Του Απόστολου Ποντίκα, δασκάλου, καθηγητή, πτυχιούχου Πολιτικών Επιστημών, επιτ, Σχολικού Συμβούλου.

 

Πάσχα Ιερόν, Πάσχα Άγιον... Είναι η μεγαλύτερη θρησκευτική γιορτή της Χριστιανοσύνης, που γίνεται σε ανάμνηση του μαρτυρικού θανάτου και της Ανάστασης του Χριστού. Αρχικά ήταν εβραϊκή γιορτή (Πάσχα = διάβαση), που συνδεόταν με τη βιβλική αφήγηση της απελευθέρωσης των Ισραηλιτών από την αιγυπτιακή αιχμαλωσία. Σύμφωνα με την αφήγηση της Εξόδου, ο Γιαχβέ τη νύχτα κατά την οποία θα περνούσε και θα εξολόθρευε τα πρωτότοκα των ανθρώπων και ζώων των Αιγυπτίων, θα προσπερνούσε τα σπίτια των Εβραίων, των οποίων οι πόρτες είχαν σημαδευτεί από το αίμα του αρνιού που είχαν θυσιάσει. Η διάρκεια του Εβραϊκού Πάσχα, διαρκούσε επτά ημέρες, από τις 16 έως και 22 του μήνα Νισάν, κατά το οποίο οι Εβραίοι έπρεπε να μεταβούν για προσκύνημα στην Ιερουσαλήμ και ο οποίος αντιστοιχεί με τον δικό μας μήνα Μάρτιο και κατ’ άλλους με τον Απρίλιο.

Μετά τον θάνατο του Ιησού παρέλαβε την εορτή και ο Χριστιανισμός, γεγονός που καθιερώθηκε να εορτάζεται στην Ανατολική Εκκλησία στις 14 του Νισάν, που αντιστοιχεί με τον μήνα Απρίλιο.

Η Σύνοδος της Νίκαιας (325), καθόρισε ότι το Πάσχα έπρεπε να πέφτει την πρώτη Κυριακή μετά τις 14 του Νισάν, δηλαδή του μήνα στον οποίο η 14η ημέρα συμπίπτει με την εαρινή ισημερία (21 Μαρτίου) ή είναι η αμέσως επόμενη. Στην περίπτωση που η 14η του Νισάν αντιστοιχούσε σε Κυριακή, ο εορτασμός έπρεπε να μετατεθεί για την επόμενη Κυριακή. Σύμφωνα με το Γρηγοριανό Ημερολόγιο το Πάσχα εορτάζεται την Κυριακή που ακολουθεί μετά την εαρινή ισημερία (21 Μαρτίου), πανσέληνο. Οι ορθόδοξες εκκλησίες όμως, δεν ακολούθησαν το Γρηγοριανό Ημερολόγιο, με αποτέλεσμα να υπάρχουν δύο Πάσχα στο Εκκλησιαστικό έτος.

Το Ορθόδοξο Χριστιανικό Πάσχα, είναι το σημαντικότερο γεγονός, αφού ο ίδιος ο Κύριος οδηγήθηκε στο σταυρικό μαρτύριο και στη συνέχεια αναστήθηκε. Ακριβώς για τον λόγο αυτό όλες οι μέρες που ακολουθούν μετά την Κυριακή του Πάσχα έχουν πανηγυρικό και λαμπρό χαρακτήρα. Μετά την εβδομάδα των Παθών έρχεται η χαρμόσυνη στιγμή της Ανάστασης του Κυρίου μας, για να σκορπίσει τη χαρά και τη λύτρωση στους πιστούς. «Δεύτε λάβετε φως», αναφωνεί ο ιερέας από την Ωραία Πύλη και οι πιστοί λαμβάνουν «το ανέσπερο» φως της Ανάστασης. Η Ανάσταση γίνεται το μεσονύκτιο του Σαββάτου προς την Κυριακή. Η Εκκλησία δεν έχει πια την πένθιμη όψη των προηγούμενων ημερών, ενώ κλώνοι δενδρολίβανου σκορπισμένοι παντού, προσημαίνουν τη χαρμόσυνη γιορτή της Ανάστασης .

