Της Μαρίνας Αποστολοπούλου

 «Βγάζει η θάλασσα κρυφή φωνή , φωνή που μπαίνει μες την καρδιά την συγκινεί και την ευφραίνει» έχει γράψει ο μεγάλος αλεξανδρινός,  Καβάφης.

Και ακριβώς, απόκριση σε αυτή τη « κρυφή φωνή» είναι και το μεγάλο και μοναδικό για την Ελλάδα εγχείρημα που υλοποιείται στις Βόρειες Σποράδες και τον Δυτικό Παγασητικό. Εκεί όπου προετοιμάζεται και το 2015 θα ανοίξει στο κοινό, ένα υποβρύχιοι μουσείο- πάρκο,  2.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων που από το 1996, με υπουργική απόφαση, χαρακτηρίστηκε  ως «ενάλιος αρχαιολογικός χώρος ».

 Εκεί όπου δέκα ναυάγια πλοίων κλείνουν μέσα τους την ιστορία αιώνων και περιμένουν στην σιωπή του βυθού εκείνους, τους τολμηρούς, που θέλουν να  μοιραστούν τα μυστικά τους. Και εκεί, όπου ήδη έχουν καθοριστεί πολυάριθμοι χώροι οργανωμένης κατάδυσης σε έναν υδάτινο κόσμο που φιλοξενεί την δική του απόκοσμη ομορφιά.

Σήμερα η «Ε» παρουσιάζει αναλυτικά τα ναυάγια  που φιλοξενούνται  στον χώρο αυτό, όπως επίσης και την ιστορία τους αλλά και λεπτομέρειες τόσο για τους χώρους κατάδυσης όσο και για το σύνολο των έργων που θα επιτρέψουν την άρτια λειτουργία του υποθαλάσσιου μουσείου.

Όλα τούτα, στο πλαίσιο αυτού του μεγαλεπήβολου έργου, που αποτελεί «έργο σημαία» για την περιφέρεια Θεσσαλίας, το οποίο έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ με το πόσο του 1.600.000 ευρώ.

Είναι χαρακτηριστικό ότι   για πρώτη φορά στην Ελλάδα δρομολογείται η δημιουργία  επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων οι οποίοι θα λειτουργήσουν μέσα σε ένα εν δυνάμει επεκτάσιμο δίκτυο, σε συνδυασμό με την ύπαρξη του Ερευνητικού Κέντρου Ναυτικής Αρχαιολογίας και των κατάλληλα εξοπλισμένων και εξειδικευμένων Καταδυτικών Κέντρων, από τα οποία θα επιχειρούν σκάφη και θα μεταφέρουν επισκέπτες - αυτοδύτες στο χώρο των ναυαγίων.

Το εγχείρημα είναι προφανώς «εθνικής σημασίας» καθώς υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια της Θεσσαλίας αλλά και της Ελλάδας εν τέλει καθώς είναι ευρωπαϊκού και διεθνούς ενδιαφέροντος και οι εμπλεκόμενοι φορείς συνεργάζονται για την ορθή και έγκαιρη υλοποίηση και λειτουργία του.

Ο περιφερειάρχης

Όπως επεσήμανε σε δηλώσεις του στην «Ε» ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας Κώστας Αγοραστός, πρόκειται για ένα έργο φιλόδοξο και καινοτόμο η υλοποίηση του οποίου θα αποτελέσει και σπουδαίο αναπτυξιακό εργαλείο για την περιοχής των Σποράδων και τα Δυτικού Παγασητικού αλλά και γενικότερα για την Θεσσαλία.

Όπως παρατήρησε, θα συμβάλει στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, στην αύξηση της τουριστικής κίνησης, στην ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης ενώ θα συμβάλει στην προστασία του περιβάλλοντος και στην ανάδειξη και προστασία της υποθαλάσσια ζωής  και της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η Περιφέρεια Θεσσαλίας, σε συνεργασία με τα υπουργεία Πολιτισμού  και Περιβάλλοντος φιλοδοξεί και αισιοδοξεί να παραδώσει στην τοπική κοινωνία και στην χώρα ένα διαχρονικό έργο,  υπογράμμισε χαρακτηριστικά ο κ. Αγοραστός.

