Ο Λαρισαίος Ογκολόγος Δρ Στέργιος Ζαχαρούλης έχει αφιερώσει την έρευνά του στη εύρεση θεραπειών με βάσει το γενετικό προφίλ του ασθενούς, δημιουργώντας εξατομικευμένα πρωτόκολλα που εφαρμόζονται σε κάθε ασθενή ξεχωριστά. Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά στις «Θ.Ε.» για τις νέες πολλά υποσχόμενες θεραπείες, και αποκαλύπτει ότι το μοναδικό «φάρμακο» που αποδεδειγμένα προλαμβάνει από τον παιδικό καρκίνο είναι ο μητρικός θηλασμός.

Συνέντευξη: Παναγιώτα Φούντα

Κ. Ζαχαρούλη η έρευνά σας τα τελευταία χρόνια επικεντρώνεται στην μοριακή αντιμετώπιση μορφών παιδικού καρκίνου. Εξηγήστε μας τι ακριβώς περιλαμβάνει και τι είναι η εξατομικευμένη θεραπεία;
Αυτό που προσπαθούμε να πετύχουμε με την ομάδα μου είναι η εξατομίκευση της θεραπείας του καρκίνου σε συμπαγείς όγκους. Τι σημαίνει αυτό; Όταν κάνουμε μια βιοψία, οι όγκοι μοιάζουν φαινομενικά ίδιοι. Ωστόσο η αντίδραση και η πορεία των ασθενών πάνω σε συγκεκριμένα πρωτόκολλα θεραπείας δεν είναι η ίδια. Αυτό μας οδήγησε στην πεποίθηση ότι τα φαινόμενα απατούν και ότι είναι αναγκαίος πιο λεπτομερής έλεγχος. Αυτός ο έλεγχος έχει να κάνει με τη μελέτη του γονιδιώματος και τις μεταλλάξεις στο dna του όγκου. Η έρευνα πάνω σε αυτό τον τομέα μας βοηθά στο να επιλέξουμε τα κατάλληλα φάρμακα που μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτές τις μεταλλάξεις ή στο να κατηγοριοποιήσουμε κατά κάποιον τρόπο τους όγκους σε βαθμό ρίσκου. Αυτό σημαίνει ότι για παράδειγμα, δίνουμε πιο εντατικές θεραπείες για έναν ασθενή που έχει γονίδια που δείχνουν ότι η πορεία του όγκου του θα είναι πιο επιθετική ή το αντίθετο, πιο ήπια θεραπεία για κάποιον που τα γονίδια του μας στέλνουν θετικά σήματα.
Πέρα από το μοριακό προφίλ που πλέον σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες θεωρείται ως στάνταρ διαδικασία αυτό που κάνουμε είναι ότι παίρνουμε τον ιστό και τον εμφυτεύουμε σε πειραματόζωα και κάνοντας συνδυασμούς φαρμάκων προσπαθούμε να προβλέψουμε τι αντίδραση θα έχει ο ασθενής με βάση την αντίδραση που θα έχουν τα ποντίκια που κουβαλούν τον όγκο του. Για παράδειγμα, σε έναν ασθενή με μεταστάσεις, αυτό που κάνουμε είναι ότι παίρνουμε κύτταρα από τη μετάσταση και ενώ του χορηγούμε την προβλεπόμενη θεραπεία, παράλληλα κάνουμε δοκιμάζουμε θεραπείες σε ποντίκια με φάρμακα που μπορεί να δώσουν καλύτερα αποτελέσματα στην αντιμετώπιση του όγκου. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγουμε τοξικές θεραπείες, όπως χημειοθεραπείες που δεν θα είχαν αποτέλεσμα. Ακολουθώντας αυτή την τακτική μεγιστοποιούμε τις πιθανότητες ίασης για το συγκεκριμένο ασθενή, δημιουργώντας μια απολύτως εξατομικευμένη θεραπεία.

