Οι πολύχρονες διαμάχες μεταξύ των διαδόχων - διεκδικητών του θρόνου και τελικώς η μάχη στην Ιψό της Μ. Ασίας, το 301 π.Χ., οδηγούν στη δημιουργία τεσσάρων κρατών, των Σελευκιδών με πρωτεύουσα την Αντιόχεια, των Ατταλλιδών με πρωτεύουσα την Πέργαμο, των Αντιγονιδών με πρωτεύουσα την Πέλλα και των Πτολεμαίων, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Με κοινά πολλά χαρακτηριστικά όπως η γλώσσα, η θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα, οι τέσσερις αυτές πόλεις-κράτη, προσπαθούν να αναπτυχθούν μέσα σε μία ταραγμένη και ασταθή περιοχή, όπου επικρατεί η απληστία και η επιθετικότητα των Ρωμαίων.

Τη μεγαλύτερη και ταχύτερη ανάπτυξη στις επιστήμες, τις τέχνες και τα γράμματα, παρουσιάζει η Αλεξάνδρεια, η οποία δίνει και το όνομά της σε μια ολόκληρη εποχή, την Αλεξανδρινή (Ελληνιστική). Δυστυχώς η εκπληκτική αυτή ανάπτυξη, θα ανακοπεί βίαια, με την ήττα των ναυτικών δυνάμεων του Μάρκου Αντωνίου, στην ναυμαχία του Άκτιου, το 31 π.Χ., από τους Ρωμαίους του Οκταβιανού Αύγουστου.

Η Αλεξάνδρεια, μέσα σε λίγα χρόνια γίνεται το σημαντικότερο πολιτιστικό κέντρο της εποχής, αφού Μαθηματικοί, Γεωγράφοι, Αστρονόμοι, Ιατροί, Ζωγράφοι, Ποιητές(1), ζουν εκεί και μελετούν, ανακαλύπτουν και δημιουργούν πρωτόγνωρα για την εποχή επιτεύγματα, μέσα σε ένα ιδανικό περιβάλλον, όπου επικρατεί, η απόλυτη ελευθερία σκέψης και δράσης. Ιδρύονται το βασιλικό Μουσείο, η περίφημη βιβλιοθήκη με τους 700.000 τόμους και η βασιλική Ακαδημία της Αλεξάνδρειας, η οποία γίνεται πόλος έλξης για τους γιατρούς, αλλά αι για όλους τους επιστήμονες απ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας.

Ιδρύεται, επί του Πτολεμαίου Α’, η Ιατρική Σχολή του Ηρόφιλου, του διασημότερου γιατρού – μετά τον Ιπποκράτη – μέχρι τότε, και προσέρχονται από όλη την Ελλάδα γιατροί και σπουδαστές, να διευρύνουν τις γνώσεις τους και να γίνουν κοινωνοί της Ιπποκρατικής σκέψης και ηθικής.

Η Αθηναία Αγνοδίκη, γίνεται γνωστή χάρη στην τόλμη και την επιμονή της να σπουδάσει γιατρός, για να βοηθήσει τις έγκυες γυναίκες που πεθαίνουν αυτές και τα μωρά τους, αβοήθητες, αφού οι άντρες γιατροί δεν τις πλησιάζουν λόγω της …αιδούς…

Καταφεύγει στην Αλεξάνδρεια, σπουδάζει Ιατρική στην Σχολή του Ηρόφιλου, ενώ στην Αθήνα απαγορεύεται στις γυναίκες, με την ποινή του θανάτου, να σπουδάζουν γιατροί και να ασκούν την Ιατρική. Μεταμφιέζεται σε άντρα, επιστρέφει στην Αθήνα, την καταγγέλλουν γιατροί ότι διαφθείρει τις γυναίκες, την σέρνουν στα δικαστήρια και αφού εκεί αποκαλύπτει το φύλο της, αθωώνεται πανηγυρικά και καταργείται ο νόμος.

Ο Ηρόφιλος γεννιέται το 340 π.Χ. στη Χαλκηδόνα της Μ. Ασίας, σπουδάζει στην περίφημη Ιπποκρατική σχολή της Κω, με δάσκαλο τον Πρωταγόρα και πάει στην Αλεξάνδρεια να μελετήσει το ανθρώπινο σώμα και τις λειτουργίες των επί μέρους συστημάτων (Φυσιολογία). Στην αρχή, βασιζόμενος στην παρατήρηση της Ιπποκρατικής μεθόδου, μελετά το σφυγμό του ανθρώπου, περιγράφει τα είδη του, συγκρίνει τους καρδιακούς παλμούς με τους ρυθμούς της μουσικής κλίμακας και ενεργεί ανατομές σε ανθρώπους, αφού έχει καταργήσει την απαγόρευση των ανατομών. Με τον Ερασίστρατο (330-250 π.Χ.), ιδρύουν την περίφημη Ιατρική σχολή και μεταφέρουν τις γνώσεις τους σε όσους προσέρχονται. Τον ονομάζουν Εύδοξο, μέγα και ισάξιο του Ιπποκράτη, αν και προκαλεί με τις έρευνές του θόρυβο, δυσπιστία και αναστάτωση στους αμφισβητίες. Τον κατηγορούν, από τα γραφόμενα του Κέλσου, πως διενεργεί ανατομές σε ζωντανούς κατάδικους στις φυλακές του Πτολεμαίου. Ρίχνει φως στην ανατομία του νευρικού συστήματος, θεωρεί τον εγκέφαλο κέντρο του Ν.Σ. και της νόησης, όπως υποστηρίζει και ο Ιπποκράτης, ενώ ο Αριστοτέλης, θεωρεί την καρδιά ως κέντρο, διαχωρίζει τα αιμοφόρα αγγεία από τα νεύρα, τα οποία διακρίνει σε αισθητικά-κινητικά.

