Το πρώτο, τοσύστημα εκκοκκισμού που αναγκάζει το υλικό (στάχυα, στελέχη) να περάσει ανάμεσα σε ένα ημικυκλικό σταθερό στοιχείο με ανοίγματα ( η κόφα ή αντιτύμπανο) από τα οποία περνά ο σπόρος και ένα κυλινδρικό σώμα που περιστρέφεται (η τρόμπα ή τύμπανο) σε μικρή ρυθμιζόμενη απόσταση από το τύμπανο. Ανάλογα με τη ρυθμιζόμενη ταχύτητα περιστροφής του τυμπάνου και το ρυθμιζόμενο διάκενο μεταξύ τυμπάνου και αντιτυμπάνου γίνεται η εκκόκκιση δηλαδή το «ξεσπύρισμα» των στάχεων.Το σύστημα αυτό κάνει τη δουλειά που γίνονταν παλιά στο αλώνι. Εδώ μπορεί να έχουμε υποβάθμιση της ποιότητας του σπόρου με θραύσεις που είναι ανεπιθύμητες καθώς μειώνουν της δυνατότητα αποθήκευσης ενώ στο σκληρό σιτάρι κάνουν αδύνατο το διαχωρισμό του σιμιγδαλιού. Για αυτό και κατά τη παραλαβή οι σπασμένοι κόκκοι θεωρούνται ξένες ύλες. Μεγάλη ταχύτητα και μικρό διάκενο δημιουργούν θραύσεις αλλά μικρή ταχύτητα και μεγάλο διάκενο μειώνουν την εκκόκκιση (ξεσπύρισμα) και αυξάνουν τις απώλειες δηλαδή του σπόρους που φεύγουν στο πίσω μέρος της μηχανής με το άχυρο.

Οι σπόροι που περνούν από τη κόφα πέφτουν σε ένα κεκλιμένο επίπεδο που παλινδρομεί και οδηγούνται στα κόσκινα. Αυτά είναι δύο, με ρυθμιζόμενες συνήθως οπές που παλινδρομούν και από μέσα τους διέρχεται ένα ρυθμιζόμενο ρεύμα αέρα. Είναι η αντίστοιχη δουλειά που παραδοσιακά γίνονταν με το λίχνισμα. Δουλειά του είναι να απομακρύνει τα ελαφρά στοιχεία και να τα οδηγεί στο χωράφι ενώ ο καθαρός σπόρος που περνά μέσα από τις οπές οδηγείται με ένα κοχλία στην αποθήκη. Όσα στοιχεία είναι μεγαλύτερα από τις οπές πχ ανεκκόκκιστα στάχυα φτάνουν στο τέλος του πάνω κόσκινου και με ένα κοχλία επανέρχονται στο σύστημα εκκοκκισμού (τα λεγόμενα επιστρεφόμενα). Η απομάκρυνση των ελαφρών στοιχείων (σπασμένα άχυρα, ανεμίδια) γίνεται με το ρεύμα αέρα που αν είναι πολύ δυνατό τότε μπορεί να εκτοξεύσει και σπόρους εκτός μηχανής ενώ αν είναι πολύ αδύνατο δεν καθαρίζει το σπόρο από τα ελαφρά στοιχεία. Αυτά μένουν στο κόσκινο και καλύπτουν τις οπές προκαλώντας ανακύκλωση του σπόρου με τα επιστρεφόμενα που φορτίζει αδικαιολόγητα το σύστημα εκκοκκισμού. Πως ελέγχουμε τη καλή λειτουργία του συστήματος; Εάν πάμε πίσω από τη μηχανή καθώς λειτουργεί και δούμε το κόσκινο θα πρέπει το πίσω 1/3 του να είναι καθαρό δηλαδή χωρίς σπασμένα άχυρα και ανεμίδια. Αν δεν συμβαίνει τότε πρέπει να αυξήσουμε την ένταση του αέρα. Αν πάμε στο πίσω μέρος καθώς λειτουργεί η μηχανή και βάλουμε ένα καπέλο θα πρέπει στο καπέλο να μη συγκεντρώνονται σπόροι που φεύγουν έξω από τη μηχανή και είναι απώλεια. Αν συγκεντρώνονται τότε πρέπει να μειώσουμε την ένταση του αέρα.

