Εκατό χρόνια αγώνες για ένα σύγχρονο σύστημα ύδρευσης στη Λάρισα

Από τη Γαλλική ΟMNIUM, τον Βενιζέλο και την ΕΥΗΛ, στους «σακάδες», Μ. Σάπκα, Μέμο Μπλάνα και ΔΕΥΑΛ - Οι «ξεπερασμένες» γεωτρήσεις και η ανάγκη αξιοποίησης των γύρω ορεινών νερών

Από τον Τάσο Μπαρμπούτη

Με τις ανοιχτές πληγές που άφησε στην περιοχή μας η περσινή «επίθεση» των ορμητικών νερών του Πηνειού ξεχάστηκε εντελώς πως τη φετινή χρονιά συμπληρώνονται 50 χρόνια από μία κομβική για την ιστορία της Λάρισας εξέλιξη, που τούτην τη φορά συνδέεται με την ήπια και «ειρηνική» πλευρά του υδάτινου στοιχείου.

Πρόκειται για τη δημιουργία της Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης Λάρισας (ΔΕΥΛ), της πρώτης παρόμοιας μορφής επιχείρησης στη χώρα μας.
Mία σύντομη αναφορά στην ιστορία του θέματος απαιτεί να γυρίσουμε αρκετά πίσω στο παρελθόν και συγκεκριμένα στο έτος 1924.Την κομβική αυτή χρονιά κορυφώθηκε η αντιπαράθεση ολόκληρης της πόλης με τη γαλλική εταιρεία «OMNIUM FRANSAIS D’ ELECTECITE», η οποία, με «προνόμιο» που της είχε παραχωρηθεί το 1913 και για τα πενήντα επόμενα χρόνια, είχε αναλάβει τον ηλεκτροφωτισμό και την ύδρευση της πόλης [1]. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι υπηρεσίες ηλεκτροφωτισμού υποβαθμίστηκαν σημαντικά και η εταιρεία απέφευγε συστηματικά να προχωρήσει στις αναγκαίες επενδύσεις, ενώ παράλληλα εγκατέλειψε τις όποιες προοπτικές για δημιουργία σύγχρονων εγκαταστάσεων ύδρευσης στην πόλη. Παρόλα αυτά, η ΟMNIUM, με ισχυρές προσβάσεις στα κέντρα αποφάσεων της Αθήνας, επέμενε στη διατήρηση του «προνομίου» της. Η αντίδραση της Λάρισας υπήρξε σθεναρή και μετά από προσπάθειες αρκετών ετών, στις 20 Οκτωβρίου του 1924, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης ομόφωνα αποφάσισε την «έκπτωση της εταιρείας και τη διακοπή κάθε σχέσης μαζί της» [ο.π.], ανοίγοντας ουσιαστικά τον δρόμο για την επίλυση (με δικές της δυνάμεις) των δύο κορυφαίων για την πόλη ζητημάτων.
Έτσι, το κενό που δημιουργήθηκε ήρθε να καλύψει η δημιουργία της «Εταιρείας Υδρεύσεως και Ηλεκτροφωτισμού Λαρίσης» τον Ιανουάριο του 1925. Η ΕΥΗΛ, αφού εξασφάλισε τον ηλεκτροφωτισμό στην πόλη, έστρεψε το ενδιαφέρον της στην ύδρευση. Τις κινήσεις αυτές στήριξε αποφασιστικά η νέα ηγεσία που είχε στο μεταξύ εκλεγεί στον Δήμο Λαρισαίων με επικεφαλής τον οραματιστή γιατρό Μιχαήλ Σάπκα.
Τα χρόνια εκείνα η ύδρευση της Λάρισας ήταν ουσιαστικά παραδομένη σε ανεξέλεγκτα συντεχνιακά ιδιωτικά συμφέροντα, τους λεγόμενους «σακάδες», οι οποίοι με τα ζώα μετέφεραν μέσα σε δερμάτινους σάκους το νερό από τον Πηνειό απευθείας στα σπίτια των Λαρισαίων, χωρίς φυσικά την παραμικρή επεξεργασία, με ό,τι αυτό σήμαινε για την υγεία του πληθυσμού της πόλης. Οι συχνοί θάνατοι, ο αρρώστιες (τύφος κ.λπ.), η κακή συμπεριφορά, αλλά και η «άγρια» οικονομική εκμετάλλευση των κατοίκων από τους σακάδες δεν άφηναν περισσότερα περιθώρια ανοχής και αδράνειας. Τον Δεκέμβριο του 1925 ο Μ. Σάπκας έφερε προς έγκριση στο Δ.Σ. το σχέδιό του για την ανάληψη από τον Δήμο της ευθύνης για την ύδρευση της Λάρισας μέσω της ΕΥΗΛ. Η προσπάθειά του, όμως, προσέκρουσε στην ισχυρή και οργανωμένη αντίδραση της συντεχνίας, η οποία κινδύνευε να χάσει οριστικά τους «πελάτες» που τόσα χρόνια της επέτρεπαν να τους εκμεταλλεύεται, προσφέροντάς της, μάλιστα, φοροαπαλλαγές και άλλα προνόμια. Υποστηρικτές της συντεχνίας των σακάδων υπήρχαν μέσα και έξω από το Δημοτικό Συμβούλιο, κυρίως στην παράταξη του δημάρχου!
Τελικά, στις 23 Φεβρουαρίου 1926, με πλειοψηφία που διαμορφώθηκε από την αλλαγή στάσης των έξι συμβούλων του ΚΚΕ (που έως εκείνη τη συνεδρίαση τηρούσαν ουδέτερη στάση), το Δ.Σ. έκανε δεκτή την εκσυγχρονιστική και κοινωνικά προοδευτική πρόταση του δημάρχου. Πλέον ο δρόμος για τη δημιουργία σύγχρονου συστήματος ύδρευσης στη Λάρισα είχε ανοίξει οριστικά. Φυσικά οι αντιδράσεις των «διαφωνούντων» και των συμφερόντων που εκπροσωπούσαν συνεχίστηκαν, έχοντας, όμως, απέναντι την πλειοψηφία των κατοίκων και των επαγγελματικών οργανώσεων της πόλης, καθώς και την αφανή στήριξη των στρατιωτικών αρχών που είχαν ενδιαφέρον να προστατέψουν την υγεία του προσωπικού τους. Μέσα σε λίγα χρόνια τα έργα ολοκληρώθηκαν και τον Δεκέμβριο του 1930 εγκαινιάστηκαν από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο οι νέες εγκαταστάσεις (υδατόπυργος, δίκτυο κ.λπ.).
Ο περιορισμένος χώρος, παρά τη διαχρονικά φιλόξενη διάθεση της εφημερίδας «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», δεν επιτρέπει άλλο να επεκταθώ. Αναγκαστικά, λοιπόν, θα κάνω ένα χρονικό άλμα… μισού αιώνα, πηγαίνοντας απευθείας στο 1974. Θα σημειώσω μόνο πως στα χρόνια που μεσολάβησαν, και ιδιαίτερα στην περίοδο της δικτατορίας Μεταξά, επιχειρήθηκε εκ νέου η «άλωση» της ΕΥΗΛ από ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα, χωρίς, όμως, επιτυχία. Η ΕΥΗΛ παρέμεινε ένας κοινωφελής τοπικός αυτοδιοικούμενος οργανισμός που διέθετε το προνόμιο «μονοπωλιακής επιχειρήσεως» για την ύδρευση της πόλης [σημ.: τον Αύγουστο του 1940 μετονομάστηκε σε ΟΥΗΛ].
Στις αρχές του 1974, μετά από πολλές και επίπονες συζητήσεις που είχαν προηγηθεί καθ’ όλη τη δεκαετία 1960, ήλθε η ώρα για οριστικές αποφάσεις σχετικά με το μέλλον του Οργανισμού Ύδρευσης κι ενώ ήδη από το 1960 η «νεαρή» ακόμη ΔΕΗ είχε εξαγοράσει από τον ΟΥΗΛ το προνόμιο για την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος στην πόλη (μαζί με τις σχετικές εγκαταστάσεις, τον εξοπλισμό και το αντίστοιχο προσωπικό).
