Θα προσπαθήσω στα επόμενα σημειώματα να εξηγήσω πώς μπορούμε να τα πετύχουμε.
Η γεωργία εκμεταλλεύεται το φυσικό πόρο έδαφος για να παράγει το 95% των τροφίμων που καταναλώνουμε, ένα μεγάλο μέρος των πρώτων υλών για παραγωγή ενδυμάτων και άλλων υλικών και πρώτες ύλες για βιοκαύσιμα που θέλουμε να υποκαταστήσουν σε κάποιο βαθμό τους υδρογονάνθρακες που χρησιμοποιούμε για τις ανάγκες μας, κυρίως ως καύσιμο μεταφορών. Το έδαφος είναι ένας φυσικός πόρος που πρέπει να διατηρήσουμε σε καλή παραγωγική κατάσταση και υγεία για τις μελλοντικές γενιές. Ιδιαίτερα αν σκεφτούμε ότι πρέπει να καλύψουμε τις ανάγκες ενός πληθυσμού 9 δισεκατομμυρίων μέχρι το 2050 από 7 σήμερα και με τα ακραία καιρικά φαινόμενα που φαίνεται ότι θα προκαλέσει η κλιματική αλλαγή. Το έδαφος αποτελεί το υπόβαθρο ανάπτυξης των καλλιεργειών αλλά προσφέρει και άλλες σημαντικές υπηρεσίες όπως το φιλτράρισμα του νερού. Ας μην ξεχνάμε ότι το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων της Θεσσαλίας υδρεύεται από υπόγεια νερά που το έδαφος βοηθά να διατηρηθούν σε καλή ποιοτική κατάσταση. Επιπλέον το έδαφος είναι μια τεράστια αποθήκη άνθρακα που είναι τόσο σημαντική για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, ενώ είναι η βάση της βιοποικιλότητας του πλανήτη. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο για την υγεία του εδάφους (www.soilhealthinstitute.org) τα τελευταία 150 χρόνια έχουμε καταστρέψει τα μισά από τα στοιχεία που κάνουν το έδαφος παραγωγικό, ενώ εκτιμάται ότι κάθε χρόνο η ζημία στο περιβάλλον στις ΗΠΑ είναι 85 δισεκατομμύρια δολάρια (σχεδόν τα μισά από τη διάβρωση των εδαφών). Τα αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι η διατήρηση της υγείας του εδάφους βελτιώνει τη χρήση των θρεπτικών στοιχείων από τις καλλιέργειες και μειώνουν την έκπλυσή τους στους υπόγειους υδροφορείς, μειώνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τα εδάφη που καλλιεργούμε, αυξάνει την ενσωμάτωση του άνθρακα στο έδαφος μέσω της αύξησης της οργανικής ουσίας του εδάφους, αυξάνει τη βιοποικιλότητα, ενώ εξασφαλίζει υψηλές αποδόσεις, υψηλή διατροφική αξία και είναι υγιεινά για τους καταναλωτές. Τη διασφάλιση της υγείας του εδάφους τη διαχειρίζονται οι αγρότες που πρέπει να βελτιώσουν τη διαχείριση των εδαφών τους για τη διασφάλιση των μελλοντικών γενεών και να συμβάλλουν στη σταθερότητα του κλίματος του πλανήτη. Και εδώ είναι ένα κρίσιμο στοιχείο που πρέπει να προβάλλουν οι αγρότες μας για να ζητήσουν ανταπόδοση μέσω της νέας ΚΑΠ, αλλά και να προωθήσουν τις πωλήσεις των προϊόντων τους στην ελληνική αλλά και στις ξένες αγορές.
Πώς λειτουργεί ένα γεωργικό σύστημα; Στο φυσικό πόρο έδαφος προσθέτουμε ένα γενετικό υλικό και μια σειρά εισροών (λιπάσματα, μηχανήματα, πετρέλαιο, λιπαντικά, διάφορα χημικά, νερό). Όλα αυτά αλληλοεπιδρούν με τις καιρικές συνθήκες και μας δίνουν την παραγωγή των τροφίμων και πρώτων υλών που χρειαζόμαστε. Η διαχείριση του συστήματος είναι κρίσιμη για τη διατήρηση της υγείας του εδάφους, την προσαρμογή στη κλιματική αλλαγή και στην αποτροπή της. Πριν αναφερθούμε στο πώς πρέπει να διαχειριστούμε το έδαφος και τις εισροές, καλά είναι να δούμε τι στόχους πρέπει να βάλουμε.
Βασικός στόχος η υιοθέτηση συστημάτων που εξασφαλίζουν την οικονομική βιωσιμότητα των αγροκτημάτων, τη σταθερότητα της γεωργικής παραγωγής και να παρέχουν θετικές υπηρεσίες στο οικοσύστημα.
Η οικονομική βιωσιμότητα επιτυγχάνεται με εξασφάλιση του κέρδους, τη μείωση του κινδύνου οικονομικής αποτυχίας, την αντοχή σε συνθήκες ξηρασίας, τη βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους, τις μειωμένες απαιτήσεις σε εισροές και την αξιολόγηση των επιπτώσεων στο οικοσύστημα και την εκμετάλλευση των ευκαιριών αποκόμισης κέρδους στις αγορές π.χ. ρύπων (κάτι σαν την αγορά εκπομπών ρύπων από τη βιομηχανία).
Οι αγρότες διαχειριστές πρέπει να μάθουν να μετρούν τη βελτίωση που επιτυγχάνουν με τις πρακτικές που ακολουθούν. Πρέπει να αναπτυχθούν δείκτες που να δείχνουν τη βελτίωση ώστε να αμειφθούν για αυτό, δηλαδή να εκτιμούν το δυναμικό ενσωμάτωσης άνθρακα στα εδάφη τους. Οι δείκτες αυτοί πρέπει να μπορούν να ελεγχθούν αν πρόκειται να αποτελέσουν τη βάση ενισχύσεων.
Οι αγρότες πρέπει να εκπαιδευτούν για να μπορέσουν να διαχειριστούν σωστά τα αγροκτήματά τους. Προφανώς η εκπαίδευση πρέπει να βασιστεί σε αποτελέσματα έρευνας και ανάπτυξης που πρέπει να δώσουν απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα που υπάρχουν ακόμη. Δυστυχώς στη χώρα μας γενικότερα η εκπαίδευση των επαγγελματιών για βελτίωση των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους έχει παραμεληθεί. Άλλωστε εμείς τα ξέρουμε όλα. Ή τους βάζουμε όλους στα Πανεπιστήμια και τους στέλνουμε στο εξωτερικό.
Θα πρέπει να γίνει πληροφόρηση των καταναλωτών για τις ωφέλειες από τις προτεινόμενες πρακτικές στο περιβάλλον, στην παραγωγικότητα της γεωργίας και στην υγεία των ίδιων. Αυτό πρέπει να το διαφημίσουν οι αγρότες, αλλά χρειάζεται οργάνωση που δυστυχώς δεν υπάρχει.
Όπως γίνεται φανερό, το πρόβλημα είναι σύνθετο αλλά απαιτεί λύσεις για να προσαρμοστούμε στις νέες συνθήκες. Έχουμε ήδη πολλά εργαλεία στα χέρια και νέα αναπτύσσονται συνεχώς. Θα προσπαθήσω στα επόμενα κείμενα να δώσω μια εικόνα των δυνατοτήτων μας.

Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας