Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη

 

«Όσον αφορά στην περιφέρεια Θεσσαλίας, ο πληθυσμός της μειώθηκε κατά 1% ακολουθώντας την εξέλιξη της χώρας (-1,1%). Παράλληλα, το ποσοστό ηλικιωμένου πληθυσμού αυξήθηκε σημαντικά (από 18,4% στα 22%), κατατάσσοντας πλέον τη Θεσσαλία στις πιο γερασμένες περιφέρειες της χώρας: 4ο μεγαλύτερο ποσοστό μετά από την Ήπειρο, την Πελοπόννησο και τη Στέρεα Ελλάδα, ενώ το 2001, η θέση της Θεσσαλίας ήταν σαφώς καλύτερη (ήταν τότε στην 7η θέση μεταξύ των 13 περιφερειών της χώρας). Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο στη Δυτική Θεσσαλία ενώ οι Σποράδες όπως αρκετές άλλες νησιωτικές περιοχές της χώρας παρουσιάζουν καλύτερο και πιο δυναμικό δημογραφικό προφίλ».

Αυτά δηλώνει σήμερα στην «Ελευθερία της Δευτέρας», η Μαρί-Νοέλ Ντύκεν, δρ. Οικονομικών Επιστημόνων του Πανεπιστημίου Παρισίου Χ, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο γνωστικό αντικείμενο «Στατιστικές και Οικονομετρικές Μέθοδοι Χωρικής Ανάλυσης» του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης. Από το 1999, είναι επιστημονικός συνεργάτης του Εργαστηρίου Αγροτικού Χώρου (ΕΑΧ) του Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας, ενώ είναι, από το 2000, μέλος της Επιστημονικής Ομάδας του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων (ΕΔΚΑ) του ίδιου Πανεπιστήμιου. Έχει συμμετάσχει σε πάνω από 60 ερευνητικά προγράμματα και μελέτες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Είναι μέλος της Ένωσης DEMOBALK, δίκτυο επιστημόνων και φορέων που εξετάζουν θέματα που άπτονται των πληθυσμιακών και κοινωνικών εξελίξεων στα Βαλκάνια.

 

Η συνέντευξη

- Εξετάζοντας αναλυτικά τις πρόσφατες πληθυσμιακές μεταβολές διαπιστώνεται ότι και στην Ελλάδα, η τάση για τη γήρανση του πληθυσμού (η τάση δηλ. αύξησης του ποσοστού των ηλικιωμένων στον συνολικό πληθυσμό) συνεχίζεται απρόσκοπτα. Μπορείτε να αναφερθείτε πιο αναλυτικά;

«Σύμφωνα με τα δεδομένα της Eurostat, διαπιστώνεται ότι η γήρανση του πληθυσμού στην Ελλάδα όπως και σε όλη την Ε.Ε. συνεχίστηκε απρόσκοπτα κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Όπως προκύπτει από τον ακόλουθο πίνακα, το ποσοστό του ηλικιωμένου πληθυσμού της Ελλάδας αυξήθηκε σημαντικά, από 16,7% στα 19,4%, επίπεδο υψηλότερο από τον αντίστοιχο μέσο όρο της Ε.Ε. των 27 (17,5% το 2011). Αποτελεί μια από τις πιο «γερασμένες» χώρες της Ε.Ε. (μόνο η Ιταλία και η Γερμανία παρουσιάζουν υψηλότερο ποσοστό). Ο δείκτης γήρανσης επιβεβαιώνει σαφώς αυτή την τάση: αν ο αριθμός ηλικιωμένων ατόμων για 100 νέους (κάτω από 15 ετών) ήταν 110 το 2001, σήμερα φτάνει τους 134, αναδεικνύοντας επίσης σοβαρό πρόβλημα αναπαραγωγής του πληθυσμού. Αξίζει να σημειωθεί ότι, ο αντίστοιχος δείκτης ανέρχεται σε 112 για το σύνολο της Ε.Ε., ενώ μόνο τρεις χώρες αντιμετωπίζουν ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα σε σχέση με την Ελλάδα (εκτός από τις δύο προαναφερόμενες, είναι επίσης η Βουλγαρία με δείκτη 140). Αν η γήρανση του πληθυσμού αποτελεί γενικευμένο φαινόμενο, η ένταση στο εσωτερικό της χώρας διαφοροποιείται σε σημαντικό βαθμό, με την Περιφέρεια Νότιου Αιγαίου να παρουσιάζει ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο (πολύ κάτω από το μέσο όρο τόσο της χώρας όσο και της Ε.Ε.). Ακολουθούν η Αττική και η Κρήτη οι οποίες βρίσκονται στα ίδια επίπεδα με το σύνολο της Ε.Ε. και σαφώς κάτω από το εθνικό επίπεδο».

-Ποια είναι η εικόνα για τη Θεσσαλία; Υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία;

«Όσον αφορά στην περιφέρεια Θεσσαλίας, ο πληθυσμός της μειώθηκε κατά 1% ακολουθώντας την εξέλιξη της χώρας (-1,1%). Παράλληλα, το ποσοστό ηλικιωμένου πληθυσμού αυξήθηκε σημαντικά (από 18,4% στα 22%), κατατάσσοντας πλέον τη Θεσσαλία στις πιο γερασμένες περιφέρειες της χώρας: 4ο μεγαλύτερο ποσοστό μετά από την Ήπειρο, την Πελοπόννησο και τη Στέρεα Ελλάδα, ενώ το 2001, η θέση της Θεσσαλίας ήταν σαφώς καλύτερη (ήταν τότε στην 7η θέση μεταξύ των 13 περιφερειών της χώρας). Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο στη Δυτική Θεσσαλία, ενώ οι Σποράδες όπως αρκετές άλλες νησιωτικές περιοχές της χώρας παρουσιάζουν καλύτερο και πιο δυναμικό δημογραφικό προφίλ».

-Ποιοι κατά τη γνώμη σας είναι οι βασικοί λόγοι που οδηγούν σε καταστάσεις γήρανσης αυτές τις περιοχές; Τι πρέπει να γίνει;

Οι λόγοι που οδηγούν σε καταστάσεις γήρανσης είναι πολλαπλοί και αλληλοεξαρτώνται. Θα αναφέρουμε εδώ τέσσερις σημαντικούς παράγοντες:

(α) Η απόσταση από τα αστικά κέντρα ή ακόμα η σχετική δύσκολη πρόσβαση συνεχίζουν να είναι σημαντικοί παράγοντες. Όπως προκύπτει από την ανάλυση των διαθέσιμων δεδομένων, οι Δήμοι (Καλλικράτη) με πολύ σοβαρό πρόβλημα γήρανσης είναι δήμοι με έντονο ορεινό χαρακτήρα όπως ο Δήμος Αργιθέας όπου το ποσοστό των ατόμων 65 ετών και άνω ξεπερνά το 40%. Ακολουθούν οι Δήμοι Λίμνης Πλαστήρας (39,4%) και ο Δήμος Μουζακίου (35%). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα δύο μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Περιφέρειας και ειδικά ο Δήμος Λαρισαίων παρουσιάζουν ακριβώς την αντίθετη εικόνα (14,7% για τον Δ. Λαρισαίων και 18,6% για τον Δ. Βόλου).

(β) Οι καθαρές δημογραφικές συνιστώσες έχουν επίσης σημαντικό ρόλο τόσο στην εξέλιξη όσο και στην ένταση της γήρανσης. Οι Δήμοι της Περιφέρειας Θεσσαλίας που δεν αντιμετωπίζουν έντονη γήρανση του πληθυσμού τους είναι Δήμοι με θετικό φυσικό ισοζύγιο (οι γεννήσεις υπερκαλύπτουν τους θανάτους σε όλη την περίοδο 2001-2011). Αυτοί οι «νεανικότεροι» δήμοι παρουσιάζουν σχετικά χαμηλότερες τιμές του Αδρού Δείκτη Θνησιμότητας και σχετικά καλύτερες τιμές του Αδρού Δείκτη Γεννητικότητας (συγκριτικά με τους άλλους δήμους). Η διπλή αυτή δημογραφική συμπεριφορά εμφανίζεται:

1. στις αστικές περιοχές και όλο και περισσότερο σε περιοχές που γειτνιάζουν με αστικά κέντρα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα νοικοκυριά (ειδικά τα νεαρά) αναζητούν καλύτερες συνθήκες ζωής και κατοίκισης όμως ταυτόχρονα, θέλουν εύκολη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης, αναψυχής, αθλητισμού κ.α.

2. στους νησιωτικούς δήμους, ειδικά στη Σκιάθο (που έχει το μικρότερο ποσοστό ηλικιωμένου πληθυσμού: 14,4%) και Αλόννησο. Το γεγονός ότι, οι νησιωτικοί δήμοι παρουσιάζουν περιορισμένη τάση γήρανση σχετίζεται και με το 3ο βασικό παράγοντα, δηλαδή:

(γ) Η οικονομική κατάσταση μιας περιοχής και οι δυνατότητες απασχόλησης (ειδικά των νέων) συμβάλλουν στον δημογραφικό της δυναμισμό. Στην Ελλάδα, ο τουρισμός αποτελεί – ακόμα και σε περίοδο κρίσης - βασικό πυλώνα της διατήρησης θέσεων απασχόλησης. Αυτό συνέβαλε στη θετική δημογραφική εικόνα των 2 προαναφερόμενων νησιωτικών δήμων. Επίσης, στο ίδιο πλαίσιο, η οικονομική κρίση συνέβαλε στην αναχώρηση ορισμένων οικονομικών μεταναστών οι οποίοι ως γνωστό, παρουσίασαν νεανικότερο δημογραφικό προφίλ.

(δ) Τέλος, η επιστροφή των νέων συνταξιούχων στον τόπο καταγωγής τους μπορεί να συμβάλει στην αυξημένη τάση γήρανσης του πληθυσμού, εξηγώντας ότι, παραδοσιακές αγροτικές περιοχές παρουσιάζουν ταυτόχρονα - κατά την τελευταία δεκαετία - αύξηση της γήρανσης και θετικό φαινομενικό μεταναστευτικό ισοζύγιο. Αυτά τα δύο φαινόμενα εμφανίζονται στους Δήμους Αργιθέας και Λίμνης Πλαστήρας».

-Τον τελευταίο καιρό κυριαρχεί η έννοια της ανάπτυξης στην Ελλάδα... Πώς κρίνετε το μέχρι τώρα μοντέλο ανάπτυξης; Είχε τοπικό χαρακτήρα ή το μεγαλύτερο κομμάτι του ήταν έντονα αθηνοκεντρικό;

«Αν η έννοια της ανάπτυξης κυριαρχεί στην Ελλάδα, κατά τους τελευταίους μήνες, νομίζω ότι, παραμένει στο στάδιο της συζήτησης και υπόσχεσης. Το ΑΕΠ συνεχίζει – αν και σε λιγότερο έντονο ρυθμό – τη φθίνουσα πορεία του. Πραγματικές λύσεις για το κυριότερο πρόβλημα της ανεργίας δεν δίνονται με το ρίσκο να έχουμε όλο και περισσότερη μετανάστευση των νέων (ειδικά των ατόμων με υψηλά προσόντα) στον εξωτερικό, συμβάλλοντας επομένως και στην αύξηση της γήρανσης καθώς και του μελλοντικού ελλείμματος των ασφαλιστικών ταμείων... Τέλος το πιο παράλογο είναι το γεγονός ότι, ενώ η χώρα στο σύνολό της (και ειδικότερα κάθε οικογένεια) ξοδεύει τεράστια πόσα για την εκπαίδευση της νέας γενιάς, ως πραγματική επένδυση για το μέλλον της ελληνικής κοινωνίας, τελικά με τη μετανάστευση θα επωφεληθούν άλλες χώρες!».