*

Από την Κωνσταντινιά Πατσή

Ο Γερμανός, μητροπολίτης Νέων Πατρών (ακμή περ. 1660-1685) υπήρξε μια μεγάλη μουσική φυσιογνωμία κι ένας λαμπρός μελουργός και διδάσκαλος των τελών του ιζ’ αιώνα. Πρόκειται για έναν από τους τέσσερις σπουδαιότερους μουσικούς της πρώτης μεγάλης ακμής (1650-1720) της εκκλησιαστικής μουσικής στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (μαζί με τον Χρυσάφη τον νέο, τον Μπαλάσιο ιερέα και τον Πέτρο Μπερεκέτη). Με τη συνθετική, τη διδακτική και την πλούσια αντιγραφική του δράση ο Γερμανός Νέων Πατρών παραμένει ένας από σπουδαιότερους εκκλησιαστικούς μελοποιούς της νεότερης ιστορικής περιόδου.

Ο Ιωακείμ Παν. Ανδρέας (Φιλόλογος-Μουσικολόγος) στην υπό κατάθεση διδακτορική διατριβή του αναφέρει ότι ο έξοχος µελοποιός Γερμανός Νέων Πατρών γεννήθηκε (γύρω στα 1620 – 1625) στον Τύρναβο της Θεσσαλίας, «την αρίζηλη πολιτεία Τυρνάβου», όπου και έλαβε τις πρώτες του γνώσεις. Η γενέτειρα του εκείνη την περίοδο είχε εξελιχθεί σε έναν ενδιαφέροντα δίαυλο επικοινωνίας της εποχής - τόσο στα μουσικά πράγματα αλλά και γενικότερα στα εκκλησιαστικά- μεταξύ της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλίας και γνωστών κέντρων ψαλτικής δημιουργίας (όπως στην περίπτωση του Γερμανού η Κωνσταντινούπολη). Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στον Τύρναβο πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου διδάχθηκε την ψαλτική τέχνη από τους περίφημους μελοποιούς και διδασκάλους, Γεώργιο Ραιδεστηνό και Χρυσάφη τον νέο. Ο Γερμανός, «ο περίφημος και μελωδός ο πολυθαύµαστος, και κατά πολλά εις την µουσικήν τέχνην περιβόητος» υπήρξε μητροπολίτης Νέων Πατρών (σημερινής Υπάτης) κατά τα έτη 1660-1683.

Το σπουδαιότερο από τα έργα του είναι η μελοποίηση (1665) κατά νέον τρόπο, και κατά το καλοφωνικό είδος, του παλαιού Στιχηραρίου. Το "ασματομελλιρυτόφθογγο" Στιχηράριο του Γερμανού θεωρείται το μελωδικότερο δημιούργημα της ψαλτικής τέχνης και παραμένει από τα πιο σημαντικά μουσικά βιβλία των χρόνων της Τουρκοκρατίας, με μεγάλη χειρόγραφη παράδοση (κυρίως στο Άγιον Όρος), συχνά μάλιστα και ως απλό Δοξαστάριο (σ' αυτό στηρίχθηκε η νέα μελοποίηση του Δοξασταρίου από τον Ιάκωβο πρωτοψάλτη στο τέλος του 18ου αι.). Εδώ αποτυπώνεται όλη η προηγούμενη ψαλτική παράδοση και εκλεκτικά οι μελωδικότερες θέσεις χρησιμοποιούνται σε µια καινούρια ανανεωτική μορφή, το καλλωπισµένο στιχηραρικό µέλος. Άλλωστε, ο ίδιος αναφέρει πως έγραψε το στιχηράριο «αναλεξάµενος εκ πολλών πρωτοτύπων παλαιών τε και νέων» και ότι πρόσθεσε και δικές του µελωδικές γραµµές «καλλονής ένεκα».

Στο όνομά του φέρονται ως καλλωπισμένες Καταβασίες Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών. Πρόκειται για µέλη µε πανηγυρικό κυρίως χαρακτήρα, κοµψοτεχνήµατα από άποψη δοµής και µελισµατικής ανάπτυξης και εκφράζουν αρκετά ενδεικτικά τις καινούριες µουσικές τάσεις και την ελεύθερη αποδέσμευση από τις καθιερωµένες φόρµες της παράδοσης. Επίσης, καλλώπισε το Αναστασιματάριο (βιβλίο πάντως, πιθανότατα, ψευδεπίγραφο σε σύγχυση με το Αναστασιματάριο του Χρυσάφη). Το κύριο μελοποιητικό του έργο περιλαμβάνει Πασαπνοάρια του Όρθρου, Δοξολογίες, Χερουβικά, Κοινωνικά των Κυριακών, της Εβδομάδας και του Ενιαυτού, Μαθήματα, Κρατήματα, και άλλα. O Γερμανός Νέων Πατρών πρέπει να θεωρηθεί ως ο πρώτος που καλλιέργησε συνειδητά (με μεγάλο αριθμό μελών) το νέο είδος των Καλοφωνικών Ειρμών. Oι γνωστοί Καλοφωνικοί Ειρμοί του (μαθητή του ) Μπαλασίου ιερέως είναι, στην πλειονότητά τους, εκείνοι του Γερμανού "καλλωπισμένοι".

Η μεγάλη συμβολή του Γερμανού Νέων Πατρών στην ιστορία και εξέλιξη της ψαλτικής τέχνης έγκειται στην ανανεωτική µατιά της µελοποιίας σε όλα τα είδη και κυρίως στο στιχηραρικό µέλος και στη δημιουργία προσωπικού ύφους, το οποίο ακολούθησαν και υιοθέτησαν αρκετοί άμεσοι και έµµεσοι μαθητές του. Με το πολύπλευρο έργο του ο Γερμανός αναδείχθηκε ανανεωτής της παραδόσεως και δημιουργός εκφραστής της ψαλτικής επιτηδεύσεως κατά το β΄ μισό του ιζ΄ αιώνος.

Βιβλιογραφία

Ιωακείμ Παν. Ανδρέας (2014), διδακτορική διατριβή (υπό κατάθεση)

Μανόλης Κ. Χατζηγιακουμής, "Χειρόγραφα Εκκλησιαστικής Μουσικής 1453-1820", έκδοση Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1980.

Γερμανός Νέων Πατρών-Βιογραφικό (http://www.e-kere.gr)

Εκκλησιαστική μουσική στην Κωνσταντινούπολη ( Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού)

* Η Πατσή Κωνσταντινιά είναι Διευθύντρια του ΓΕΛ Φαλάνης. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κάτοχος Μεταπτυχιακού διπλώματος Master of Business Administration (MBA) του Staffordshire University