Από τη χαρά και το πανηγύρι της Ανάστασης, δεν λείπει κανείς πιστός και όλοι είναι λαμπροφορεμένοι και με λευκές λαμπάδες στα χέρια δίνουν το φιλί της αγάπης. Η Εκκλησία μας καλεί όλους στη χαρά αυτή της Ανάστασης, και, όπως λέγει και η ευχή του Ιερού Χρυσοστόμου την οποία διαβάζει ο ιερέας προς το τέλος της θείας λειτουργίας, συμμετοχή σ’ αυτή τη χαρά και στο τραπέζι της αγάπης έχουν όλοι, δηλαδή, «νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες».

Ποικίλα είναι τα έθιμα του λαού μας την ημέρα του Πάσχα, που το ονομάζει και Λαμπρή – Πασχαλιά.

Τα κόκκινα αβγά, που παλιότερα θεωρούνταν σύμβολα της ζωής, έγιναν δεκτά από τους χριστιανούς ως σύμβολο της Ανάστασης. Το τσούγκρισμά τους σημαίνει τη νίκη του θανάτου και την Ανάσταση του Κυρίου μας. Ο οβελίας είναι το πανελλήνιο έθιμο που, πέρα από το συμβολικό χαρακτήρα που έχει, φανερώνει και την ελληνική λεβεντιά των χρόνων της σκλαβιάς του Γένους.

Στις πασχαλινές παραδόσεις υπάρχουν δύο στοιχεία στα οποία από τους πιο απομακρυσμένους χρόνους αποδίδουν εξαγνιστικές δυνάμεις, το νερό και το φως. Όταν χτυπούν οι καμπάνες της Ανάστασης, οι πιστοί ραντίζουν τα σπίτια τους και τα ζώα τους, ενώ όταν επιστρέφουν από την Εκκλησία καψαλίζουν τα ζώα με το φως που μετέφεραν με τις λαμπάδες. Παλιότερα υπήρχε το έθιμο να ανάβουν μεγάλες φωτιές στα γύρω υψώματα του οικισμού, με σκοπό να πετύχουν καλή συγκομιδή. Την Κυριακή του Πάσχα δεν υπήρχε πλούσιος και φτωχός. Όσοι δεν είχαν αρνί, γάλα, τυρί και άλλα εδέσματα πασχαλινά, φρόντιζαν οι συγχωριανοί τους να τους τα προσφέρουν, ώστε και οι «μη έχοντες» να γευθούν τα αγαθά του πασχαλινού τραπεζιού.

Στην Κέρκυρα την ημέρα του Πάσχα, γέμιζαν στην αγορά, ένα κάδο με νερά και τον στόλιζαν με πρασινάδες και λουλούδια. Όποιος περάσει από εκεί πρέπει να ρίξει στη μαστέλα (κάδο) ένα νόμισμα, ενώ στη συνέχεια έπαιρναν νερό από εκεί και έπλεναν το πρόσωπό και τα χέρια τους για να καθαριστούν από κάθε αμαρτία. O Κωστής Παλαμάς σε ένα ποίημα λέγει: «Για να δεις λιτανείες, για να δεις πανηγύρια, στο νησί των Φαιάκων με τα κάλλη του τα μύρια, ελάτε στο νησί των Φαιάκων, για να δείτε μια χαρούμενη μέρα και να χαρείτε...».

Η τελετή της Ανάστασης γίνεται συνήθως στο ύπαιθρο, στην αυλή της εκκλησίας, η δε είσοδος του ιερέα μέσα στο ναό γίνεται, αφού πρώτα ψαλλεί το «Χριστός Ανέστη!». Οι πιστοί αλληλοφιλιούνται και εύχονται, υγεία και «χρόνια πολλά». Ο ιερέας πριν μπει στο ναό, στέκεται μπροστά από τη θύρα και διατάσσει: «Άρατε πύλας ». Ο νεωκόρος ερωτά: Ποιος είσαι; Και ο ιερέας απαντά: Άρχοντας ισχυρός. Μετά συνεχίζεται η Θεία Λειτουργία μέσα στον ναό. Χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι κατά τη διάρκεια που ο ιερέας λέγει το «Χριστός Ανέστη», οι βαρελότοι δημιουργούν μια πανηγυρική εκκωφαντική ατμόσφαιρα.

