Του Δρ Αργύρη Β. Ντόβα τ . Διευθυντή Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας και Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας

Η εργασία, ανάλογα με το είδος της, έχει. ποικίλες επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία του ανθρώπου. Η σχέση της εργασίας με την υγεία έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης από την αρχαιότητα. Ο πατέρας της Ιατρικής, ό Ιπποκράτης, περιέγραψε λεπτομερώς τη μολυβδίαση, που εμφάνιζαν οι σκλάβοι των ορυχείων. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι εργάτες, που κατασκεύαζαν τις πυραμίδες στην Αίγυπτο, ετύγχαναν ειδικής ιατρικής φροντίδας και ειδικής διατροφής, δεδομένου ότι η εργασία, που επιτελούσαν για την κατασκευή ενός από τα πιο μνημειώδη αρχιτεκτονικά οικοδομήματα της αρχαιότητας, ήταν δύσκολη και εξουθενωτική.

 Από την εποχή εκείνη, μέχρι σήμερα, έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια και παρά την εξάλειψη των εφιαλτικών συνθηκών εργασίας των περασμένων αιώνων, ακόμη και στις μέρες μας η εργασία εξακολουθεί να επιδρά στην υγεία μας με πολλούς τρόπους. Είναι δυνατόν να επηρεάζει τις φυσιολογικές λειτουργίες διαφόρων οργάνων, να επιδεινώνει υπάρχουσες παθολογικές καταστάσεις ή να προκαλεί σοβαρές βλάβες στον οργανισμό μας.

Ποιες ασθένειες ονομάζονται επαγγελματικές. Όταν η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται μία ασθένεια σε μία ομάδα πληθυσμού με την ίδια επαγγελματική εργασιακή δραστηριότητα είναι μεγάλη, τότε η ασθένεια αυτή ονομάζεται επαγγελματική. Οι επαγγελματικές ασθένειες εκδηλώνονται εξ αιτίας της συστηματικής έκθεσης των εργαζομένων σε διάφορους βλαπτικούς παράγοντες, που έχουν σχέση με: το αντικείμενο, τις συνθήκες και τον τόπο εργασίας.

Τα πιο συχνά επαγγελματικά νοσήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι: οι μυοσκελετικές παθήσεις, το άσθμα, οι αλλεργίες και οι ψυχοσωματικές εκδηλώσεις. Επίσης, όλο και πιο συχνά, επιστημονικές μελέτες χαρακτηρίζουν διάφορες μορφές καρκίνου ως επαγγελματικά νοσήματα, επειδή οι αιτίες, που τον προκαλούν, σχετίζονται έμμεσα ή άμεσα με το εργασιακό περιβάλλον. Εκτιμάται, ότι οι πιο συχνές μορφές καρκίνου, που σχετίζονται με την εργασία, είναι ο καρκίνος των πνευμόνων, της ουροδόχου κύστεως, του δέρματος και των οστών.

Επιδημιολογικά στοιχεία: Ζοφερές είναι οι αλήθειες, που αποκαλύπτουν οι στατιστικές, πάνω σε θέματα ασφάλειας και υγείας στην εργασία, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία ( ΟSHA ), στην Ευρωπαϊκή Ένωση:

α) Κάθε τρισήμισυ λεπτά πεθαίνει κάποιος από αιτίες σχετικές με την εργασία.

β) 142.400 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από επαγγελματικές ασθένειες και άλλοι 8900 από εργατικά ατυχήματα.

γ) Έως και το 1/3 των θανάτων αυτών αποδίδεται σε επικίνδυνες ουσίες στο χώρο της εργασίας ( π.χ. στον αμίαντο ).

δ) Ένας στους τέσσερις εργαζόμενους υποφέρει από εργασιακό στρες.

ε) Το ένα τρίτο των Ευρωπαίων εργαζομένων, δηλαδή, πάνω από 60 εκατομμύρια άτομα, είναι εκτεθειμένοι σε υψηλά επίπεδα θορύβου.

στ) Οι εργαζόμενοι, ηλικίας 18 - 24 ετών, έχουν τουλάχιστον 50 % περισσότερες πιθανότητες να νοσήσουν ή να τραυματισθούν στο χώρο εργασίας.          

Αιτιολογικοί παράγοντες των επαγγελματικών ασθενειών: Ποικίλοι παράγοντες ( χημικοί, φυσικοί, βιολογικοί, εργονομικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί) μπορούν να επηρεάσουν την υγεία των εργαζομένων

 α) Χημικοί παράγοντες. Οι χημικές ουσίες, που χρησιμοποιούνται στο εμπόριο και στη βιομηχανία, ανέρχονται περίπου στις 100.000 και κάθε χρόνο προστίθενται μερικές εκατοντάδες νέες, από τις οποίες λίγες ( ποσοστό 2 - 3 % ) είναι γνωστές για τη δράση τους. Η βλαπτική επίδραση των διαφόρων χημικών ουσιών είναι δύσκολο να προσδιορισθεί, καθ’ όσον οι επιπτώσεις τους καθίστανται εμφανείς μετά από μακρύ χρονικό διάστημα. Το γεγονός, εξ άλλου, ότι οι περισσότεροι εργαζόμενοι εκτίθενται ταυτόχρονα σε περισσότερες της μιας ουσίες, καθιστά τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα, καθ’ ότι συνήθως δεν είναι γνωστά τα πιθανά αποτελέσματα της συνδυασμένης έκθεσης σ’ αυτές τις ουσίες. Ωστόσο, εκτιμάται από τους ειδικούς, ότι η έκθεση σε μία σειρά από διάφορες ερεθιστικές ουσίες, - πολλές από τις οποίες έχουν και καρκινογόνες ιδιότητες -, βλάπτει σοβαρά την υγεία και ορισμένες φορές προκαλεί ακόμη και το θάνατο, ο οποίος κυρίως οφείλεται στον καρκίνο του πνεύμονα, στη λευχαιμία και στο μεσοθηλίωμα.

            Τα συνηθέστερα επαγγελματικά νοσήματα, που οφείλονται στην επίδραση χημικών και διαφόρων άλλων ερεθιστικών ουσιών, είναι: η πυριτίαση, οι βρογχοπνευμονικές παθήσεις, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια ( ΧΑΠ ), η πνευμονοκονίωση, η βαρίττωση, η σιδήρωση, οι νεοπλασματικές παθήσεις των ανωτέρων αναπνευστικών οδών που προκαλούνται από σκόνη ξύλου, οι ρινίτιδες αλλεργικής φύσης, οι ινώσεις του υπεζωκότα, η πνευμονική ίνωση και ο καρκίνος των πνευμόνων από εισπνοή αμίαντου .

β) Φυσικοί παράγοντες. Οι επιβλαβέστεροι φυσικοί παράγοντες για την υγεία είναι: η ακτινοβολία, ο θόρυβος, οι κραδασμοί, η θερμοκρασία, καθώς και οι συνθήκες φωτισμού και εξαερισμού.

Ο κακός φωτισμός επηρεάζει την παραγωγικότητα των εργαζομένων, αλλά και την ποιότητα ζωής τους στην εργασία, προκαλώντας πονοκεφάλους, κόπωση στα μάτια, νευρική ένταση και αδιαθεσία.

Ο θόρυβος μπορεί να επηρεάσει την απόδοση των εργαζομένων, κυρίως εκείνων που επιτελούν εργασίες που απαιτούν συγκέντρωση ή λεπτούς χειρισμούς. Εργαζόμενοι, που είναι υποχρεωμένοι να υφίστανται καθημερινά και επί πολλές ώρες και επί πολλά χρόνια έντονο θόρυβο ( π.χ. κλαμπ, κέντρα διασκέδασης, οικοδομικές επιχειρήσεις ), υποφέρουν από πονοκεφάλους, ναυτίες, ιλίγγους, αϋπνίες, κόπωση, μείωση ευεξίας, νευρικά ξεσπάσματα και άλλες ψυχοσωματικές αντιδράσεις. Επί πλέον, οι εκτεθειμένοι στο θόρυβο επί χρόνια καταλήγουν σε απώλεια της ακουστικής οξύτητας. Ο θόρυβος διεγείρει το νευρικό σύστημα, αυξάνοντας την αρτηριακή πίεση, τους καρδιακούς παλμούς και τις αναπνοές, με αποτέλεσμα την εκδήλωση στρες.

Οι κραδασμοί και οι δονήσεις σε χώρους εργασίας από τη χρήση σφυριών, έμβολα μηχανών, κομπρεσέρ, μπαλτάδες, έλικες αεροσκαφών και άλλα παρόμοια μέσα, επιδρούν στη σωματική υγεία ( χέρια, μέση, πόδια ) και στην ψυχική υγεία των εργαζομένων, καθώς και στη μείωση της ακουστικής οξύτητας.

Οι υψηλές ή οι χαμηλές θερμοκρασίες, καθώς και τα αυξημένα επίπεδα υγρασίας, ειδικά σε εξωτερικούς χώρους, αποτελούν σημαντικούς παράγοντες δυσφορίας, κόπωσης και στρες.

γ) Βιολογικοί παράγοντες. Οι διάφοροι μικροοργανισμοί ( κυρίως βακτήρια, μύκητες, παράσιτα ), που βρίσκονται στο εργασιακό περιβάλλον, μπορούν να προκαλέσουν ένα ευρύ φάσμα νοσημάτων ( π.χ. βρουκέλλωση, ιογενής ηπατίτιδα Β και C, φυματίωση, σαλμονέλλωση, αμοιβάδωση κτλ ).

δ) Ψυχοκοινωνικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Οι εργασιακές σχέσεις, η κοινωνική αξιολόγηση, ο ρυθμός της εργασίας και οι υπερωρίες, θεωρούνται σημαντικές πηγές προβλημάτων, τόσο για τη σωματική, όσο και για την ψυχική υγεία των εργαζομένων.

Η επιτέλεση οιουδήποτε επαγγέλματος δεν στερείται του λεγόμενου εργασιακού στρες. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη των επιδράσεών του στην ανθρώπινη υγεία. Σύμφωνα με ειδική έρευνα στη Βρετανία, η καρδιά, τα αγγεία και το ανοσοποιητικό σύστημα, βάλλονται, κατά 68 % περισσότερο κατά το διάστημα της εργασίας, με αποτέλεσμα την πρόκληση καρδιακής προσβολής, την εκδήλωση επεισοδίων στηθάγχης και τη μείωση της άμυνας του οργανισμού, λόγω αλλαγής της χημείας του σώματος, εξ αιτίας της ψυχοκαταπόνησης που επιφέρει το εργασιακό στρες.