Ο παιδικός καρκίνος σε τι διαφέρει από τον καρκίνο των ενηλίκων, τόσο στους τρόπους εμφάνισης, όσο και στη θεραπεία;
Υπάρχουν πολύ μεγάλες διαφορές, κυρίως από την άποψη ότι ο παιδικός καρκίνος είναι αναπτυξιακός. Οι καταβολές του εντοπίζονται στην εμβρυική ζωή και δεν είναι απαραίτητα γενετικές – δηλαδή δεν «κληρονομούνται» από τον έναν ή τον άλλο γονιό, αλλά πρόκειται για αυτόματες μεταβολές του dnaπου δημιουργούνται κατά τη διάρκεια του σχηματισμού του εμβρύου. Αυτές οι μεταβολές κάποια στιγμή στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας «βγαίνουν στην επιφάνεια» και εμφανίζεται ο καρκίνος. Σημαντικές διαφορές υπάρχουν και στην πρόγνωση ίασης και επιβίωσης. Τα ¾ των παιδιών με καρκίνο θεραπεύονται, ενώ στους ενήλικες τα ποσοστά είναι πολύ χαμηλότερα.

Υπάρχει επιστημονική εξήγηση που να δίνει απάντηση στο γιατί τα παιδιά μεγαλύτερες πιθανότητες ίασης;
Προς το παρόν μόνο εικασίες. Καταρχήν είναι η ιστολογική φύση, στα παιδιά έχουμε κυρίως λευχαιμίες και όγκους του εγκεφάλου από τους οποίους οι περισσότεροι είναι χαμηλού ποσοστού κακοήθειας. Επίσης, το «αμυντικό» σύστημα ενός νεαρού οργανισμού είναι πολύ πιο ισχυρό, γεγονός που βοηθά αποδοχή της θεραπείας, όσο και στην καταπολέμηση του καρκίνου.

Αντιστοίχως, γνωρίζουμε γιατί τα παιδιά νοσούν συχνότερα από λευχαιμία και όγκους στον εγκέφαλο;
Δεν υπάρχουν σχετικές έρευνες που να δίνουν σαφείς απαντήσεις. Σε ότι αφορά περιβαλλοντικούς παράγοντες δεν έχουμε γνώσεις και ποιοι εξωγενείς προκαλούν αυτές τις μεταβολές, παρά το γεγονός ότι έχουν γίνει πολλές επιδημιολογικές μελέτες. Δεν έχει αποδειχθεί κάποιος συγκεκριμένος αιτιολογικός παράγοντας. Όμως υπάρχουν σπάνια γενετικά σύνδρομα τα οποία προδιαθέτουν. Σε ότι αφορά την πρόληψη, έχουν γίνει πολλές μελέτες σε σχέση με τι μπορεί να προφυλάξει ένα παιδί από το να νοσήσει και το μόνο που μπορεί απόλυτα να προφυλάξει από τον καρκίνο είναι ο μητρικός θηλασμός. Και πιο συγκεκριμένα υπάρχει μεγάλη σχέση πρόληψης και αποφυγής απέναντι στη λευχαιμία.

Έχουν αυξηθεί τα ποσοστά εμφάνισης καρκίνου τα τελευταία χρόνια;
Οι μελέτες δείχνουν ότι τα κρούσματα παιδικού καρκίνου έχουν αυξηθεί κατά 20% τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Το ευτυχές είναι ότι την τελευταία δεκαετία έχουμε αναστολή αυτής της αύξησης, διατηρώντας τους αριθμούς σε σταθερά επίπεδα. Τα τελευταία πέντε χρόνια παρατηρείται αύξηση στους όγκους που εμφανίζονται στον εγκέφαλο. Δυστυχώς δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε που οφείλεται αυτή η αλλαγή.

Ποιος είναι ο ρόλος της κληρονομικότητας στην εμφάνιση του παιδικού καρκίνου;
Η κληρονομικότητα παίζει ρόλο σε ότι αφορά στην προδιάθεση. Έχουμε ανακαλύψει γονίδια που μεταφέρονται από τον γονέα στο παιδί, αλλά αυτές οι περιπτώσεις είναι ελάχιστες. Συνεπώς δεν μπορούμε να πούμε ότι ο παιδικός καρκίνος είναι κάτι που μπορεί να κληρονομηθεί. Είναι μεν γενετικές οι μεταβολές, αλλά όχι απαραίτητα κληρονομήσιμες.

Η διατροφή τι ρόλο παίζει;
Τα μόνα στοιχεία που έχουμε σε ότι αφορά τους εξωγενείς παράγοντες είναι για παράδειγμα, ότι το κάπνισμα σχετίζεται με κάποιες μορφές καρκίνου στο ήπαρ, όμως πρόκειται για πολύ αδύναμους ισχυρισμούς.

