναι η κάμα  που χρησιμοποιήθηκε  και από τους αντιπάλους. Πρόκειται για δίκοπο που μοιάζει με το καυκασιανό και κατασκευαζόταν από τοπικούς Βαλκάνιους μαχαιράδες.

Η προμήθεια των φυσιγγίων ήταν ένα εξίσου σημαντικό πρόβλημα. Κάθε άντρας έπρεπε να φέρει μαζί του 200 έως 400 φυσίγγια για το όπλο του. Η προμήθεια και η αποστολή στη Μακεδονία τόσο μεγάλου αριθμού φυσιγγίων, διαφόρων τύπων και διαμετρημάτων, δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση.  Λόγω της πανσπερμίας του οπλισμού, συχνά δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει φυσίγγια του συντρόφου του, επειδή αυτός χρησιμοποιούσε διαφορετικού τύπου όπλο.

Αυτά λοιπόν γιατί καμιά φορά η ιστορία μέσα από τις φωτογραφίες ωραιοποιείται και χρειάζεται ψάξιμο στη λάσπη και στη σκόνη την ώρα που ο γκρας κάνει την  εμπλοκή και η βλαστήμια ακούγεται στο πεδίο της μάχης βαριά και ας κρέμεται ο σταυρός με τη βαριά μαλαμοκαπνισμένη  αλυσίδα από  το λαιμό!

(Σ. Σ Πολλές πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο των κ. Νικόλτσιου Βασιλείου και Λιάσκου Αναστασίου «Τα όπλα του Μακεδονικού Αγώνα».)