Από τον Δημήτρη Μπάρμπα
Σήμερα παρουσιάζουμε ένα πολύ μικρό μέρος της εργασίας που παρουσιάστηκε στο 8ο Συνέδριο Λαρισαϊκών Σπουδών, που έγινε στη Λάρισα 6-7 Δεκέμβρη 2014 με θέμα: «ΕΤΗΣΙΑ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΠΑΝΗΓΥΡΙΣ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΣΗΣ ή ΤΟ «ΠΑΖΑΡΙ» ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ».
Η μακρόχρονη έρευνα στις πηγές της τοπικής ιστορίας μ’ έφερε πολλές φορές μπροστά στο θέμα του παζαριού που από την παιδική ηλικία ήταν μια λαμπερή και θελκτική πηγή άντλησης εικόνων και πληροφοριών. Πολύ περισσότερο για ένα παιδί που ζούσε σε χωριό, μακριά από την Λάρισα, και η πρώτη του επαφή με την πόλη ήταν συνήθως το περίφημο «ΠΑΖΑΡι τ’ς Λάρ’σας».
Η δημοσίευση για το παζάρι γίνεται μ’ αφορμή την επικαιρότητα και από την άλλη για την ιστορική αποκατάσταση της πραγματικότητας της έναρξη λειτουργίας του, που από χρόνια συνειδητά ή ασυνείδητα διαστρεβλώνεται με μυθοπλασίες για την λειτουργία του «επί τουρκοκρατίας» ή και με άλλα φαντασιακά δημιουργήματα μεταγενέστερων εποχών.
ΑΠΟΦΑΣΗ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΠΑΝΗΓΥΡΗΣ
Αμέσως μετά την ένταξη της Θεσσαλίας στο νεοσυσταθέν Ελλαδικό κράτος, αρχίζουν να αναδείχνονται πιο έντονα οι νέες τάσεις δομικής θεμελίωσης της αστικής κυριαρχίας, μέσα από διάφορες συγκρούσεις, έναντι της φεουδαρχικής. Το εμπόριο ήταν ένα από τα πιο επιθετικά «όπλα», της προοδευτικής για τότε αστικής τάξης.
Σ’ αυτά τα πλαίσια η ανάγκη οργάνωσης πιο προωθημένων τύπων αγορών, όπως οι Εκθέσεις και τα Εμπορικά Πανηγύρια, επιβάλλονταν γιατί είχαν μεγαλύτερη εμβέλεια από τα εβδομαδιαία παζάρια που περισσότερο εξυπηρετούσαν την μικρή οικογενειακή παραγωγή.
Σ΄ αυτήν την κρίσιμη περίοδο και μετά τις δημοτικές εκλογές που έγιναν στις 5 Ιούλη 1887, αναλαμβάνει τα ηνία του Δήμου Λάρισας ο Διονύσης Γαλάτης. Ένα γνήσιο παιδί της νεόδμητης ελληνικής αστικής τάξης.
Ο Διονύσης Γαλάτης ήταν πολύ καλός γνώστης της «εφαρμοσμένης» οικονομίας, αφού ασκούσε ένα από τα πιο «επιθετικά»(1) και αποδοτικότερα επαγγέλματα εκείνης της εποχής, το επάγγελμα του σιτέμπορου και του αλευροβιομήχανου. Σ’ όλη την διαδρομή του υπηρέτησε πιστά τους ιδεολογικούς του στόχους και σύνδεσε το όνομά του με την αποφασιστική συμβολή του στην αναγέννηση της Λάρισας.
Στις 13 Οκτώβρη 1888 ο Δήμαρχος στην εισήγησή του προς το Δημοτικό Συμβούλιο στο τέταρτο θέμα της ημερήσιας διάταξης είναι πολύ αναλυτικός, και επισημαίνει την αναγκαιότητα και την ωρίμανση των συνθηκών λειτουργίας της «Ετήσιας Εμποροπανηγύρεως». Παρουσιάζει όλο το κοινωνικό και το οικονομικό περιβάλλον της περιόδου συλλαμβάνοντας τις απαιτήσεις των καιρών και προσπαθεί παράλληλα να προσαρμόσει τον βηματισμό της Λάρισας με την εποχή της.
Αναφερόμενος στα πανηγύρια μιλάει για την σημασία τους λέγοντας πως έχουν θετικά αποτελέσματα και συνεισφέρουν στο κοινό όφελος κοινωνικοποιώντας και συσφίγγοντας τις σχέσεις των κατοίκων του τόπου.
Από την πρώτη στιγμή της εισήγησής του προσπαθεί να διεγείρει τους συμβούλους τονίζοντας πως ήδη υπάρχει καθυστέρηση, επειδή σε όλες σχεδόν τις πόλεις του κράτους(2) αλλά και στα χωριά καθιερώθηκαν και γίνονται σε διάφορες εποχές εμπορικά πανηγύρια.
Η ΑΙΤΙΑ.
