Ο θρησκευτικός τουρισμός στην Ελλάδα αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια, γεγονός που τον καθιστά μια ενδιαφέρουσα μορφή εναλλακτικού τουρισμού, με ιδιαίτερη συμβολή στην ανάπτυξη των μειονεκτικών και λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών της χώρας. Επειδή συνδέεται με τις επισκέψεις σε μνημεία ή χώρους θρησκευτικής σημασίας, αποτελεί με περιφερειακή οικονομική δραστηριότητα με δεδομένη τη χωρική διασπορά των εν λόγω μνημείων. Αυτά αναφέρει μιλώντας σήμερα στην «Ε», ο αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας κ. Σεραφείμ Πολύζος.

Η συνέντευξη:

* Κατά πόσο ο θρησκευτικός τουρισμός μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη μειονεκτικών περιοχών της χώρας;

- «Ο θρησκευτικός τουρισμός στην Ελλάδα αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς τα τελευταία χρόνια, γεγονός που τον καθιστά μια ενδιαφέρουσα μορφή εναλλακτικού τουρισμού, με ιδιαίτερη συμβολή στην ανάπτυξη των μειονεκτικών και λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών της χώρας. Επειδή συνδέεται με τις επισκέψεις σε μνημεία ή χώρους θρησκευτικής σημασίας, αποτελεί με περιφερειακή οικονομική δραστηριότητα με δεδομένη τη χωρική διασπορά των εν λόγω μνημείων. Ο θρησκευτικός τουρισμός

μπορεί να λειτουργήσει επιβοηθητικά για την ανάπτυξη των λιγότερο αναπτυγμένων και

μειονεκτικών περιοχών της χώρας. Αυτό όμως προϋποθέτει μια στοιχειώδη οργάνωσή του τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Η επισήμανση και καταγραφή των διαθέσιμων πόρων σε κάθε περιοχή της χώρας, ώστε να είναι γνωστές οι δυνατότητες που εμφανίζει κάθε περιοχή και η εν συνεχεία ανάδειξη και η προβολή τους αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για μια συστηματική προσπάθεια αύξησης των θρησκευτικών τουριστικών ροών. Ωστόσο, η παντελής έλλειψη στατιστικών στοιχείων καταγραφής των χαρακτηριστικών του φαινομένου στη χώρα αποτελεί, αδιάψευστο μάρτυρα για την προχειρότητα και την απουσία ουσιαστικής στρατηγικής για την ανάπτυξη του και τη χρήση του ως εργαλείου ανάπτυξης των περιοχών της χώρας».

* Δηλαδή;

- «Ο θρησκευτικός τουρισμός μπορεί να συνδέεται με άλλη μορφή τουρισμού και να αποτελεί ένα «προορισμό σταθμό» ενός μεγαλύτερου τουριστικού ταξιδιού ή να αποτελεί αυτοτελή μορφή τουρισμού, συνήθως μικρής διάρκειας σε διαφορετικές εποχές του χρόνου. Υπάρχουν μορφές του εναλλακτικού τουρισμού, οι οποίες μπορούν να συνδυασθούν με τον θρησκευτικό τουρισμό, όπως ο πολιτιστικός τουρισμός, ο αγροτουρισμός, ο εκπαιδευτικός τουρισμός, ο επιστημονικός τουρισμός, ο ορεινός και χειμερινός τουρισμός και ο περιηγητικός τουρισμός. Ο συνδυασμός αυτός

θα βοηθήσει τα βασικά κίνητρα που συγκροτούν τη ζήτηση για τον εναλλακτικό τουρισμό και θα δημιουργήσει προϋποθέσεις αύξησης των τουριστικών ροών προς μειονεκτικές και ορεινές περιοχές που διαθέτουν τους ανάλογους πόρους.

Αυτόνομα ή συμπληρωματικά, ο θρησκευτικός τουρισμός, μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών, ενισχύοντας υποβαθμισμένους ή «εγκαταλειμμένους» παραγωγικούς κλάδους της τοπικής οικονομίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με λειτουργική σύνδεση και ικανοποίηση της τουριστικής ζήτησης με την τοπική παραγωγή, τη βελτίωση των υπαρχουσών ή την κατασκευή νέων υποδομών για την ανάδειξη και υποβοήθηση της λειτουργίας των αξιοθέατων θρησκευτικών και πολιτιστικών

μνημείων. Ακόμη, με την επιλεκτική ενίσχυση παραγωγικών διαδικασιών και τεχνικών άλλων κλάδων με άμεση ή έμμεση σχέση με τον θρησκευτικό τουρισμό (γεωργία, βιοτεχνία, οικοτεχνία, ξυλογλυπτική, κ.ά.), την προβολή και ανάδειξη των προορισμών».

ΓΙΑΤΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

* Μπορούμε να πούμε ότι ο θρησκευτικός τουρισμός αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο για την ανάπτυξη των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών της χώρας;

- «Η μικρή κλίμακα των απαιτήσεων και η μεγάλη σημασία που αποδίδεται στα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά του τουριστικού προορισμού, καθιστούν το θρησκευτικό τουρισμό, αλλά και τις άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού, κατάλληλες για περιοχές με μικρό δημόσιο κεφάλαιο και περιορισμένες σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Η συνεισφορά του θρησκευτικού τουρισμού στην αύξηση της τοπικής –κυρίως γυναικείας – απασχόλησης και την ενίσχυση κλάδων που σχετίζονται με την παραδοσιακή τέχνη, την φιλοξενία, την οικοτεχνία κ.λπ., οι οποίοι εμφανίζουν υψηλούς τοπικούς πολλαπλασιαστές, μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντική. Βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις τα παραπάνω ενέχουν τον κίνδυνο της οικονομικής καθήλωσης σε ένα φαύλο κύκλο απασχόλησης και δραστηριοποίησης χαμηλής προστιθέμενης αξίας και εξωτερικής εξάρτησης, εφόσον η τοπική οικονομία δεν δείξει προσαρμοστικότητα και ικανότητα αξιοποίησης των παρεχόμενων ευκαιριών. Ένα άλλο βασικό θέμα που θα πρέπει να απασχολήσει τους υπεύθυνους στη χώρα για την οργάνωση του τουρισμού φορείς, είναι, οι δυνατότητες για την αύξηση χρόνου παραμονής κάθε τουρίστα στις περιοχές υποδοχής πέραν της μιας ημέρας, που συνήθως ισχύει σήμερα στις περισσότερες περιπτώσεις. Αυτό προϋποθέτει την κατασκευή απαραίτητων υποδομών στις περιοχές υποδοχής για να ευνοηθεί η πολυήμερη παραμονή κάθε τουρίστα στο θρησκευτικό χώρο. Η επέκταση του χρόνου παραμονής των τουριστών θα ενισχυθεί με τη συνέργεια του θρησκευτικού τουρισμού με άλλες μορφές τουρισμού (τουρισμό διακοπών, πολιτιστικό τουρισμό κ.λπ.), με τον εμπλουτισμό του καθημερινού προγράμματος κάθε τουρίστα και αύξηση της συνολικής τουριστικής ελκυστικότητας κάθε περιοχής».

* Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του θρησκευτικού τουρισμού της Ελλάδας, όπως προκύπτει από έρευνα στη σχετική βιβλιογραφία;

- «Υπάρχει, ομαλή κατανομή των τουριστικών επισκέψεων με θρησκευτικά κίνητρα σε όλη τη διάρκεια του έτους, όμως εμφανίζεται μια σχετική αύξηση τους θερινούς μήνες, προφανώς λόγω «συμπληρωματικής» λειτουργίας των άλλων μορφών τουρισμού. Τα επισκέψιμα «θρησκευτικά αξιοθέατα» βρίσκονται σε όλες περιοχές της χώρας, η χωρική τους κατανομή είναι πολύ καλή και συνεπώς ο θρησκευτικός τουρισμός εφόσον αξιοποιηθεί επαρκώς, μπορεί να ενισχύει σημαντικά το περιφερειακό εισόδημα και την περιφερειακή ανάπτυξη. Η διάρκεια παραμονής των τουριστών στην περιοχή προορισμού είναι σχετικά μικρή (short break holidays), ειδικότερα αν δεν συνδυάζεται με άλλες μορφές τουρισμού. Υπάρχει θετική ανταπόκριση των τοπικών κοινωνιών σε αυτή τη μορφή τουρισμού, γεγονός που δημιουργεί ένα επί πλέον πλεονέκτημα για την περαιτέρω ανάπτυξή του. Η γενικότερη αίσθηση που υπάρχει είναι ότι δεν υπάρχει επαρκής αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς με αναφορά στη θρησκεία και ειδικά των θρησκευτικών μνημείων με διεθνή εμβέλεια και αναγνωρισιμότητα, όπως τα Μετέωρα, Πάτμος, Άγιο Όρος κ.α. Οι επισκέπτες των θρησκευτικών μνημείων έχουν διαφορετική ηλιακή σύνθεση από εκείνη των άλλων μορφών του γενικού ή του εναλλακτικού τουρισμού, ενώ υπερτερούν στα ποσοστά οι σχετικά μεγάλες ηλικίες. Επίσης, όλοι οι νομοί της Ελλάδας κατέχουν θρησκευτικούς πόρους, γεγονός που τους καθιστά ελκτικούς για θρησκευτικές τουριστικές ροές και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για τη συμβολή του θρησκευτικού τουρισμού στηνανάπτυξη μειονεκτικών περιοχών. Οι νομοί με τα περισσότερα προσκυνήματα είναι οι νομοί Αττικής, Δωδεκανήσου Κορινθίας και Κυκλάδων, ενώ ο μικρότερος αριθμός εμφανίζεται στους νομούς Ροδόπης, Γρεβενών, Δράμας και Κιλκίς. Θα πρέπει να αναφερθεί, διευκρινίζει ο ίδιος, ότι ο αριθμός δεν καθορίζει κατ’ ανάγκην και τη συνολική ελκυστικότητα του νομού, αφού υπάρχουν διάφορα στοιχεία όπως η παλαιότητα, το μέγεθος, η ιστορική και θρησκευτική αναφορά κ.α. μιας μονής που επηρεάζουν το συνολικό αριθμό των επισκεπτών».

