Θεωρείται ως ο πιο πολυμαθής άνθρωπος που έζησε ποτέ, καθώς ασχολήθηκε σχεδόν με τα πάντα: ιατρική, πολιτική, θέατρο, λογική, φυσική, βιολογία, ψυχολογία, ηθική, ρητορική, πολιτική. Ένα από τα ερωτήματα που τον απασχόλησαν ήταν το εξής: ποια ήταν εκείνα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έκαναν την Αθήνα τόσο ξεχωριστή πόλη; Κατά τον φιλόσοφο η απάντηση κρύβεται εκτός των άλλων, και στη λέξη: αξιοκρατία.
 Αξιοκρατία (άξιος +κρατεω/ω) είναι η επιλογή, προώθηση και επικράτηση εκείνων που αντικειμενικά θεωρούνται και είναι οι πιο άξιοι και ικανοί. Κατά τον Αριστοτέλη, η Αθήνα κατάφερε να αναπτυχθεί τόσο πολύ, γιατί έδωσε τη δυνατότητα στα πιο προικισμένα άτομα να αναπτύξουν τις ικανότητές τους και να καλλιεργήσουν τις επιστήμες και τις τέχνες. Ο Πυθαγόρας, για παράδειγμα, (αυτός ο Τιτάνας της παγκόσμιας διανόησης) θα είχε καταλήξει να σπρώχνει ένα άροτρο, αν είχε γεννηθεί βάρβαρος (μη Έλληνας). Ο Ευκλείδης δεν θα είχε γίνει ποτέ ο μεγάλος μαθηματικός αν η Αθήνα δεν του έδινε την ευκαιρία να ασχοληθεί και να αναπτύξει το ιδιαίτερο ταλέντο του. Υποστηρίζει, ότι το να στερείς την ευκαιρία σε ένα άτομο να αναπτύξει τις ικανότητές του, στο όνομα της ισότητας, είναι άδικο. Αναρωτιέται αν μπορεί να υπάρξει κοινωνική δικαιοσύνη όταν άτομα περιορισμένων ικανοτήτων και δυνατοτήτων καταλαμβάνουν δημόσια αξιώματα ή γίνονται διευθυντές επιχειρήσεων, ενώ άτομα με μεγαλύτερες δυνατότητες παραμένουν στις χαμηλότερες θέσεις, υπακούοντας διαταγές, χωρίς να έχουν ποτέ την ευκαιρία να εξελίξουν τις ικανότητες τους.
 Κατά τον Αριστοτέλη, όμως, οι άνθρωποι που η κοινωνία τούς έχει δώσει τη δυνατότητα να αναπτύξουν τις ικανότητές τους, στην ιατρική, στα μαθηματικά, στη βιολογία και σε κάθε άλλη επιστήμη, δεσμεύονται από μια ιερή υποχρέωση. Στόχος τους δεν πρέπει να είναι η προσωπική ευτυχία, αλλά το γενικότερο καλό της κοινωνίας. Είναι υποχρεωμένοι, υπεύθυνοι να χρησιμοποιήσουν τις δεξιότητές τους για την ποιοτική αναβάθμιση του κοινωνικού συνόλου. Εκείνοι που τους δόθηκε η ευκαιρία να αναπτύξουν τις δυνατότητές τους, επιβάλλεται να έχουν και τη βούληση να υπηρετήσουν το κοινωνικό σύνολο. Σε διαφορετική περίπτωση η αξία που έχουν θα χαθεί και θα καταστραφεί από την υπερβολική έπαρση, την απομόνωση και την αλαζονεία. Κατά την Αριστοτελική άποψη κάθε κοινωνία που εφαρμόζει την αξιοκρατία σε συνδυασμό με την αριστεία, μόνο θετικά αποτελέσματα μπορεί να περιμένει. Καταρχήν θα βελτιωθούν οι διάφορες υπηρεσίες του κράτους, μιας και μέσα από την αξιοκρατική επιλογή των στελεχών, θα ωφελούνται οι πολίτες. Θα αποκατασταθεί συνεπώς η εμπιστοσύνη των πολιτών προς τις δημόσιες υπηρεσίες. Οι νέοι δεν θα έχουν στο μυαλό τους ως μόνη λύση τη φυγή στο εξωτερικό, καθώς θα βλέπουν ότι οι προσπάθειές τους αναγνωρίζονται και ανταμείβονται. Θα πάψει να αποτελεί κριτήριο επιλογής σε κάποια θέση το λεγόμενο "μέσο" και οι κατάλληλες γνωριμίες και θα υπερισχύουν τα προσόντα.
 Εκείνο που πρέπει να προσέξουμε κατά την εφαρμογή της αξιοκρατίας είναι μήπως προκύψουν αδικίες σε βάρος ατόμων, όπως π.χ. ατόμων με ειδικές ανάγκες, ατόμων με περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες ή με αυξημένες καθημερινές υποχρεώσεις. Εδώ είναι που επιβάλλεται να έρθει η Πολιτεία και να εξασφαλίζει ότι τα λιγότερα ευνοημένα άτομα θα έχουν ουσιαστικές δυνατότητες επιτυχίας και ίσες ευκαιρίες εξέλιξης των δυνατοτήτων τους.
 Γενικά η αξιοκρατία είναι μια έννοια, για την οποία χύθηκε και εξακολουθεί να χύνεται πολύ μελάνι, ειδικά στη σημερινή τεχνολογικά ανεπτυγμένη και γεμάτη ανισότητες εποχή μας. Όποια, όμως, άποψη και να έχει κανείς για την αξιοκρατία, το μόνο σίγουρο είναι ότι κάποια στιγμή αυτή η χώρα θα πρέπει να σταματήσει να "τρώει τα παιδιά της".

Από τον Νίκο Τάχατο,
φιλόλογο