Επίσης ο περιφερειάρχης παρατήρησε ότι για να τεθεί σε λειτουργία το όλο εγχείρημα χρειάζεται και το αντίστοιχο νομικό πλαίσιο, το οποίο δεν υφίσταται, καθώς δεν υπάρχει ανάλογο προηγούμενο στην Ελλάδα και προς την κατεύθυνση αυτή, έχουν ήδη προχωρήσει σημαντικά οι διαδικασίες. Ενώ προβλέπεται και η σύσταση φορέα λειτουργίας του.

 Η διαδικασία

Προκειμένου να υλοποιηθεί το συγκεκριμένο εγχείρημα βρίσκεται υπό εκπόνηση επιχειρησιακό σχέδιο για την κατασκευή υποβρύχιων μουσείων και καταδυτικών πάρκων στις Σποράδες και τον Δυτικό Παγασητικό, το οποίο περιλαμβάνει τις ακόλουθε ενότητες:

-Εξέταση νομικού πλαισίου για την υλοποίηση του έργου

-Χωροθέτηση της θαλάσσιας περιοχής των καταδυτικών πάρκων και των   υποβρύχιων μουσείων και Χωροθέτηση Κέντρων επισκεπτών  Καταδυτικού  τουρισμού

-Καθορισμός βασικών χαρακτηριστικών έργου

-Εκπόνηση προμελέτης σκοπιμότητας και βιωσιμότητας του έργου  (prefeasibility study

-Σχεδιασμός για την ίδρυση, λειτουργία, διοίκηση και βιωσιμότητα του  φορέα ιδιωτικού, δημοσίου ή μεικτού ο οποίος θα αναλάβει την λειτουργία  του έργου

-Προσδιορισμός απαιτούμενων μελετών για την ωρίμανση του έργου και  κοστολόγηση μελετών και προκοστολόγηση έργων.

Μέχρι σήμερα από την Επιτροπή παρακολούθησης και παραλαβής του έργου αποτελούμενη από εκπροσώπους της Περιφέρειας Θεσσαλίας, της Γ.Γ. Πολιτισμού του ΥΠΑΙΘΠΑ και του ΥΠΕΚΑ,  έχουν παραληφθεί τα δύο πρώτα στάδια του εκπονούμενου Επιχειρησιακού Σχεδίου (που αφορούν α) την Εξέταση του νομικού πλαισίου για την υλοποίηση του έργου και β) τη Χωροθέτηση της θαλάσσιας περιοχής των καταδυτικών πάρκων και των  υποβρύχιων μουσείων και Χωροθέτηση Κέντρων επισκεπτών  Καταδυτικού τουρισμού) και βρίσκεται στη φάση της εξέτασης για άμεση έγκριση του 3ου σταδίου που αφορά τον Καθορισμό βασικών χαρακτηριστικών έργου. Μετά την παραλαβή του  3ου Σταδίου θα υποβληθούν τα επόμενα στάδια και θα ακολουθήσει η διαδικασία παραλαβής από την προαναφερόμενη Επιτροπή.

 Υποβρύχια Μουσεία

 Σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα παραδοτέα και τη χωροθέτηση που έχει γίνει στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Σχεδίου, οι θέσεις που προτείνονται για   τους επισκέψιμους ενάλιους Αρχαιολογικούς Χώρους (υποβρύχια Μουσεία), για τους χώρους  οργανωμένης κατάδυσης καθώς και για τα κέντρα επισκεπτών καταδυτικού τουρισμού, βρίσκονται ανά γεωγραφική περιοχή αναφοράς:

- Στην περιοχή της  Αλοννήσου και των υπόλοιπων μικρών νήσων των  Βορείων Σποράδων,

- Στην περιοχή της  Σκοπέλου και

- Στην περιοχή του Νοτίου Παγασητικού Κόλπου του Δήμου Αλμυρού και Νοτίου Πηλίου.

 Συγκεκριμένα:

Στην Αλόννησο

Στην Αλόννησο και στα υπόλοιπα μικρά νησιά των Βορείων Σποράδων έχουν εντοπιστεί ως επισκέψιμοι υποβρύχιο αρχαιολογικοί χώροι:

 - Κλασικό ναυάγιο της Νήσου Περιστέρας

Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα κλασικά ναυάγια που έχουν ερευνηθεί ποτέ, λόγω κυρίως του μεγέθους του, που άλλαξε με την ανακάλυψή του, την αντίληψη για το μέγεθος των πλοίων που μπορούσαν να ναυπηγηθούν εκείνη την εποχή.  