Το άχυρο με ένα μικρό ποσοστό του σπόρου μετά το σύστημα εκκοκκισμού οδηγείται στο σύστημα διαχωρισμού αχύρου σπόρου ή στους ανατινάχτες ή στα «άλογα». Εκεί μια σειρά από σκαφάκια που παλινδρομούν προκαλούν μια χαλάρωση του υλικού και οι βαρύτεροι σπόροι οδηγούνται στο κεκλιμένο επίπεδο για να πάνε στα κόσκινα για τελικό καθάρισμα ενώ τα άχυρα οδηγούνται έξω από τη μηχανή στο χωράφι. Εδώ ελέγχουμε τη προς τα πίσω κίνηση του αχύρου με κάποιες παρεμβαλόμενες επιφάνειες ή «κουρτίνες». Αν η ροή είναι πολύ αργή τότε το άχυρο συσσωρεύεται και η μηχανή «μπουκώνει» ενώ αν πάει πολύ γρήγορα τότε ο σπόρος δεν προλαβαίνει να διαχωριστεί και χάνεται στο χωράφι.

Όπως είναι προφανές όλη η ποσοτική απώλεια από το σύστημα αλωνισμού συγκεντρώνεται πίσω από τη μηχανή στο σωρό του αχύρου που αφήνει πίσω της. Ο αγρότης μπορεί σχετικά εύκολα να πάει στο πίσω μέρος , να παρατηρήσει το σωρό του αχύρου για τυχόν ανεκκόκκιστα στάχυα που είναι ένδειξη κακής λειτουργία του συστήματος εκκοκκισμού. Αν με τα χέρια ανοίξει το σωρό με τα άχυρα και φυσήξει το κάτω μέρος για να φύγουν τα ανεμίδια τότε βλέπει στο έδαφος το σύνολο των απωλειών της μηχανής (φυσιολογικές, από το σύστημα θερισμού και από το σύστημα αλωνισμού). Σημειώνω ότι αν ο παραγωγός συγκεντρώσει το σπόρο από ένα μήκος πχ 1 μέτρου τότε η ποσότητα του σπόρου που δεν συγκομίστηκε προέρχεται από επιφάνεια ίση με το 1 μ επί το πλάτος που συγκομίζει η μηχανή πχ 5 μ δηλαδή από επιφάνεια 5 τμ και με πολλαπλασιασμό επί 200 μας δίνει την συνολική απώλεια στο στρέμμα. Εδώ είναι ο έλεγχος της ποιότητας της δουλειάς της μηχανής και ο καλός αγρότης πρέπει πάντα να ελέγχει αν γίνεται σωστά η δουλειά την οποία πληρώνει.

Οι ποιοτικές απώλειες φαίνονται στη αποθήκη του σπόρου όπου ο παράγωγος μπορεί να δει αν υπάρχουν σπασμένοι σπόροι. Για ερευνητικούς σκοπούς όλο το υλικό που βγαίνει από το πίσω μέρος της μηχανής συγκεντρώνεται και καθαρίζεται στο εργαστήριο για να εκτιμηθούν οι απώλειες από το σύστημα αλωνισμού χωριστά.

Πρέπει εδώ να τονίσω ότι η ρύθμιση της μηχανής γίνεται με συνεχείς δοκιμές. Η κάθε φυτεία και κάθε ώρα της ημέρας θέλει δική της ρύθμιση. Με τα μικρά αγροτεμάχια που έχουμε είναι δύσκολο ο χειριστής να κάνει τις σωστές ρυθμίσεις και αυτό προφανώς το πληρώνουμε με μεγαλύτερες απώλειες. Άλλο ένα δυσμενές αποτέλεσμα τους πολυτεχνισμού των αγροκτημάτων μας.

* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας