* Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Πριν λίγες ημέρες, στις 19 Απριλίου, συμπληρώθηκαν 75 χρόνια από την ημέρα της εισόδου των γερμανικών στρατευμάτων στη Λάρισα. Μου το θύμισε ο καλός φίλος Φώτης Δάσιος και επιλέγω για τη φωτογραφική στήλη της Κυριακής μια επίκαιρη φωτογραφία από την αποφράδα εκείνη ημέρα. Την εντόπισαν στο Deutsches Historisches Museum (Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο) οι ειδικοί στην ηλεκτρονική αναζήτηση αρχείων, ο Αχιλλέας Καλτσάς και ο Θωμάς Κυριάκος και την αντέγραψαν. Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο καλά οργανωμένος στρατός του Γ’ Ράϊχ διέθετε και υπηρεσία αντικατασκοπίας στην οποία υπαγόταν και η φωτογραφική υπηρεσία. Φωτογράφοι παρακολουθούσαν από κοντά την πορεία των στρατευμάτων και κατέγραφαν την παρουσία τους στις καταλαμβανόμενες χώρες[1].
Στη σημερινή φωτογραφία μπορούμε να διαβάσουμε πολλά. Γερμανικές ιππήλατες άμαξες μεταφέρουν πολεμικό εξοπλισμό, μικρά κανόνια αν δεν κάνω λάθος και διορθώστε με. Η πομπή βρίσκεται στη συμβολή των οδών Μακεδονίας (Βενιζέλου) – 31ης Αυγούστου –Αμαλίας, με κατεύθυνση προς την μεγάλη γέφυρα, που είχαν φροντίσει πριν λίγες ημέρες να ανατινάξουν ένα μέρος της προς την πλευρά του Πέρα μαχαλά Άγγλοι κομάντος, για να επιβραδυνθεί η προέλαση των γερμανικών στρατευμάτων. Στο πίσω μέρος της φωτογραφίας αριστερά διακρίνουμε ακέραιο το νεόδμητο τότε σπίτι της οικογένειας Σηλυβρίδη. Αμέσως μετά απεικονίζεται το Γενί τζαμί. Κάνει εντύπωση ότι ένα μέρος της κεραμοσκεπής που είναι δίπλα από το κυλινδρικό σώμα του μιναρέ έχει υποστεί καθίζηση, πιθανόν από την πτώση του κωνικού πυργίσκου του κατά τη διάρκεια του προηγηθέντος σεισμού. Από τότε και μέχρι σήμερα ο μιναρές μένει κολοβός. Το τοιχίο που περιβάλλει τον χώρο του τεμένους, που τότε φιλοξενούσε την Δημοτική Βιβλιοθήκη, δεν έχει αποκτήσει ακόμα τα σημερινά κάγκελα.
Όλη την Μεγάλη Εβδομάδα τα γερμανικά αεροπλάνα βομβάρδιζαν ανελέητα την πόλη. Ήταν Μ. Παρασκευή 19 Απριλίου όταν μπήκε ο στρατός τους στη Λάρισα και βρήκαν μια πόλη άδεια[2]. Φρόντισαν γι’ αυτό οι προηγηθέντες ιταλικοί βομβαρδισμοί, ο μεγάλος σεισμός της 1ης Μαρτίου και οι γερμανικοί βομβαρδισμοί. Τίποτε δεν μπορούσε να κρατήσει τους πανικόβλητους κατοίκους, οι οποίοι έφευγαν ομαδικά και ζητούσαν καταφύγιο στους γύρω οικισμούς. Οι γυναίκες και τα παιδιά ήταν οι πρώτοι κάτοικοι που εγκατέλειψαν την πόλη για να προστατευθούν. Τον κύριο όγκο των Λαρισαίων δέχθηκε η Αγιά και κατά δεύτερο λόγο το Συκούριο, η Ραψάνη, οι Γόννοι, τα Αμπελάκια και άλλοι μικρότεροι οικισμοί, γιατί πρόσφεραν μεγαλύτερη ασφάλεια, καθώς δεν είχαν βομβαρδισθεί και ούτε είχαν θιγεί από τους σεισμούς. Ελάχιστοι είχαν το σθένος να παραμείνουν στην πόλη και αυτοί ήταν οι στρατευμένοι, οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι έμποροι και οι άλλοι επαγγελματίες, για να δουλέψουν