Πρόκειται για μία συγκέντρωση τριών ουσιαστικά ναυαγίων στην δυτική πλευρά της νήσου Περιστέρας στο βόρειο άκρο του όρμου Βασιλικού που φέρουν παρόμοιο φορτίο (αμφορείς 12-13ου αιώνα) και έχουν βυθιστεί σε μια εξαιρετικά υπήνεμη θέση της περιοχής. Τα δύο βυζαντινά ναυάγια βρίσκονται σε βάθος 50-58μ με χιλιάδες αμφορείς το καθένα και απέχουν μεταξύ τους περίπου 5μ. και σε απόσταση  120μ περίπου και σε παρόμοιο με αυτά βάθος 57μ , βρίσκεται το τρίτο βυζαντινό ναυάγιο το οποίο έχει διαρραγεί και αποτελείται από δύο ξεχωριστούς σχεδόν όγκους αμφορέων. 

 Ναυάγιο Ακρωτηρίου 'Τσέλιος"

Πρόκειται για κλασικό ναυάγιο το οποίο βρίσκεται  στη νοτιοανατολική άκρα της Νήσου Περιστέρας σε βάθος 32-36μ με χιακούς αμφορείς οι οποίοι χρονολογούνται στον 4ο αιώνα πΧ. Η θέση του ναυαγίου σε επικλινή βυθό το διαφοροποιεί από τα ναυάγια που έχουν περιγραφεί παραπάνω, ενώ το ασταθές βραχώδες περιβάλλον στο οποίο έχει βρεθεί το φορτίο μετά από 2.500 χρόνια αποτελεί  ένα ακόμα στοιχείο ενδιαφέροντος για την ιστορία του ναυαγίου.

- Ναυάγιο βόρεια του όρμου του «Αγ. Δημητρίου» Αλοννήσου

Στους επισκέψιμους ενάλιους αρχαιολογικούς χώρους προτείνεται να συμπεριληφθεί το ΝΑΥΑΓΙΟ ΒΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΟΡΜΟΥ ΤΟΥ «ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ» ΑΛΟΝΝΗΣΟΥ μετά την παροχή των σχετικών στοιχείων από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων της Γενικής Γραμματείας Πολιτισμού του ΥΠΑΙΘΠΑ. Αφορά σε ναυάγιο καϊκιού που μετέφερε μεταλλοφόρο πέτρωμα. Το σκάφος ναυάγησε το 1905 και βρίσκεται σε βάθος 5-8 μέτρων, ενώ σώζονται τμήματα από το σκαρί του πλοίου.

 Χώροι οργανωμένης Κατάδυσης

Επίσης έχουν εντοπιστεί και προτείνονται χώροι οργανωμένη κατάδυσης  (ΧΟΚ).

Εκατέρωθεν της Στενής Βάλας Αλοννήσου βρίσκονται δύο από τις απελευθερωμένες για καταδύσεις περιοχές , ενώ η τρίτη βρίσκεται απέναντι από αυτήν στις δυτικές ακτές της Νήσου Περιστέρα. Ο πρώτος χώρος  είναι ο Όρμος Γλύφα βόρεια και όμορα με τη Στενή Βάλα, ο οποίος παρουσιάζει έναν ομαλό βυθό με άμμο, τραγάνα και λίγη ποσειδώνια. Οι άλλοι δύο, παρουσιάζουν αυτόνομο καταδυτικό ενδιαφέρον και με την απαγόρευση της αλιείας σε αυτούς αναμένεται ότι εντός 3ετών θα αυξηθούν τα ιχυθοαποθέματα σε εντυπωσιακό βαθμό.

Στη νότια  πλευρά της Ν. Περιστέρας, προτείνεται να δημιουργηθεί ένας ακόμα Χ.Ο.Κ. δεδομένου ότι ήδη έχει αποχαρακτηριστεί από τη γενική κήρυξη

Επίσης προτείνεται να εξετασθεί η δυνατότητα μελλοντικής αξιοποίησης του αφού πρώτα προηγηθεί υποβρύχια έρευνα, από τα αποτελέσματα της οποίας θα εξαρτηθεί η αναοριοθέτησή του και η μελλοντική του αξιοποίηση.

Τέλος, με βάση τα συμπεράσματα της μελέτης βιωσιμότητας θα μελετηθεί η ένταξη του  Μαύρου Κάβου στους προτεινόμενους Χ.Ο.Κ. καθώς παρουσιάζει καταδυτικό ενδιαφέρον λόγω της σημαντικής συγκέντρωσης ιχθυαποθεμάτων (ροφοί, μονόπετρα κ.λπ.)

