Γνωστότερες είναι η 17χρονη εταίρα Καλλίξεινα η Θεσσαλή και, η ομορφότερη Ελληνίδα της εποχής εκείνης, η εταίρα Παγκάστη η Λαρισαία, τις οποίες έστειλε η Ολυμπιάδα να πλαγιάσουν με το γιο της. Ο Αλέξανδρος φαίνεται πως διάλεξε την Παγκάστη, η οποία και τον μύησε στην τέχνη του έρωτα, κατά τον Κλαύδιο Αιλιανό (Ποικίλη Ιστορία).
Για την Παγκάστη, οι πληροφορίες από έγκυρες πηγές είναι ελάχιστες και πέραν τούτων μόνο εικασίες διατυπώνονται. Σαν σύγχρονη του Αλέξανδρου και περίπου συνομήλική του, θα πρέπει να έζησε τα χρόνια της νεότητάς της στ’ ανάκτορα της Πέλλας, το δεύτερο ήμισυ του 4ου αι. π. Χ.. Ακόμη και η ακριβής απόδοση του ονόματός της αμφισβητούνταν από τους επιστήμονες, γιατί δεν είχε απαντηθεί, ξανά, το γυναικείο όνομα Παγκάστη, σε αρχαίο φιλολογικό κείμενο ή επιγραφή. Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (Εικόνες) την αποκαλεί Πακάτη, τύπο που διατηρούν ο Ιωάννης Σταματάκος (Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης)» και ο Επαμεινώνδας Φαρμακίδης (Η Λάρισα). Ο Πλίνιος παραδίδει μια τρίτη ονοματολογική εκδοχή: Παγκάσπη. Και η σύγχυση γύρω από το όνομα εντείνεται, καθότι στην ξένη βιβλιογραφία αναγράφεται ως Campaspe! Ώσπου, σε εγχάρακτη επιγραφή δύο στίχων, πάνω σε μια αρχαία επιτύμβια στήλη στη Βεργίνα, του 350 π.Χ., βρέθηκε το όνομα Παγκάστα, και διαλύθηκαν οι αμφιβολίες.
Ο Πλίνιος (Φυσική Ιστορία) περιγράφει ένα περιστατικό, σχετικό μ’ αυτήν, που όμως δεν είναι παραδεκτό στην ολότητά του, ούτε υπάρχει δυνατότητα ασφαλούς χρονολόγησής του. Καταγράφει, λοιπόν, ότι ο Αλέξανδρος θέλοντας ν’ απαθανατίσει την ασύγκριτη ομορφιά της ερωμένης του, ανέθεσε στον προσωπικό του ζωγράφο Απελλή να της φιλοτεχνήσει το πορτραίτο. Ο Απελλής είναι γνωστό πως είχε το αποκλειστικό δικαίωμα να ζωγραφίζει τον στρατηλάτη. Φαίνεται όμως ότι μεταξύ του Απελλή και της Παγκάστης αναπτύχτηκε σφοδρό αίσθημα. Όταν ο Αλέξανδρος το κατάλαβε, σε μια εκδήλωση μεγαλοψυχίας τού τη δώρισε. Αργότερα, για ανάλογα περιστατικά προδοσίας δε δίσταζε να σκοτώνει ακόμη και τους πιο καλούς του φίλους και συνεργάτες (Παρμενίων, Φιλώτας, Κλείτος, Καλλισθένης). Τελικά, ο Απελλής έκανε γυναίκα του την Παγκάστη. Ωστόσο, μετά τον γάμο χάνονται τα ίχνη της Λαρισαίας εταίρας. Κι ενώ ο Απελλής πήρε μέρος στην εκστρατεία κατά των Περσών, η Παγκάστη απουσιάζει, ενώ είναι παρούσα η άλλη πασίγνωστη εταίρα η Θαΐς. Τι απέγινε η Λαρισαία καλλονή που προτίμησε να γίνει γυναίκα του διάσημου ζωγράφου κι όχι βασίλισσα των Μακεδόνων; Λέγεται, ακόμη, ότι η Παγκάστη αποτέλεσε το μοντέλο και για το έργο του Απελλή «Αναδυόμενη Αφροδίτη» που όμως δε σώθηκε. Την ίδια τύχη είχε και το περίφημο πορτραίτο της εταίρας.
Ο μυθικός έρωτας του ζωγράφου για την πανέμορφη εταίρα ενέπνευσε μεγάλους καλλιτέχνες, όπως τον Γάλλο γλύπτη Αύγουστο Οτέν, που λάξευσε το απαράμιλλο κορμί της στο γλυπτό «Η Καμπάσπη γδύνεται μπροστά στον Απελλή κατόπιν εντολής του Αλεξάνδρου», 1883, (Λούβρο), τον Ιταλό ζωγράφο Τζιοβάνι Τιέπολο στον πίνακα «Ο Μ. Αλέξανδρος και η Καμπάσπη στο εργαστήριο του Απελλή», 1740, τον Άγγλο συγγραφέα Τζον Λίλι, που έγραψε το θεατρικό έργο «Καμπάσπη», 1584, και το ποίημα «To Cupid and my Campaspe», στο οποίο ακόμη κι ο Έρωτας χάνει τα μάτια του σ’ ένα αλληγορικό παιχνίδι μαζί της:
<Αν τέτοια σου ’κανε, Έρωτα, εσένα [η Καμπάσπη] // Αλί μου, τι θα κάνει και σε μένα!>
αναφωνεί ο ποιητής, και άλλους πολλούς. Τελικά, την περιώνυμη Παγκάστη, την πανώρια εταίρα από τη Λάρισα, την παλλακή του ένδοξου Μ. Αλεξάνδρου, θα την καλύπτει το πέπλο του μύθου, ωσότου βρεθεί κάποιο αδιαμφισβήτητο στοιχείο για τη ζωή της, κι ως τότε ο χρωστήρας ή η γραφίδα κάθε καλλιτέχνη θα τη σκιαγραφεί κατά το δοκούν.
Του Βάιου Κουτριντζέ
* Ο Βάιος Κουτριντζές είναι συγγραφέας. Το κείμενο αποτελεί μέρος εκτενέστερης μελέτης
