Μία ΕΛΑΣίτικη δύναμη με επικεφαλής τον Βελουχιώτη (μετά τη νικηφόρα μάχη του Μικρού Χωριού και μία κοπιαστική πορεία, φτάνει στις 24-12-42 σ' αυτό το χωριουδάκι μαζί κι ο αλησμόνητος ανταρτόπαπας, πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Κ. Χολέβας (Παπαφλέσσας) που πήρε την πρωτοβουλία να γιορτάσουν μαζί, χωρικοί κι αντάρτες κείνη την ξεχωριστή μέρα.

Ταλαιπωρημένοι, ξυπόλητοι σχεδόν με τα ξεχαρβαλωμένα υποδήματα, νηστικοί, εξουθενωμένοι από τη συνεχή πορεία και την κακοπάθεια, φθάσανε στις 24 Δεκεμβρίου 1942 στα Τοπόλιανα. Κι εκεί συνάντησαν το τμήμα του αρχηγείου Ευρυτανίας, που είχε προηγηθεί.

Την άλλη μέρα ξημέρωνε Χριστούγεννα, η μεγάλη γιορτή της χριστιανοσύνης. Τα παλιά χρόνια, σφάζανε τα γουρούνια τους, που τρέφανε ολοχρονίς, φτιάχνανε από το κρέας τους τα λουκάνικά τους, λειώνανε το λίπος να το 'χουνε όλη τη χρονιά για το μαγείρεμα, ψήνανε τους σουφλιμάδες στη μικρή σούβλα του τζακιού, ψήνανε τα χριστόψωμα στους σπιτικούς φούρνους κι αφού τα ξημερώματα μεταλαβαίνανε στην εκκλησία, το ρίχνανε από το μεσημέρι στην ευωχία με το γλυκόπιοτο κρασί.

Πού τώρα τέτοια μπερκέτια, πού όρεξη για γλέντια στα φτωχά Τοπόλιανα. Δεν τους έφτανε η μπότα του κατακτητή ούτε παπά δεν είχαν, να λειτουργηθούν.

Ακούει ο παπάς των ανταρτοσωμάτων, ο Ελληνόψυχος Παπα-Κουμπούρας, πως δεν έχει παπά το χωριό, τρέχει στον πρόεδρο της Κοινότητας, πάνε μαζί και χτυπούν την καμπάνα, καλούν τους χριστιανούς στη λειτουργία. Τέτοια χρονιάρα μέρα και οι ίδιοι οι αντάρτες θέλανε να λειτουργηθούν. Τρίβουν τα μάτια τους από συγκίνηση οι χωρικοί κι αναρωτιούνται πούθε τούς ήρθε τέτοιο αναπάντεχο καλό.

Ανάβουν τα μικρά κεριά τους στην εκκλησία, βλέπουν τον παπά με τα σκεπασμένα κάτω από τα άμφια φυσεκλίκια να λειτουργεί, ακούνε και τους Ελασίτες, που πιάσανε τα ψαλτήρια να ψέλνουν τη θεία Γέννηση, ξαφνιάζονται και θαυμάζουν και μονολογούνε όλοι μαζί.

– Χριστουγεννιάτικο θαύμα είναι τούτο αληθινό...

Πού να φαντάζονταν ότι από κει που δεν το περιμένανε θα βρίσκανε τέτοια θεία δωρεά. Τους είχανε, βλέπεις, κανοναρχήσει, πως οι αντάρτες του Άρη είναι άθεοι κομμουνιστές, που δε 'νομάζανε Θεό. Καίνε και γκρεμούν τις εκκλησίες και τα εικονίσματα, όπου περνούν, τους λέγανε οι Ζερβικοί, και τώρα βλέπανε κι ακούανε με τα ίδια τους τα μάτια και τ' αυτιά, πόσο διαφορετική ήταν η αλήθεια, κι ακόμα δεν τολμούσανε να την πιστέψουν.

Κρύβεται, όμως η αλήθεια, όταν στέκει έτσι ολοζώντανη μπροστά τους; Μόλις τέλειωσε η λειτουργία, βγαίνουν ξεθαρρεμένοι στο πεζούλι της μικρής εκκλησίας και στους πάγκους του καφενείου, ανακατεύονται με τους αντάρτες, τα λένε όπως ξέρουν να τα πούνε μεταξύ τους οι άνθρωποι του λαού, σφίγγουν τα χέρια αδελφωμένα κι όταν έρχεται η ώρα να φύγουν, τους κατευοδώνουν ως την έξοδο του χωριού.

– Στο καλό να πάτε παλικάρια κι ο Θεός μαζί σας αδέρφια..."

Ο π. Δημήτριος ήταν φιλόλογος και μέλος του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ), με το ψευδώνυμο "Παπαφλέσσας", στην Αντίσταση.

Το 1944 ο ιερέας του αρχηγείου του ΕΛΑΣ και έμπιστος του Άρη Βελουχιώτη, πάει στην Αιτωλοακαρνανία για να πείσει τα χωριά να σηκώσουν όπλα ενάντια στον κατακτητή. Εκεί ο Στυλ. Χούτας του Ζέρβα παρά την συνθήκη του Περτουλίου τον συλλαμβάνει μπαμπέσικα και αναίτια τον εκτελεί. (Κόκκινος Φάκελλος).

Στά χρόνια τής σκλαβιάς, κληρικοί ίδρυσαν σέ Συνέδριο στήν Σπερχειάδα Φθιώτιδας, τόν Ιούνιο τού 1943 τήν Απελευθερωτική Οργάνωση "Παγκληρική Ένωση", πού πολέμησε γιά τήν λευτεριά, δίπλα στό ΕΑΜ. Υπολογίζεται πώς τό 75% τού εφημεριακού Κλήρου, πάνω από 3.000 κληρικοί, ανήκε στην Εθνική Αντίσταση. Το ΄44 στη δεύτερη διάσκεψή τους στό Καρπενήσι, θεωρούν τόν αγώνα του ελληνικού λαού για λευτεριά, δικό τους αγώνα, απέναντι στόν αντίχριστο Φασισμό. Ο παπάς πρέπει νά γίνη σύμβολο ενότητας, αγάπης στό χωριό, καί πρωτοπόρος στό εθνικό ξεσήκωμα. Στην ίδια διάσκεψη ο μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος πρότεινε νά δοθούν κειμήλια, έσοδα ναών καί μοναστηριών (25%), στόν αγώνα.

Δυστυχώς λίγο μετά ο ξένος παράγων και τα ντόπια κολαούζα τους με την εγνωσμένη μέθοδο διαίρει και βασίλευε, με τους μεν και τους δε αιματοκύλησαν τον τόπο.

Σήμερα, 76 χρόνια μετά η ελευθερία δεν μας συγκινεί. Όπως σημειώνει ο Γ. Πανούσης ο πόλεμος των [κ]άστρων καλά κρατεί. Λαμπεροί πολιτικοί, διάττοντες αστέρες παριστάνουν τους μάγους με τα δώρα ενώ η εξουσία παίζεται στους διαδρόμους των κάστρων του χρήματος και των ΜΜΕ!

Από τον Πέτρο Ιωάννου