Το στενό οικογενειακό συμφέρον από την αξιολόγηση, μια καλύτερη παιδεία δηλαδή, δεν απασχολούσε για παράδειγμα τον Καζαντζάκη και τον Σαμαράκη, οι οποίοι βούτηξαν με τα μούτρα μέχρι να πεθάνουν, στον αγώνα για μια καλύτερη αγωγή, για περισσότερη γνώση, για την ευρύτερη αποδοχή των ατομικών δικαιωμάτων των παιδιών, αφού οι ίδιοι ήταν άτεκνοι. Η αξιολόγηση στα σχολεία αφορά όλους.
Παρόλα αυτά, όμως, όσοι εμπλέκονται (εμπλεκόμαστε) άμεσα ζούμε μια σύγχρονη Βαβέλ. Παράλληλοι μονόλογοι, πονηρές αφετηρίες, ανομολόγητα (ίσως κι ασυνείδητα) κίνητρα επηρεάζουν τις θέσεις μας, συμφεροντολογικές τοποθετήσεις κι ένα σωρό προσκόμματα μάς κρύβουν την αλήθεια, την οποία εξαρχής πρέπει να παραδεχόμαστε όλοι. Ότι δηλαδή έτσι κι αλλιώς η αξιολόγηση υπάρχει, διαχέεται στην κοινωνία είτε σαν άρωμα όταν είναι τιμητική και θετική, είτε σαν βρόμα υπογείου όταν είναι προσβλητική και αρνητική. Μπορεί να μην είναι τυπική, οργανωμένη και μεθοδικά συλλεγμένη, αλλά είναι ουσιαστική. Υπάρχει ανακατεμένη στον αέρα που αναπνέουμε βγαλμένη από τα στόματα γονέων, μαθητών, στελεχών, θεσμικών κι όχι παραγόντων, ακόμη και γειτόνων, αλλά και κάθε λογής εμπλεκομένων.
Δεν υπάρχει παιδί που να μη μοιράζεται με τους γονείς του την ευχάριστη ή δυσάρεστη εμπειρία του σχολείου. Πόσο μάλλον όταν κάποιες φορές αυτή γίνεται εκπληκτική ή, δυστυχώς, τραυματική. Εμπειρία που θα το ακολουθεί μια ζωή. Το ενθουσιασμένο, αλλά και το δυσαρεστημένο παιδί αξιολογεί καθημερινά τον δάσκαλό του, τον καθηγητή του με όσα κριτήρια μπορεί να συμπεριλαμβάνει μια τόσο ευαίσθητη κοινωνική, αλλά και διαπροσωπική αλληλεξάρτηση, που είναι το αποτέλεσμα μιας υπηρεσιακής σχέσης, την οποία ο καθηγητής αρέσκεται να τη χαρακτηρίζει λειτούργημα. Του προσφέρει νέα γνώση; Το σέβεται ή του μιλάει άσχημα και το ειρωνεύεται; Του δίνει τον λόγο να εκφραστεί; Καταλαβαίνει τις ανάγκες του; Συγχωρεί τις υπερβολές και τις ανωριμότητες της ηλικίας του; Του αφιερώνει χρόνο; Του επιβάλλεται αυταρχικά (ακόμη και με βρισιές) ή χρησιμοποιεί τις δημοκρατικές αξίες του διαλόγου, της πειθούς, των επιχειρημάτων; Το εκφοβίζει, το προσβάλλει, το αποκαρδιώνει ή το στηρίζει, του δίνει κουράγιο, το γεμίζει ελπίδα; Στηρίζει τη διαφορετικότητα και την απέχθεια στη μισαλλοδοξία ή το προσηλυτίζει στις αρχές του και προπαγανδίζει τις ιδέες του, όπως θα έκανε σε μια παρέα με τσίπουρα στη μέση; Ακόμη κι ο θεολόγος, για παράδειγμα, αφού το μάθημα δεν έχει ομολογιακό χαρακτήρα, αφήνει περιθώρια στους αλλόθρησκους, που δεν επιθυμούν απαλλαγή από το μάθημά του, να συμμετάσχουν στην κοινότητα της τάξης του;