Εντυπωσιακή πάλι ήταν και η Ανάσταση των Σαρακατσαναίων, που γινόταν έξω στις πλαγιές και τα κορφοβούνια. Οι Σαρακατσάνοι, λαός ποιμενικός, τελούσε με κατάνυξη τη Θεία Λειτουργία της Ανάστασης, με ιερείς που καλούσαν από γειτονικά χωριά. Στα ποικίλα πασχαλινά έθιμα του λαού μας, παλιότερα ήταν και οι πασχαλινοί χοροί. Στη Θεσσαλία και ιδιαίτερα στην περιοχή της Ελασσόνας, των χωριών του Ολύμπου και Κισσάβου, καθώς και στην περιοχή Καλαμπάκας και Δομοκού, υπήρχε το έθιμο των πασχαλινών χορών, τα λεγόμενα Πασχαλιόγιορτα

Ήταν η μοναδική ψυχαγωγία των ανθρώπων, που συμμετείχαν ομαδικά και με τη φράση «Χριστός Ανέσττη!», έμπαιναν στον χορό κάθε απόγευμα τις τρεις ημέρες του Πάσχα. Οι χορευτικές αυτές εκδηλώσεις συνεχίζονταν και την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής και τελείωναν την Κυριακή του Θωμά, η οποία είναι και η τελευταία των Πασχαλινών εκδηλώσεων. Οι αχοί των πασχαλινών τραγουδιών φτάνουν και σήμερα στα αυτιά όσων τα έζησαν τότε, όχι με κάποιο τύπο ή ποιητική τέχνη, αλλά με τους καημούς, τις ελπίδες και τη λεβεντιά των Θεσσαλών, ακόμα από τα χρόνια της σκλαβιάς. Ήταν τραγούδια που τα έλεγαν σε εκείνη την εποχή τη μέρα της Πασχαλιάς και τα χόρευαν με περηφάνια και λεβεντιά στα σοκάκια και στις γειτονιές των χωριών.

Τα Πασχαλιόγιορτα αυτά είναι μια γλυκιά ανάμνηση και ένα ανάλαφρο αεράκι στη δίνη της σημερινής οικονομικής κρίσης, όπου αξίες και παραδόσεις έχουν χαθεί και ίσως ξαναζωντανέψουν και πάλι.

«Ήρθαν τα Πασχαλιόγιορτα, ήρθαν τα πανηγύρια. Μπαίνουν νιοι στον χορό και νιες με μαντήλια. Σήμερα είναι Λαμπρή, Πασχαλιά μεγάλη. Σήμερα χαίρονται χριστιανοί, μικροί μεγάλοι...».

Στη Χαλκιδική την Τρίτη ημέρα του Πάσχα, οι κάτοικοι διατηρούν το έθιμο του «μαύρου νιου στο αλώνι», όπου μετά τη Θεία Λειτουργία αρχίζουν το χορό στο γνωστό αλώνι του μαύρου νιου, ο οποίος φτάνει τα τετρακόσια μέτρα από τους χορευτές, αφού πιάνονται στον χορό όλες οι ηλικίες. Τελειώνουν με τον Καγκελευτό χορό, ο οποίος είναι μια αναπαράσταση της σφαγής 400 κατοίκων της Ιερισσού από τους Τούρκους το 1821. Ο χορός περνά κάτω από δάφνινη αψίδα, όπου υπάρχουν δύο παλικάρια με υψωμένα σπαθιά. Ο χορός στη μέση περίπου του τραγουδιού διπλώνεται στα δύο, με τους χορευτές να περνούν ο ένας από τον άλλο, για τον τελευταίο χαιρετισμό. Το έθιμο αυτό το έζησα έντονα το 1980, όταν υπηρετούσα κοντά στην περιοχή αυτή. (Ν Απολλωνία).

Με τα Πασχαλιόγιορτα αυτά και με όλες τις άλλες Πασχαλινές εκδηλώσεις, περνούσαν τις άγιες μέρες του Πάσχα, οι κάτοικοι των ελληνικών χωριών, αλλά και των πόλεων, δένοντας την ομορφιά της φύσης και της Άνοιξης με τη ζωή τους.