Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο

Ο Αϊ-Βασίλης αποτελεί σήμερα μια διεθνή λαογραφική μορφή η οποία διανέμει δώρα σε παιδιά και ενηλίκους που υπήρξαν "καλοί" κατά τη διάρκεια του χρόνου. Είναι κυρίαρχο πρόσωπο του εορτασμού της Πρωτοχρονιάς και των Χριστουγέννων. Η γνωστή παρουσία του με κόκκινη στολή, λευκή γενειάδα, τα γυαλιά του, πάντα χαμογελαστός με το σάκο με τα δώρα, πάνω σε έλκηθρο που το σέρνουν ζωηρά ελάφια ή τάρανδοι αποτελεί σήμερα σε παγκόσμια κλίμακα τον πλέον αγαπημένο ήρωα των παιδιών τις ημέρες αυτών των εορτών ακόμη και σε χώρες μη χριστιανικές. Είναι ακριβώς ο ίδιος ο "Σάντα Κλάους" (Άγιος Νικόλαος) των Άγγλων, ο "Περ Νοέλ" των Γάλλων, ο "Σίντερ-Κλάας" των Ολλανδών, ο "Βάιναχτσμαν" των Γερμανών, ο "Λαμ-Κουνγκ-Κουνγκ" (="ο Καλός γερο-πατέρας") των Κινέζων, ο "Χοτέισο" των Ιαπώνων και "Babbo Natale" των Ιταλών.

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΜΟΡΦΗΣ

Η σημερινή μορφή του Άι Βασίλη έγινε δημοφιλής με το ποίημα "A visit from St. Nicholas" (Μια επίσκεψη από τον Άγιο Νικόλαο) που δημοσιεύτηκε το 1823. Η οπτικοποιημένη εκδοχή πρωτοεμφανίστηκε στο περιοδικό "Harper's Week" το 1863. Συμμετοχή στη δημοφιλία είχε και το παιδικό βιβλίο "The life and adventures of Santa Claus" του 1902. Η White Rock Beverages ήταν μια εταιρία αναψυκτικών που τον χρησιμοποίησε το 1915 για να πουλήσει μεταλλικό νερό, και το 1923 τζίντζερ-έιλ. Το 1931 η γνωστή αμερικανική εταιρία αναψυκτικών Coca-Cola παρουσίασε τον Άι Βασίλη με πρωτοχρονιάτικα δώρα τα προϊόντα της εταιρίας στα χρώματα βεβαίως εκείνης. Η διαφήμιση αυτή υπήρξε εμπορικά τόσο επιτυχής που έμελλε να γίνει σήμα δημοτικότητάς της ανά τον κόσμο. Η μακρόχρονη χρήση του σε διαφημίσεις της Coca-Cola παγίωσε την εμφάνισή του και ειδικά τα κόκκινα ρούχα, αλλά οπωσδήποτε δεν ήταν δική της εφεύρεση.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Για τους Ορθόδοξους Χριστιανούς ο Άγιος Βασίλης είναι ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος έζησε στην Καππαδοκία, που αφιέρωσε σχεδόν όλη του τη ζωή στη βοήθεια προς το συνάνθρωπο και που θεωρείται στην παγκόσμια ιστορία ως ο εμπνευστής αλλά και πρώτος δημιουργός της οργανωμένης φιλανθρωπίας. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Μέγας Βασίλειος ήταν ψηλόλιγνος, με μαύρα μάτια και γένια. Ακόμη και ο Άγιος Νικόλαος στην Ορθόδοξη παράδοση αγιογραφείται ως ισχνός ασπρογένης γέροντας. Ο Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε το 329 ή κατ' άλλους το 330. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους Πατέρες της Εκκλησίας. Στην Καισάρεια διετέλεσε επίσκοπος επί πέντε χρόνια. Διακρίθηκε στους αγώνες κατά του Αρειανισμού. Υπεράσπισε με θάρρος την Ορθοδοξία και αγωνίστηκε κατά της ηθικής σήψης. Με τα εισοδήματα του Αγίου (καταγόταν από πλούσια οικογένεια) χτίστηκαν πολλά ευαγή ιδρύματα στην Καισάρεια. Ένα από αυτά, η Βασιλειάδα (νοσοκομείο και ορφανοτροφείο), αποτελούσε το λαμπρότερο στολίδι της πόλης και συντηρούνταν από τα εισοδήματα των βασιλικών κτημάτων που δωρίθηκαν από τον αυτοκράτορα Ουάλη (ο οποίος υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους διώκτες του Αγίου). Ο άγιος συνέγραψε την Εξαήμερο (αναφέρεται στη δημιουργία του κόσμου) Θεία Λειτουργία, η οποία τελείται δέκα φορές το χρόνο βλέπε σχετικά 29 Φεβρουαρίου) κ.ά. Ο Άγιος Βασίλειος είχε ασκητική μορφή - σε αντίθεση με τον ευτραφούλη γέροντα, ντυμένο στα κόκκινα, που φέρνουμε συχνά στο νου μας (τον Santa Claus των Δυτικοευρωπαίων). Ο Μέγας Βασίλειος πέθανε στις 31 Δεκεμβρίου του 378. Την 1η Ιανουαρίου του 379, ημέρα της κηδείας του, διατηρούμενη στην παράδοση, θεωρήθηκε (πρώτα) απ' όλους χριστιανικούς λαούς ότι φέρνει ευλογία και καλή τύχη στη νέα χρονιά. Με τις παραδόσεις γύρω από τον Άγιο Βασίλη συνδέεται και το έθιμο της βασιλόπιτας. Τα κάλαντα Πρωτοχρονιάς πέρα από τα παινέματα, κύριο πρόσωπο είναι ακριβώς ο Μέγας Βασίλειος για το έργο του οποίου γίνεται υπενθύμιση στον σπιτονοικοκύρη ώστε να επαναλάβει επ' ωφελεία βεβαίως των παιδιών που ψάλλουν αυτά. Στη Δύση το πρόσωπο του Αγίου Βασιλείου έχει ταυτιστεί με την ιστορία του Αγίου Νικολάου που φημιζόταν για τη γενναιοδωρία του. Στην ιστορία του Αγίου Νικολάου οι Βόρειοι λαοί έχουν προσθέσει στοιχεία των δικών τους παραδόσεων (τάρανδοι, έλκηθρο, άστρο του Βορρά, μεγάλες κάλτσες κ.λπ.), μια κουλτούρα που τον συνοδεύει μέχρι και σήμερα. Στα ελληνικά δεδομένα η μετατροπή αυτή φαίνεται να πέρασε περίπου στη δεκαετία του 1950-1960, κυρίως στον αστικό πληθυσμό από τους "συγγενείς" μετανάστες που με τις ευχετήριες κάρτες τους εισήγαγαν τον "Δυτικό" Άι Βασίλη. Παρά το γεγονός ότι το εκκλησιαστικό έτος (εκκλησιαστική πρωτοχρονιά) αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου, μέρα που άρχιζε και η Ρωμαϊκή Ίνδικτος (σχετικά βλέπε 1η Σεπτεμβρίου), η Πρωτοχρονιά αποτελεί ένα ξεχωριστό γεγονός, για όλους τους ανθρώπους και για την Εκκλησία. Έτσι, η Εκκλησία μας τελεί πανηγυρική Θεία Λειτουργία, δοξολογία και αγιασμό την ημέρα αυτή, που παράλληλα τιμάται και η εορτή του Μεγάλου Βασιλείου.