Ήδη το προνόμιο της ύδρευσης που είχε παραχωρηθεί στον ΟΥΗΛ είχε λήξει από το 1956 και με διάφορα διατάγματα είχε παραταθεί έως τη 15η Ιανουαρίου 1974. Τελικά, μετά από έντονες συζητήσεις, το Δημοτικό Συμβούλιο στις 19 Φεβρουαρίου 1974 αποφάσισε πως ο Οργανισμός θα περιέλθει στον Δήμο Λαρισαίων και θα λειτουργεί στο εξής ως Δημοτική Επιχείρηση (ο.π.). Και εγεννήθει ΔΕΥΛ…
Μετά τη δικτατορία των συνταγματαρχών και την εκλογή του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου δημάρχου της μεταπολίτευσης Αγ. Μπλάνα υπήρξε έντονος προβληματισμός για την ανταπόκριση της πόλης στις προκλήσεις που αντιμετώπιζε από την πληθυσμιακή και ταυτόχρονα τη ραγδαία οικιστική της ανάπτυξη. Η επέκταση και ο εκσυγχρονισμός του συστήματος αποχέτευσης βρέθηκε στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και τελικά, μετά από προεργασία που προηγήθηκε υπό την ευθύνη σημαντικών δημοτικών και υπηρεσιακών παραγόντων, το 1977 το Δ.Σ. αποφάσισε ομόφωνα «την προσθήκη στη ΔΕΥΛ του κλάδου αποχέτευσης» με τη σχετική μετονομασία της επιχείρησης (ο.π.). Και εγεννήθει ΔΕΥΑΛ…
Το έργο της ΔΕΥΛ/ΔΕΥΑΛ κατά τη διάρκεια των πενήντα ετών που ακολούθησαν είναι γνωστό και δε θα επιχειρήσω την εξιστόρησή του. Θα προσθέσω, πάντως, πως στο τέλος της δεκαετίας 1980 έκλεισε οριστικά ο κύκλος της υδροδότησης της πόλης από τον Πηνειό και τα τελευταία 35 χρόνια η Λάρισα (όπως δυστυχώς και πάνω από το 70% των οικισμών της Θεσσαλίας) εξυπηρετείται από γεωτρήσεις, με ό,τι προβλήματα αυτό συνεπάγεται. Είναι πιστεύω καιρός η πρωτεύουσα και ταυτόχρονα η μεγαλύτερη πόλη της Θεσσαλίας να στραφεί οριστικά στην εξασφάλιση άφθονου και υγιεινού νερού από τα γύρω ορεινά, επιλέγοντας μία από τις λύσεις που ήδη από τα μέσα της δεκαετίας 1980 και αρκετές φορές έως σήμερα έχουν προταθεί με τεκμηριωμένες εισηγήσεις και μελέτες που βρίσκονται στη διάθεση της ΔΕΥΑΛ.
Βεβαίως, τέτοιας κλίμακας ζητήματα είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα με την επίλυση συνολικά του προβλήματος των υδάτων στη Θεσσαλία, για την οποία αναπτύσσεται επί δεκαετίες κοινή προσπάθεια των φορέων της Θεσσαλίας. Και ως γνωστόν ο Δήμος Λαρισαίων, με εξαίρεση την πρόσφατα απελθούσα Δημοτική Αρχή, είχε ανέκαθεν πρωταγωνιστικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή. Ας ελπίσουμε πως οι νέοι αυτοδιοικητικοί παράγοντες στην περιοχή μας θα σταθούν στο ύψος των περιστάσεων με όραμα και αποφασιστικότητα, όπως σημαντικοί προκάτοχοί τους έπραξαν κατά το παρελθόν.
Κλείνω το σημείωμα αυτό αρκετά προβληματισμένος που πέρασε απαρατήρητη από τους αρμόδιους και κυρίως από τη διοίκηση της ΔΕΥΑΛ η συμπλήρωση φέτος 50 ετών από τη δημιουργία της Δημοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης, όπως επίσης και η συμπλήρωση 100 ετών από την ουσιαστική έναρξη των διαδικασιών δημιουργίας του Οργανισμού Ύδρευσης της Λάρισας και των πρωτοποριακών για την εποχή τους έργων. Και είμαι σχεδόν βέβαιος ότι δεν έχω υπερτιμήσει (για συναισθηματικούς ή άλλους λόγους) τη σημασία των δύο αυτών ιστορικών για τη Λάρισα γεγονότων. Συνεπώς, θα είχε ιδιαίτερη αξία να υπάρξει εκ μέρους του Δήμου κάποια επίσημη αναφορά στα επιτεύγματα αυτά, ίσως μάλιστα και μία ειδική εκδήλωση μέσα στη φετινή χρονιά, ως ελάχιστη τιμή στην προσφορά όσων συνέβαλαν στην πραγματοποίησή τους.[1]. «Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ», έκδοση ΔΕΥΑΛ, 1991.