Το πέρασμα του Πηνειού από τη Λάρισα

ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

Ο Πηνειός διαρρέει τη βορειοανατολική πλευρά της Λάρισας. Στο βάθος χιονισμένη η κορυφή του Κισσάβου. Χαρακτικό από το οδοιπορικό του Hippolyte Lapeyre, «Journal d‘ un voyageur en Egypte, en Grèce et en Turquie». 1851.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
[e-mail]

Σήμερα δημοσιεύουμε ένα χαρακτικό που εντοπίσθηκε στο βιβλίο του Γάλλου οδοιπόρου Hippolyte Lapeyrre που έχει τον τίτλο «Journal d’ un voyageur en Egypt, en Grèce et en Turquie».

Ο Lapeyrre ήταν γραμματέας του Τούρκου Σαμί πασά [1] και έπειτα από μια πολύμηνη περιήγηση στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, αποφάσισε να καταγράψει τις εντυπώσεις του και να τις εκδώσει σε βιβλίο. Η εβδομαδιαία εφημερίδα των Παρισίων “L’ Illustration Journal Universel» αναδημοσίευσε το 1851 το κεφάλαιο το οποίο αναφέρεται στη Λάρισα, τον οικισμό Μπαμπά (το σημερινό χωριό Τέμπη) και τα βουνά Όλυμπος και Κίσσαβος [2]. Η περιγραφή αυτή συνοδεύεται και από τρία ενδιαφέροντα χαρακτικά της Λάρισας, ένα εκ των οποίων είναι και το δημοσιευόμενο.
Οι 17ος - 19ος αιώνες ήταν για ολόκληρο τον ελληνικό χώρο πλούσιοι στην παρουσία ξένων περιηγητών. Μάλιστα ο αριθμός τους αυξήθηκε αρκετά κατά τον 19ο αι., κυρίως όμως μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Από τη μια η περιέργεια πολλών ανήσυχων ανθρώπων της Κεντρικής Ευρώπης να γνωρίσουν από κοντά την επαναστατημένη Ελλάδα και από την άλλη το μεγάλο κύμα του φιλελληνισμού, που δημιούργησε κυρίως ο Λόρδος Βύρων (του οποίου τα 100 χρόνια από τον θάνατό του εορτάζουμε φέτος), έφερε στη χώρα μας ομάδες ανήσυχων ταξιδιωτών, ευαίσθητων ποιητών, ρομαντικών ζωγράφων, αλλά και αρχαιοκάπηλων και τυχοδιωκτών. Η Ελλάδα όμως από το 1821 και μετά ήταν ελεύθερη μόνο μέχρι το Ζητούνι, τη Λαμία. Η Θεσσαλία ήταν τις περισσότερες φορές έξω από το δρομολόγιο του ταξιδιού τους, γιατί ανήκε ακόμα στην οθωμανική επικράτεια. Έτσι, ενώ η περιηγητική βιβλιογραφία για τους ελεύθερους πλέον ελληνικούς χώρους στο διάστημα αυτό αυξήθηκε ακόμα περισσότερο, για τη Θεσσαλία δεν ήταν τόσο μεγάλη. Μόνον μετά το 1881 αυξήθηκε σημαντικά. Πολλοί από αυτούς τους επισκέπτες επιστρέφοντας στη χώρα τους, κατέγραφαν σε βιβλία τις εντυπώσεις τους, διανθισμένες με χαρακτικά που ζωγράφιζαν οι ίδιοι, ή ταλαντούχοι ζωγράφοι που τους συνόδευαν. Η απόδοση των τοπίων στη σχεδίαση των χαρακτικών της περιόδου αυτής είναι πιο κοντά την πραγματικότητα, τεχνικώς θεωρούνται πιο άρτια, η αντικειμενικότητά τους δεν αμφισβητείται και η ιστορική τους αξία είναι πολύ μεγάλη.
Ένα απ’ αυτά είναι και το χαρακτικό που δημοσιεύεται και έχει τον υπότιτλο «Le mont Ossa et le Pénée (Thessalie)». Εδώ ο ζωγράφος στάθηκε στις βορειοανατολικές παρυφές του λόφου του Φρουρίου και αποτύπωσε το τμήμα της Λάρισας που αντίκριζε. Μπροστά καταγράφεται μια περιοχή γεμάτη με επιτύμβιες στήλες μουσουλμανικού νεκροταφείου. Όπως ξέρουμε, πολλές από αυτές ήταν σε δεύτερη χρήση, αφού προέρχονταν από αρχαιοελληνικές ενεπίγραφες πλάκες. Διάσπαρτα τμήματα κιόνων και άλλων αρχαίων αρχιτεκτονικών μελών συμπληρώνουν το τοπίο στην περιοχή. Ανάμεσα στις επιτύμβιες στήλες, δύο φουστανελοφόροι με πλούσιες φορεσιές και αμέριμνοι, καπνίζουν τις μακριές πίπες τους και συζητούν, μάλιστα σε χώρο καθαρά μουσουλμανικό. Δεξιά παρατηρούμε τρία όμορφα τουρκικά τριώροφα κονάκια, οικοδομημένα με την χαρακτηριστική ανατολίτικη αρχιτεκτονική, ενώ πίσω τους στο βάθος υπάρχει ένας ελεύθερος χώρος με μόλις διακρινόμενα μουσουλμανικά μνήματα. Στην περιοχή αυτή κτίσθηκε το 1889 το Πολιτικό Νοσοκομείο «Ρήγας Φεραίος» με δωρεά του μεγάλου ευεργέτη της Λάρισας Ιωάννη Κουτλιμπανά [3]. Στο βάθος διακρίνεται ένα απλό τζαμί με τον μιναρέ του και ορισμένες διάσπαρτες αγροικίες .
Πίσω απ’ όλα αυτά διαγράφεται η κοίτη του Πηνειού με την ομαλή ροή των νερών του. Στην αριστερή όχθη αποδόθηκε από τον ζωγράφο το δάσος Γκιμπλή Ορμάν. Όπως αναφέρει ο Μιχαήλ Σάπκας στις «Αναμνήσεις» του, η περιοχή αυτή ήταν ένας κατάφυτος χώρος, τον οποίο αξιοποίησε ο επιχειρηματίας Ρωμύλος Αυδής και δημιούργησε το 1926 το ξακουστό εξοχικό κέντρο «Λούνα Πάρκ» το οποίο ψυχαγώγησε τους Λαρισαίους τα χρόνια του μεσοπολέμου. Στο βάθος προβάλλει ο κωνικός όγκος του Κισσάβου χιονισμένος και πιο μπροστά οι λόφοι της Χασάμπαλης. Την ίδια άποψη απέδωσαν εικαστικά και άλλοι περιηγητές, όπως ο Stackelberg (1811), ο Pouqueville (περίπου 1811) και ο Wordsworth (1833), με σημαντικές όμως μεταξύ τους διαφορές.
Η αντικειμενική καταγραφή του χαρακτικού αυτού φαίνεται ότι είναι αξιόπιστη. Βέβαια ο γενικός προσανατολισμός και τα κύρια χαρακτηριστικά των περιοχών απεικονίζονται, αλλά όμως απουσιάζουν οι λεπτομέρειες εκείνες οι οποίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν ώστε να αξιοποιηθεί ιστορικά ο χώρος και να ταυτοποιηθούν όλα τα απεικονιζόμενα κτίρια.
Καλλιτεχνικά το σχέδιο αυτό είναι όμορφο, έχει λεπτή χάραξη, η οποία βοηθάει να αποδοθούν με σημαντικές λεπτομέρειες οι ανθρώπινες μορφές και τα ρούχα τους, έχει προοπτική και αναδεικνύει τη λεπτή σιλουέτα της Όσσας.
[1]. Ο Abdurrahman Sami Pasha (1794–1882) ήταν Οθωμανός γραφειοκράτης, πολιτικός και ένας από τους ιδρυτές της Γερουσίας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Υπήρξε και ο πρώτος υπουργός Παιδείας.
[2]. Hippolyte Lapeyrre: Journal d’un voyageur en Egypt, en Grèce et en Turquie. Το δημοσιευόμενο κεφάλαιο έχει τον τίτλο: Larisse, le mont Olympe, le mont Ossa. Aly Tchucca, histoire d’un chef de Brigands. L’Illustration, Journal Universel, No 459, vol. XVIII, 13 Decembre 1851.
[3]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Οι απαρχές των νοσηλευτικών ιδρυμάτων της Λάρισας. Από τις «Αναμνήσεις» του Μιχαήλ Σάπκα. Πρακτικά επιστημονικής Συνάντησης προς τιμήν του Γεωργίου Αντωνακόπουλου ομότιμου καθηγητού της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Λάρισα (2014) σελ. 65 και ανάτυπο.