Από τον Κωνσταντίνο Οικονόμου

ΓΕΝΙΚΑ – ΚΑΤΑΓΩΓΗ: Η Ηώς στην Ελληνική Μυθολογία ήταν η θεότητα της αυγής, κόρη του Τιτάνα Υπερίωνα, που θεωρείται και πατέρας του Ηλίου, και της Τιτανίδας Θείας. Στο καθημερινό ουράνιό της ταξίδι προηγείται του αδελφού της Ήλιου. Κατ΄ άλλη παράδοση ήταν κόρη της Ευρυφάεσσας ή του Ηλίου και της Ευφροσύνης, που για πολλούς αρχαίους ταυτιζόταν με τη Νύκτα.

Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ Η ΖΗΛΕΙΑ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ: Διακρινόμενη μεταξύ των θεών από το ελκυστικό κάλλος της και τις δελεαστικές χάριτες που είχε, η Ηώς προσέλκυσε τα ερωτικά βλέμματα του Άρη, με τον οποίο έγινε τελικά ζευγάρι. Όταν το έμαθε αυτό η θεά Αφροδίτη είδε στο πρόσωπο της Ηούς μια ανταγωνίστρια και έτσι την «καταράστηκε» ο βίος της να είναι γεμάτος με εφήμερους έρωτες, που ποτέ δε θα τη δίνουν ικανοποίηση και ευτυχία. Πράγματι, απειράριθμες ήταν πλέον οι θρυλούμενες παραδόσεις γύρω από τις ερωτικές σχέσεις της Ηούς, που σε καμιά απ' αυτές δεν βρήκε ίχνος ευτυχίας.

ΗΩΣ ΚΑΙ ΑΣΤΡΑΙΟΣ: Πρώτος στο κατάλογο των συζύγων της ήταν ο Αστραίος, που από πολλούς θεωρήθηκε η προσωποποίηση του έναστρου ουρανού, με τον οποίο απέκτησε πολυάριθμους αστέρες. Ανάμεσα στα παιδιά της απ' την ένωσή της αυτή, ήταν ο Εωσφόρος (Αυγερινός, ο πλανήτης Αφροδίτη, για την Αστρονομία), πολλά άστρα, ενώ παιδιά της υπήρξαν και οι τέσσερις κύριοι άνεμοι, οι Αργέστης1, Βορέας, Ζέφυρος2 και Νότος, που αποτελούν προσωποποιήσεις των κυρίων διευθύνσεων των ανέμων που φυσούν στην Ελλάδα. Τέλος από τον Αστραίο, η Ηώ απέκτησε και μία κόρη, τη Δίκη.

ΗΩΣ ΚΑΙ ΤΙΘΩΝΟΣ: Δεύτερος σύζυγος της Ηούς ήταν οΤιθωνός. Ένας πανέμορφος νεαρός, λέει ο μύθος, γιος του Λαομέδοντα, τον οποίο απήγαγε η Ηώς στα ανάκτορά της, στις όχθες του Ωκεανού [στους Μύθους ο Ωκεανός θεωρείτο ένας τεράστιος ποταμός που περιτριγύριζε τον τότε γνωστό κόσμο], αφού μάλιστα ζήτησε και πέτυχε από το Δία την αθανασία του εραστή της. Όμως, το μεγάλο της λάθος εδώ ήταν το ότι ξέχασε να ζητήσει και την αιώνια νεότητά του. Και παρότι φρόντισε να τρέφεται ο Τιθωνός με αμβροσία και του ύφαινε λαμπρά ενδύματα, οι τρίχες της κεφαλής του άρχισαν να λευκαίνουν, ενώ βαθιές ρυτίδες αυλάκωναν το πρόσωπό του. Έτσι, με την πάροδο του χρόνου, έγινε αγνώριστος, διατηρώντας μόνο τη γλυκιά φωνή του. Τότε η Ηώς ζήτησε από τον Δία και τον μεταμόρφωσε σε τέττιγα, δηλαδή σε τζιτζίκι. Κατά μια άλλη παραλλαγή του μύθου, η Ηώς τον πήρε μαζί της στην Αιθιοπία, όπου και απέκτησε μαζί του δυο γιους, τον Ημαθίωνα και τον φημισμένο ήρωα Μέμνονα, που υπήρξε κύριος ήρωας ενός έπους του Αρκτίνου3, με τον τίτλο “Αιθιοπίς”.

ΗΩΣ ΚΑΙ ΩΡΙΩΝ: Τελικά η κατάρα της Αφροδίτης φαίνεται πως ήταν πολύ δυνατη! Έτσι, μετά την απογοήτευσή της με τον Τιθωνό, η Ηώς ερωτεύτηκε τον γίγαντα κυνηγό, Ωρίωνα, τον οποίον μάλιστα ... απήγαγε από την Τανάγρα. Όμως και αυτόν τον στερήθηκε πολύ σύντομα. Κι ενώ του μετέδωσε το αθεράπευτο ερωτικό της πάθος και την αγάπη της, η θεά Άρτεμη τη χτύπησε με τα βέλη της στη νήσο Ορτυγία [Δήλος], είτε διότι τόλμησε να προκαλέσει αυτήν σε αγώνα δισκοβολίας, είτε εξ αγνοίας της θεάς. Κατ' άλλη εκδοχή, που είναι και πιο ενδιαφέρουσα, η Ηώς ερωτεύθηκε τον τυφλό Ωρίωνα, όταν αυτός έφθασε στα όρια του Ωκεανού (κάτι σαν τα πέρατα του κόσμου, τον απώτατο ορίζοντα), αναζητώντας θεραπεία και ικέτευσε τον αδελφό της, Ήλιο, να του αποκαταστήσει την όραση με τις ακτίνες του, πράγμα που τελικά έγινε.

ΗΩΣ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΟΣ: Μετά τον φόνο του Ωρίωνα και τη μεταμόρφωσή του από τους θεούς σε αστερισμό, στην καρδία της Ηούς πήρε σειρά ο ήρωας της Αττικής Κέφαλος, γιος του Ερμή και σύζυγος της Προκρίδος, της οποίας και έγινε ακούσια ο φονιάς της. Αφού καταδικάστηκε και αυτός από τους θεούς, η Ηώς αναζήτησε ερωτικό δεσμό από τον Κλείτο, γιο του Μαντίου, αλλά και αυτόν ακολούθησαν πολλοί άλλοι. Πάντως από τη σχέση της με τον Κέφαλο απέκτησε τον “αρματηλάτη” του Ήλιου, τον Φαέθοντα.

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΗΟΥΣ: Η θεότητα αυτή ήταν καθημερινή πρόδρομος του Ήλιου στον οποίον και άνοιγε κάθε αυγή με τα ρόδινα χέρια της τη «Θύρα της Ανατολής», όπως πίστευαν οι πρόγονοί μας. Έπειτα φορούσε στεφάνι με άνθη που της εφοδίαζαν τα πουλιά και με πολύπτυχο πέπλο ανέβαινε στο τέθριππο άρμα της ρίχνοντας προς τη γη άνθη, ενώ με υδρίες σκορπούσε ροδόσταμο στη Γη (τη λεγόμενη πρωινή δρόσο), της οποίας οι σταγόνες άστραφταν σαν διαμάντια στις πρώτες ακτίνες του Ήλιου που την ακολουθούσε. Αυτό ήταν το καθημερινό έργο της Ηούς, της πανέμορφης αυτής θεότητας που εξύμνησαν αρχαίοι Έλληνες ποιητές, οι οποίοι με θαυμασμό περιέγραψαν τα ροδόχροα δάκτυλά της, τον χιονόλευκο λαιμό της, τους θαυμαστούς οφθαλμούς της, το απαστράπτον πέπλο της (μπορούμε να φανταστούμε την Ηώ με τα χρώματα του ανατολικού ορίζοντα, λίγο πριν την ανατολή του ηλίου, την ώρα δηλαδή του λυκαυγούς) στολίζοντας το όνομά της με πλήθος θαυμαστικών επιθέτων ή επιφωνημάτων, όπως φάεννα, βοώπις, ευπλόκαμος, κροκόπεπλος, λευκόπτερος, ροδόπηχυς, ροδοστεφής, ροδόσφυρος, ροδοδάκτυλος, χρυσήνιος, χρυσόθρονος, χρυσοπέδιλος, κ.ά..

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ: Όλοι οι ελληνικοί μύθοι είναι αλληγορική και εκλαϊκευμένη αναφορά σε ανθρώπινες παρατηρήσεις της πρώιμης αχαιότητας και της προϊστορίας. Ο μύθος της Ηούς το επιβεβαιώνει. Το όνομά της ως «ηριγένεια θεά» (γεννημένη το πρωί) έχει την ίδια ετυμολογία με την λατινική Aurora, απογόνου του Υπερίονα4, (εκείνου, δηλαδή, που πορεύεται πάνω από τη Γη), και της «Ευρυφάεσσας» (της διαχέουσας τη λάμψη της μακριά), ή της «Θείας» (= η τρέχουσα στον ουρανό) και οι συγγένειές της με τον Ήλιο, τη Σελήνη, τον Φαέθοντα, τον αρχαίο Εωσφόρο που ως πτερωτός «δαίμων» προηγείται του άρματος του Ηλίου, αλλά και τα επίθετά της, ομολογούν την ταύτισή της με την ιδεατή αντίληψη της αυγής. Αλλά και το «ερωτικό» των μύθων της, σε συνδυασμό με τη μικρή χρονικά απόλαυση του ωραίου που αγάπησε δεν ξεφεύγει της πραγματικότητας. Οι ήρωες και οι κυνηγοί που φεύγουν από τα «άγρια χαράματα» [δες Ωρίων] που θα λέγαμε σήμερα, στους μύθους φαίνονται να απάγονται από τη θεά και να ερωτοτροπούν μ΄ αυτή! Κι εκείνη συνεχίζει να σκορπά γύρω της την πρωινή δροσιά και θα συνεχίζει.

Η ΗΩΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ: Η Ηώς εικονίζεται στην τέχνη ως μία ωραιότατη νέα, άλλοτε με φτερά και άλλοτε πάνω σε χρυσό άρμα που το σέρνουν άσπρα άλογα, να ραίνει τη Γη με δροσιά. Στις παραστάσεις που σώζονται (αγγεία κυρίως), εμφανίζεται να έχει φτερά, κάτι που είναι λογικό, ως θεότητα που ακολουθεί τον Ήλιο και ταξιδεύει στον ουρανό.

Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος, συγγραφέας.

Konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon

1. Ο Βορειοδυτικός.

2. Ο Δυτικός.

3. Ο Αρκτίνος ήταν αρχαίος Έλληνας επικός ποιητής. Κατάγονταν από τη Μίλητο και έζησε περί τον 7ο αιώνα π.Χ. Στα επικά εργα του φέρεται να μιμείται τον Όμηρο.

4. Για πολλούς φιλολόγους, ο Υπερίων είναι το πρώτο όνομα του Ηλίου, κατά την πρώτη φάση της δημιουργίας των θεών από τους ανθρώπους [Χάος, Έρεβος, Ωκεανός, Τηθύς, Κρόνος, κ.ά.]