Από τα εννιά έργα του που χάνονται μέσα στους επόμενους αιώνες, σώζονται μόνο οι τίτλοι τους (Διαιτητική, Μαιευτική, Περί Σφυγμών και Ανατομικά).

Με τον θάνατο του Ηρόφιλου πεθαίνει μαζί και το «θαύμα» αυτό, αφού απαγορεύουν πάλι τις ανατομές σε ανθρώπους.

Αν το έργο του Ιπποκράτη φωτίζει μέχρι και σήμερα την ανθρωπότητα, οφείλεται στη σχολή της Αλεξάνδρειας, η οποία τηρεί και διδάσκει τις Ιπποκρατικές αρχές του Ηρόφιλου και προχωρεί αρκετά βήματα την ιατρική έρευνα και μελέτη.

Ο Αλεξανδρινός Κ. Καβάφης, γράφει στο ποίημά του: «Το 31 π.Χ. στην Αλεξάνδρεια»(2)

Ο Ανδρέας Βεσάλιος (Andre Vesalius, Βρυξέλλες, 1514-1564), σπουδάζει Ιατρική στο Παρίσι με καθηγητή τον Σύλβιους και στα δεκαοκτώ του χρόνια, γίνεται καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Λουβαίν του Βελγίου. Ανήσυχο πνεύμα, καταφεύγει στην Πάντοβα της Ιταλίας, κάνει μία νεκροτομή σε δημόσιο χώρο και του απονέμουν τον τίτλο του Καθηγητή (1537). Προσκαλείται στην Μπολώνια, στη Βενετία, σχεδιάζει μαζί με τον διάσημο ζωγράφο Τιτσιάνο τους περίφημους ανατομικούς χάρτες – πίνακες πάνω σε ξύλινες επιφάνειες, τους δημοσιεύει και γίνονται «τυφλοσούρτες» για τους σπουδαστές της εποχής. Μελετά και περιγράφει τα οστά του ανθρώπινου σώματος, τα οποία βρίσκει στα νεκροταφεία και συνεχίζει τις ανατομικές μελέτες, ενώ απορρίπτει κάποιες απόψεις του Γαληνού. Προσλαμβάνεται ως γιατρός στην αυλή του Φιλίππου Ε’, της Ισπανίας, κατηγορείται από την Ιερά Εξέταση, πως κάνει ανατομές σε ζώντες ανθρώπους, καταδικάζεται σε θάνατο στην πυρά και την τελευταία στιγμή, του χαρίζεται η ζωή. Ταξιδεύει στα Ιεροσόλυμα για να προσκυνήσει τον Άγιο Τάφο και στην επιστροφή, το πλοίο που τον μεταφέρει, ναυαγεί λίγο έξω από τη Ζάκυνθο, σώζεται, αλά αρρωσταίνει βαριά και πεθαίνει σε ηλικία πενήντα ετών.

Χάρη στον Βεσάλιο, η Ανατομική, γίνεται επίσημος κλάδος της Ιατρικής.

(1) Ο Σιμωνίδης ονομάζει τη ζωγραφική ποίηση που σιωπά και την ποίηση, ζωγραφική που μιλά (Πλούταρχος)

(2) «Απ’ τη μικρή του, στα περίχωρα πλησίον κώμη / και σκονισμένος απ’ το ταξίδι ακόμη έφτασεν ο πραματευτής. Και «Λίβανον!» και «Κόμμι!» / «Άριστον Έλαιον», «Άρωμα για την κόμη» / στους δρόμους διαλαλεί. Αλλ’ η μεγάλη οχλοβοή, / κ’ οι μουσικές κ’ οι παρελάσεις, πού αφήνουν ν’ ακουσθεί./ Το πλήθος τον σκουντά, τον σέρνει, τον βροντά. / Κι όταν πια τέλεια σαστισμένος, Τι είναι η τρέλλα αυτή; Ρωτά, / ένας του ρίχνει κι αυτουνού τη γιγαντιαία ψευτιά / του παλατιού – που στην Ελλάδα ο Αντώνιος νικά.

Βοηθήματα

Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάνικα τ. 14ος, 27ος σ. 145,168

Φ.Ι.Κακριδής Αρχαία Ελλην. Γραμματολογία ΤΟ ΒΗΜΑ σ. 58 2013

Jean FAUVET. Ιστορία της Ιατρικής Ι. Ζαχαρόπουλος σ. 184 1964

Ι. Πατρικίου Νευρολογία τ. Α-Β 1962

Ι. Τζαμπίρας M.D. Duphar

Ποιητική Ανθολογία Παπύρου Πάπυρος 1971

* Του Τάσου Πουλτσάκη Νευρολόγου -Ψυχιάτρου

Ο Τάσος Πουλτσάκης θα απουσιάσει τον Αύγουστο