Το ίδιο ισχύει και για τα στελέχη. Διευθυντές, υποδιευθυντές και λοιποί βάζουν καθημερινά κι αυτοί τη σφραγίδα τους πάνω στα παιδιά που παραμένει χρόνια. Σφραγίδα αποδοχής ή απόρριψης, ενθουσιασμού ή απαρέσκειας. Οι μαθητές αξιολογούν αναπόδραστα τα πρόσωπα που βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχίας του σχολείου με κριτήρια που σχετίζονται με τη διαχείριση της εξουσίας, το ενδιαφέρον και την ικανότητα συντονισμού, την επίλυση των προβλημάτων, αλλά περισσότερο με τη δημιουργία του κατάλληλου δημοκρατικού πλαισίου διαπαιδαγώγησης και σχολικής ζωής. Μήπως ο διευθυντής με το ύφος, τα λόγια, τη στάση του και τη συμπεριφορά του έπρεπε να διοικεί στρατόπεδο κι όχι σχολείο; Μήπως στηρίζει ένα ίδρυμα απορριπτικό κι όχι συμπεριληπτικό, ένα σχολείο γεμάτο προκαταλήψεις, στερεότυπα και ρατσισμό; Μήπως είναι απρόσιτος σαν CEO εταιρείας και απροσπέλαστος στους πάντες, την ίδια στιγμή που δεν έχει ανοιχτό το γραφείο του ούτε στα παιδιά; Μήπως μιλά σαν αυθεντία, ενώ σε πολλές περιπτώσεις είναι απλώς ένας αυθεντικός βλάαξ;
Η αξιολόγηση, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να γίνεται απ’ όσους δέχονται το δώρο της εκπαίδευσης και αγωγής και όλους όσοι συμμετέχουν με οποιονδήποτε τρόπο στις διαδρομές αυτής της διαπαιδαγώγησης και γνώσης. Οι δάσκαλοι κι οι καθηγητές να κρίνονται πρωτίστως από τους μαθητές και τους γονείς (ανώνυμα, φυσικά) και κατόπιν από τον διευθυντή για τα τυπικά υπηρεσιακά καθήκοντά τους, οι δε διευθυντές από τα παιδιά, τους γονείς, τους καθηγητές, τον Σύλλογο Γονέων, τη Δημοτική Αρχή και τους άλλους συναδέλφους με τους οποίους συνεργάζονται, τις καθαρίστριες, τον επιστάτη, ακόμη και τους μάστορες, επαγγελματίες, τεχνίτες, εργολάβους, αλλά και κάθε λογής υπεύθυνους που αναλαμβάνουν έργα στο σχολείο. Ακόμη, ίσως να έπρεπε να κρίνονται από τους διοικητικούς υπαλλήλους της κάθε Διεύθυνσης νομού, με τους οποίους επικοινωνούν καθημερινά κι όχι από τον ίδιο διευθυντή και προϊστάμενό τους (εκτός κι αν ο ίδιος ρωτήσει τους υφισταμένους του). Ενδιαφέρονται για το σχολείο; Νοιάζονται ή αδιαφορούν; Επικοινωνούν με τους γονείς, είναι συνεργατικοί; Τιμωρούν ή σωφρονίζουν; Μιλάνε με ύφος εκατό καρδιναλίων ή παραμένουν ευγενείς και προσγειωμένοι στον ρόλο τους;
Ποιος ξέρει καλύτερα; Αυτός που δεν γνωρίζει ούτε στη φάτσα τον αξιολογούμενο ή εκείνος που καθημερινά, θέλοντας και μη, έχει καθημερινή επαφή μαζί του; Αν θέλω να μάθω για σένα, κατά πόσο χρησιμοποιείς σαπούνι, θα ρωτήσω τη γυναίκα σου και τα παιδιά σου με τους οποίους ζεις ή τον μπατζανάκη σου στην Κρήτη, που έχεις να τον δεις από το Πάσχα του 2016; Το Μ. Σάββατο πλενόμαστε όλοι, τότε ήσουν και συ καθαρός, δεν μπανιαρίζονται όμως οι πάντες όλο τον χρόνο!
Κι όσοι θα βιαστούν να πουν ότι θα γίνουμε δάσκαλοι, καθηγητές και διευθυντές, βορά και θύματα σε κακοήθεις και κακοπροαίρετους μαθητές και γονείς αγνοούν τη βασική αρχή της Σοφίας του Πλήθους του Galton και την αλφαβήτα της Στατιστικής. Στατιστική που δεν χρειάζεται καν όταν στα πεζοδρόμια της σύνταξής σου περπατάς μόνος κι οι μαθητές σου, ενώ σε έχουν δει, βαδίζουν στο απέναντι. Αλλά τότε το τρένο έχει φύγει και γι’ αυτούς και για σένα. Το ίδιο που, δυστυχώς, φεύγει για όλους καθημερινά.

Από τον Δημ. Παπαχατζόπουλο