τα καταστήματά τους και κυρίως να τα προστατεύσουν. Με το που άρχισαν όμως οι βομβαρδισμοί της Μεγ. Εβδομάδος, αναλογιζόμενοι και την επικείμενη είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων, εγκατέλειψαν και αυτοί τη Λάρισα. Έβλεπε κανείς, όλη την εβδομάδα τα καταστήματα ήταν κλειστά, οι εκκλησίες άδειες και ο κόσμος που κυκλοφορούσε ελάχιστος. Ο παλιός δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας γράφει σχετικά για την κατάσταση στην οποία βρήκαν τη Λάρισα όταν έφθασαν οι Γερμανοί: «Κατάστασις τελείως απελπιστική, πείνα, ερείπια, γύμνια και πλήρης ανεργία. Οι Γερμανοί εχαρακτήρισαν την στάσιν της Λαρίσης απέναντί των κατά την είσοδόν των, όλως εχθρικήν. Ανέμενον την ημέραν του Μεγάλου Σαββάτου 20 Απριλίου προ της γεφύρας του Πηνειού ποταμού δι’ όλης σχεδόν της ημέρας επιτροπήν των αρχών ή των κατοίκων, όπως εμφανισθεί προ του Στρατηγείου των προς παράδοσιν της πόλεως και συνεννόησιν δια την είσοδον καιεγκατάστασιν των υπηρεσιών των εις την πόλιν και διά τινα στοιχειώδη υποδοχήν αυτών και παροχήν ευκολιών εις την εγκατάστασιν, αλλά ουδείς παρουσιάσθη. Η Λάρισα ήτο έρημος, πάντες την είχον εγκαταλείψει… Την εν γένει στάσιν της Λαρίσης εχαρακτήρισανεχθρικήν ως σαμποτάζ και δια τούτο ουδόλως ενδιαφέρθησαν δια την ασφάλειαν, την τάξιν και την διαφύλαξιν της πόλεως από τας διαρπαγάς και λεηλασίας υπό των αλητών, κλεπτών και τυχοδιωκτών και την καταδίωξιν των στοιχείων αυτών. Εθεώντο απαθώς τα γενόμενα»[3].
Χρειάστηκε να περάσει ένας μήνας περίπου για να αρχίζουν να επιστρέφουν σιγά-σιγά κυρίως οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι επαγγελματίες που διέθεταν καταστήματα, πολλοί από τους οποίους τα βρήκαν λεηλατημένα. Όταν πλέον οι Γερμανοί εδραιώθηκαν στην Ελλάδα, έφθασαν μετά από λίγο και οι Ιταλοί του Μουσολίνι, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σαν κατοχική δύναμη στην πόλη μας.
------------------------------------------
[1]. Κάτι ανάλογο εντοπίσθηκε και κατά την πορεία των γαλλικών στρατευμάτων της Αντάντ την περίοδο του εθνικού διχασμού. Στα αρχεία του Υπουργείου Πολιτισμού της Γαλλίας υπάρχουν φωτογραφίες από την παρουσία τους στη Λάρισα στις αρχές Ιουνίου του 1917. Σ΄ αυτά μάλιστα οφείλουμε και την πρώτη γνωστή αεροφωτογραφία στην ιστορία της πόλεώς μας.
[2]. Γράφει κάποιος χρονογράφος της εποχής :«Έρημον κατοίκων εύρον οι εχθροί την πόλιν και επεδόθησαν εις όργιον λεηλασίας. Κυριολεκτικώς εσκύλευσαν την νεκράνΛάρισαν».Ήταν ευτύχημα το ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Λάρισας είχε εγκαταλείψει την πόλη από τις πρώτες ακόμα ημέρες του πολέμου. Το γεγονός αυτό έσωσε πολλούς από τον φοβερό σεισμό.
[3]. Σάπκας Μιχαήλ, Πεπραγμένα του εν Λαρίση τμήματος του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, από της ιδρύσεώς του κατά το 1922, μέχρι της 30ης Ιουνίου 1955, Εν Λαρίση (30 Ιουνίου 1955) σελ. 18-19.