Σε ποιους άλλους τομείς στρέφεται η έρευνά σας;
Ασχολούμαστε με μια πρωτοποριακή τεχνική που προς το παρόν εφαρμόζεται αποκλειστικά σε παιδιά και δεν εμφανίζει καμία από τις παρενέργειες της χημειοθεραπείας. Μέσω της μικρορομποτικής χειρουργικής κάνουμε έγχυση βιολογικών φαρμάκων απευθείας σε όγκους του εγκεφάλου. Πρόκειται για φάρματα που δεν μπορούν να περάσουν μέσω του αίματος ή από το στόμα, στον όγκο. Επίσης ένα σημαντικό κομμάτι της έρευνας μας είναι η ανοσοθεραπεία που έχει να κάνει με την ενίσχυση της τροποποίησης του αμυντικού συστήματος του οργανισμού, ώστε να αντιμετωπίσει το ίδιο το σύστημα τον καρκίνο. Για παράδειγμα, το νευροβλάστωμα που είναι μια επιθετική μορφή παιδικού καρκίνου, σε περιπτώσεις που εμφανίζεται σε νεογνική ηλικία έχει παρατηρηθεί ότι μπορεί να υπάρξει αυτόματη ίαση, χωρίς θεραπεία, γιατί το ανοσοποιητικό σύστημα του νεογνού έχει τη δυνατότητα να καταστρέψει τον καρκίνο από μόνο του. Με βάση αυτή τη βιολογία και τη φυσιολογία χρησιμοποιούμε παρόμοιους μηχανισμούς με αντισώματα και φάρμακα ώστε να ενισχύσουμε τον οργανισμό και να καταφέρει να αντιμετωπίσει τον καρκίνο. Η ανοσοθεραπεία είναι η πιο επαναστατική μορφή νέας θεραπείας απέναντι στον καρκίνο, τόσο τον παιδικό, όσο και τον ενήλικο.

Έχει και πιο ήπιες παρενέργειες;
Η ανοσοθεραπεία έχει άλλου είδους παρενέργειες, διαφορετικές από αυτές της χημειοθεραπείας. Λειτουργεί περίπου όπως τα αυτοάνοσα νοσήματα, όπου το ανοσοποιητικό υπερλειτουργεί. Δηλαδή, στους ενήλικες εμφανίζεται αρθρίτιδα, κολλίτιδα και άλλες τέτοιες ασθένειες. Στα παιδιά επειδή το ανοσοποιητικό είναι πολύ πιο ισορροπημένο οι παρενέργειες είναι πολύ πιο ήπιες.
Ένα παιδί με καρκίνο, τι πιθανότητες έχει να εμφανίσει καρκίνο και ως ενήλικας.
Δεν είναι κάτι που μπορεί να απαντηθεί με απολυτότητα. Εξαρτάται από τον καρκίνο και από τη θεραπεία που έχει ακολουθηθεί. Υπάρχουν πιθανότητες λόγω της θεραπείας να εμφανιστούν δευτερογενείς καρκίνοι σε ποσοστό 2-8% εφ’ όρου ζωής.

WhoisWho
Ο Δρ Στέργιος Ζαχαρούλης είναι Σύμβουλος Παιδιατρικής Ογκολογίας, με ειδίκευση σε όγκους του εγκεφάλου. Είναι πιστοποιημένος Παιδίατρος από το Αμερικανικό Συμβούλιο Παιδιατρικής (μετεκπαιδευθείς στο Yale και το SUNY) και Παιδιατρικός Ογκολόγος (μετεκπαιδευθείς στο Memorial Sloan-Kettering Cancer Center της Νέας Υόρκης). Ο Δρ Ζαχαρούλης εξειδικεύεται επίσης στη Νευρο-Ογκολογία στο Νοσοκομείο Παίδων της Βοστόνης, στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Είχε διατελέσει Επίκουρος Καθηγητής Παιδιατρικής Ογκολογίας στο Keck School of Medicine, University of Southern California, στο Νοσοκομείο Παίδων του Λος Άντζελες. Η βιβλιογραφία του περιλαμβάνει αρκετές πρωτότυπες εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά από ομότιμους κριτές και κεφάλαια σε βιβλία, και έχει υπάρξει προσκεκλημένος ομιλητής για τον καρκίνο του παιδιού και τη θεραπεία του σε συνέδρια Παιδιατρικής Ογκολογίας σε όλο τον κόσμο.