Κέντρα επισκεπτών

Προβλέπεται επίσης και η δημιουργία κέντρου επισκεπτών στα σημεία απόπλου και κατάπλου όπου θα έχουν την δυνατότητα να ενημερωθούν για την μοναδική εμπειρία στην οποία θα συμμετάσχουν.

Ως  τέτοιο προτείνεται η θέση του λιμένα της «Στενής Βάλας». Εξετάζεται δε η  ανέγερση  κτιρίου στη χερσόνησο  εφόσον οι προϋποθέσεις το επιτρέπουν.

 Επίσης προκειμένου να υπάρξει ολοκληρωμένη προσέγγιση, ανάδειξη και προβολή του όλου εγχειρήματος, προτείνεται το κτήριο της «Αστυνομίας» στη Χώρα Αλοννήσου, που έχει παραχωρηθεί από τη Κτηματική Υπηρεσία Μαγνησίας στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, να λειτουργήσει ως χώρος έκθεσης και διάθεσης εποπτικού υλικού των επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων.

 Στην Σκόπελο

Σε ότι αφορά στην Σκόπελο  δεδομένου ότι η θαλάσσια περιοχή της  είναι ανεξερεύνητη αρχαιολογικά, προτείνεται η χρηματοδότηση των απαιτουμένων ερευνών της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στις ενάλιες αρχαιολογικές θέσεις και στους Χώρους  Οργανωμένης Κατάδυσης  που κρίνονται ως κατάλληλες για τουριστική αξιοποίηση.

Ενώ αναφορικά με τα κέντρα επισκεπτών προτείνεται η ενοικίαση χώρου στο Νέο Κλήμα.

 Παγασητικός-Αλμυρός Πήλιο

 Στην περιοχή του Νότιου Παγασητικού κόλπου, του Δήμου Αλμυρού και του Νοτίου Πηλίου  είναι επισκέψιμα  και προτείνονται τα ακόλουθα:

Πρόκειται για το βυζαντινό ναυάγιο του 12ου αι. με υπολείμματα πίθων το οποίο βρίσκεται σε βάθος 4-9μ.  στη Βορειοδυτική άκρη της νήσου Κικύνθου. Αποτελείται από μεγάλη συγκέντρωση θραυσμένων κεραμικών η  οποία έχει έκταση 8Χ12μ περίπου. Η συντριπτική πλειονότητα κεραμικών που αποτελούν το σωρό είναι θραύσματα από λαιμούς - στόμια, κοιλιές και βάσεις μεγάλων πίθων.

Πρόκειται για βυθισμένο προϊστορικό οικισμό της Μέσης εποχής του Χαλκού στη  θέση Μετόχι στον όρμο Νηές ο οποίος βρίσκεται σε βάθος 0-3μ.

Πρόκειται για δύο βυζαντινά ναυάγια (του 7 και του 8 σύμφωνα με την αρίθμηση των ναυαγίων της περιοχής κατά την έρευνα) του 12ου και 4ου αιώνα μ.Χ.

Πρόκειται για  ένα σύγχρονο ναυάγιο του 19ου -20ου αι. στην Άκρα Κλιμός (Πριόνια), το οποίο μετέφερε πήλινα σκεύη. Βρίσκεται σε βάθος 15-23 μ..

Χώροι κατάδυσης

Εξάλλου προτείνονται και  έξη χώροι κατάδυσης στην περιοχή

* στην Άκρα Αγ. Βάτος, και παρουσιάζει έντονο καταδυτικό ενδιαφέρον καθώς ο βυθός είναι εξαιρετικός, με γοργονίες να αναπτύσσονται από τα 20 μέτρα και κοράλλια στα 50 μέτρα.

*στο Σύμπλεγμα Βραχονησίδων και Υφάλων της Πυθού. Είναι μία περιοχή με καταδυτικό ενδιαφέρον, στην οποία αναμένεται να αυξηθούν εντυπωσιακά τα ιχθυοαποθέματα σε περίπτωση απαγόρευσης της αλιείας, αλλά απαιτείται επίσης εκτενέστερη διαβούλευση με τους αλιείς της περιοχής. Έχει το σημαντικό πλεονέκτημα ότι βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο του Παγασητικού κόλπου και μπορεί να υπάρχει πρόσβαση από κάθε πλευρά του.

* στον Όρμο Μπαλτά πλησίον και νοτίως της Αμαλιάπολης, ενώ θα πρέπει να τεκμηριωθεί το είδος του βυθού.

* στη ΒΑ Άκρα της Βραχονησίδος Πυθού, όπου βρίσκονται διαλυμένα υπολείμματα από ναυάγιο βενζινακάτου με σημαία Γερμανίας στα 24 μ. βάθος και συμπεριλαμβάνεται στον άνω ΧΟΚ 10.

* στον χώρο των Αργυρονήσων που παρουσιάζει ιδιαίτερο καταδυτικό ενδιαφέρον στον Νότιο Ύφαλο του, όπου αναπτύσσονται γοργονίες από τα είκοσι μέτρα και κοράλλια από τα 50 μέτρα.

 *στον όρμο  του Πτελεού, όπου αναπτύσσεται ύφαλος με καταδυτικό ενδιαφέρον. 

Ως σημείου απόπλου-κατάπλου και δημιουργίας κέντρου υποδοχής και ενημέρωσης επισκεπτών προτείνονται δύο σημεία , το πρώτο που βρίσκεται  στην Αμαλιάπολη στις Δυτικές Ακτές  του Παγασητικού  κόλπου του Δήμου Αλμυρού και το δεύτερο στη Αγία Κυριακή, στο λιμάνι του Τρικερίου.

 Βήματα υλοποίησης

 Για την ολοκλήρωση του έργου απαιτούνται:

-Η Ολοκλήρωση του εκπονούμενου Επιχειρησιακού Σχεδίου με τίτλο: «ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ & ΚΑΤΑΔΥΤΙΚΩΝ ΠΑΡΚΩΝ ΣΤΙΣ ΝΗΣΟΥΣ ΣΠΟΡΑΔΕΣ & ΣΤΟΝ ΔΥΤΙΚΟ ΠΑΓΑΣΗΤΙΚΟ». Για την ολοκλήρωσή του απαιτείται να ολοκληρωθούν τα επόμενα στάδια που αφορούν: α) την Εκπόνηση προμελέτης σκοπιμότητας και βιωσιμότητας του έργου (prefeasibility study), β) τον Σχεδιασμό για την ίδρυση, λειτουργία, διοίκηση και βιωσιμότητα του φορέα ιδιωτικού, δημοσίου ή μεικτού ο οποίος θα αναλάβει την λειτουργία του έργου και γ) τον προσδιορισμό των απαιτούμενων μελετών για την ωρίμανση του έργου και  κοστολόγηση μελετών και προκοστολόγηση έργων.

-Μετά την ολοκλήρωση του Σχεδίου η οποία αναμένεται να γίνει εντός του αμέσως επόμενου χρονικού διαστήματος, θα ακολουθήσει η σύσταση του Φορέα Λειτουργίας.

-Η έκδοση της σχετικής Υπουργικής Απόφασης από το ΥΠΕΚΑ, βάση του Άρθρου 13 του Ν. 3409/2005 για τον χαρακτηρισμό Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Καταδυτικών Πάρκων, έχει σταλεί από την Περιφέρεια Θεσσαλίας έγγραφο για ενέργειες του ΥΠΕΚΑ, προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία που απαιτείται για την έκδοσή της.

-Η έκδοση της σχετικής ΚΥΑ Υπουργών ΠΑΙΘΠΑ και Ναυτιλίας και Αιγαίου, για την ίδρυση Ενάλιων Επισκέψιμων Αρχαιολογικών Χώρων στην οποία θα  καθορίζονται οι όροι, οι προϋποθέσεις λειτουργίας και οι επιτρεπόμενες δραστηριότητες εντός αυτών, στις εν λόγω θαλάσσιες περιοχές, αποστέλλεται έγγραφο από την Περιφέρεια Θεσσαλίας για ενέργειες από τα  συναρμόδια Υπουργεία, προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία που απαιτείται  για την  έκδοσή της.

-Η Εκπόνηση των απαιτούμενων μελετών για την υλοποίηση του έργου

-Οι Απαιτούμενες αδειοδοτήσεις για την έναρξη υλοποίησης του έργου,

-Η έναρξη υλοποίησης και

-Η ολοκλήρωση υλοποίησης και η έναρξη λειτουργίας του έργου  το αργότερο έως 31.12.15 (καταληκτική ημερομηνία ολοκλήρωσης έργων ΕΣΠΑ),