* Μπορούμε να μιλήσουμε για ιδιαίτερα χαρακτηριστικά;

- «Ένα χαρακτηριστικό του θρησκευτικού τουρισμού στην Ελλάδα είναι ότι, η πλειονότητα των επισκεπτών προέρχεται από το εσωτερικό, ενώ τα τελευταία χρόνια αυξάνονται οι επισκέπτες από τις χώρες του εξωτερικού, κυρίως από τις ορθόδοξες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η κατανομή των επισκεπτών στη διάρκεια του έτους δεν είναι ομαλή, αλλά αυξάνεται τη θερινή περίοδο και τις ημέρες των θρησκευτικών εορτών. Η κατανομή μερικών από τις θρησκευτικές δραστηριότητες, όπως εορτές, πανηγύρεις, κ.λπ. σε όλη τη διάρκεια του έτους αποτελεί πλεονέκτημα, δεδομένου ότι ευνοεί την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού όλο το έτος και όχι μόνο τη θερινή ή τουριστική περίοδο. Οι θρησκευτικές εορτές και πανηγύρεις υπάρχουν σε όλη τη διάρκεια του έτους, ενώ τα προσκυνήματα που δεν σχετίζονται με συγκεκριμένες εορτές, επίσης είναι διαθέσιμα για επίσκεψη σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η πολιτιστική θρησκευτική έκφραση μπορεί να ασκείται όλες τις εποχές, εντός και εκτός, τουριστικής περιόδου».

* Μια μια τελευταία ερώτηση με τοπικό ενδιαφέρον. Πόσο μπορεί να συνεισφέρει ο θρησκευτικός τουρισμός στην ανάπτυξη του Νομού Τρικάλων και Δυτ. Θεσσαλίας γενικότερα;

- Ο Ν. Τρικάλων κατέχει ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία της χώρας, αλλά και της Ευρώπης. Εννοώ προφανώς την περιοχή των Μετεώρων, όπου το ενδιαφέρον του επισκέπτη δεν περιορίζεται στην ικανοποίηση του θρησκευτικού συναισθήματος, αλλά αφορά επιπλέον στην παρατήρηση και το θαυμασμό της αριστουργηματικής αρχιτεκτονικής των μοναστηριών και κάποιων από τα πιο σημαντικά γεωλογικών μνημείων της ανθρωπότητας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η UNESCO συμπεριέλαβε την περιοχή των Μετεώρων στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς και την χαρακτήρισε «Διατηρητέο και Προστατευόμενο Μνημείο της Ανθρωπότητας». Νομίζω ότι η συνεισφορά των Μετεώρων στην τοπική ανάπτυξη είναι σημαντική, αλλά μπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω. Αυτό εκτιμώ προϋποθέτει την ενεργό εμπλοκή και η συμπαράσταση της Εκκλησίας στις όποιες ενέργειες αναλαμβάνονται από τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, οι οποίες τολμώ να παρατηρήσω δεν είναι επαρκείς!

Θα πρέπει χαραχθεί μια ειδική στρατηγική για την περαιτέρω ανάδειξη και προβολή της πολιτιστικής αξίας των θρησκευτικών μνημείων της περιοχής, την αύξηση της συνολικής «ελκυστικότητας» των μνημείων, χωρίς αυτό να μειώνει ή να αντιτίθεται στα θρησκευτικά χαρακτηριστικά του. Επιπλέον, θα πρέπει να επιδιωχθεί η συνέργεια με άλλες μορφές τουρισμού της περιοχής Δυτ. Θεσσαλίας, όπως ο χειμερινός τουρισμός, ο ιαματικός τουρισμός, ο αγροτουρισμός κ.λπ. και να αντιμετωπιστεί το θέμα «τουρισμός» συνολικά και όχι αποσπασματικά.