Τα εβδομαδιαία παζάρια που γίνονταν μέχρι τότε στη Λάρισα δεν μπορούσαν πλέον να καλύψουν τις ανάγκες της πρωτοεμφανιζόμενης βιομηχανικής παραγωγής, που απευθύνονταν σε μεγαλύτερη αγορά. Τα «παζάρια» παίρνουν πλέον το όνομα «εμπορικαί πανηγύρεις» γιατί η εποχή απαιτεί και προτάσσει την ανάγκη υπέρβασης των πανηγυριών και της πρόσθετης μετατροπής τους σε Εμπορικές και Βιομηχανικές Εκθέσεις. Η ντόπια αστική τάξη έχει ανάγκη της προβολής, διεύρυνσης της αγοράς «των εν τω τόπω παραγομένων βιομηχανικών προϊόντων και άλλων πραγμάτων»(3) και ένας σημαντικός δρόμος είναι η έκθεση για τη διαφήμισή τους.
Το σημαντικότερο όμως όλων είναι ο «αληθής πλούτος» που προκύπτει «διά της κινήσεως και συσσωρεύσεως των κεφαλαίων»(4), αλλά και κοινωνικά συμφέροντα του τόπου είναι τόσα πολλά, που θα κουραζόταν κάποιος να τ’ απαριθμήσει(5).
Η ΟΚΤΑΗΜΕΡΟΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ.
Συνεχίζοντας την εισήγησή του ο Δήμαρχος – προτείνει για την διάρκεια να είναι τέτοια που να δοθεί η δυνατότητα να έρθουν από διάφορα μέρη έμποροι και καταναλωτές, ώστε να αναπτυχτεί το εμπόριο και να υπάρξουν συναλλαγές από την κατανάλωση των ειδών και των εμπορευμάτων. Έτσι η τελική απόφαση όρισε πως το Παζάρι θα διαρκούσε ένα οκταήμερο.
Μετά την πρόταση του Δημάρχου ακολούθησε, λόγω της σημασίας και του ενδιαφέροντος μεταξύ των Συμβούλων, ζωηρά συζήτησις. Αποτέλεσμα αυτής ήταν το Δ. Σ. να σχηματίσει ακράδαντη πεποίθηση για τις πολλαπλές και ποικίλες ωφέλειες και ομόφωνα αποφάσισε να «συσταθή εμπορική Πανήγυρις» που θα πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο.
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΟΠΑΝΗΓΥΡΗΣ
Η θέση που επιλέχτηκε να γίνεται, είναι η σημερινή θέση του Αλκαζάρ. Η αρχική ακριβής θέση διεξαγωγής του, ορίστηκε με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου η πεδινή θέση «Μεργιά»(6) της Λάρισας και το τμήμα που συμπεριλαμβάνεται μεταξύ του Πηνειού ποταμού, του δρόμου που πάει προς τον Τύρναβο, του κτήματος Σωκράτη Ποδάρα και του Δημοτικού Κήπου Αλκαζάρ. Έφτανε δε, μαζί με τους Ιππικούς αγώνες, σχεδόν κοντά στη δεύτερη κοίτη του Πηνειού.
Η ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΗΣΣΑΡΙΩΝΑ
Λαμβάνοντας υπ’ όψη τα άλλα ετήσια παζάρια που γίνονταν στην ευρύτερη περιφέρεια, προτάθηκε και αποφασίστηκε ν’ αρχίζει την μέρα της τοπικής γιορτής του Αγίου Βησσαρίωνα(7) από τις δέκα πέντε (15) Σεπτέμβρη.
Την επόμενη χρονιά που θα διεξαγόταν και η πρώτη εμποροπανήγυρη, αλλαξε η ημερομηνία έναρξης του εμπορικού πανηγυριού για εννιά μέρες αργότερα, μόλις λίγες μέρες πριν το ξεκίνημα του. Συγκεκριμένα στην Α.Δ.Σ. 140/14.9.1889, όπου με μια απλή αναφορά - χωρίς να αναλύει τους λόγους - καταλήγει: «…τελεσθησομένην την 24 τρέχοντος μηνός».
Πώς και για ποιους λόγους άλλαξε η ημερομηνία, από 15 σε 24 Σεπτέμβρη δεν ξέρουμε με ακρίβεια. Μάλλον θα πρέπει να ανατρέξουμε στην πρόταση του Δημάρχου προς τους Δημοτικούς Συμβούλους για την επιλογή της καταλληλότερης ημερομηνίας, αφού λάβουν υπόψη τα εμπορικά πανηγύρια που γίνονται στην γύρω περιοχή(8) .
Η ΠΕΤΥΧΗΜΕΝΗ ΕΠΙΛΟΓΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Συμπερασματικά μετά την πάροδο 127 χρόνων από την πρώτη απόφαση λειτουργίας της εμποροπανήγυρης μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε πως η επιλογή της ήταν απολύτως πετυχημένη και φαίνεται από την δυναμική της που κρατάει μέχρι σήμερα.
Απ’ την διαχρονική πορεία του, τις πετυχημένες εξάρσεις της διακρίνουμε εκτός από την θέσπισή του, όταν πρόσθεσαν τους ιππικούς αγώνες (1896), που από τότε καθιερώνεται ως το «Θεσσαλικό παζάρι», παράλληλα πλέον αποκτά ευρύτερη πανελλαδική εμβέλεια.
Αμέσως μετά τον «ατυχή» πόλεμο, το 1898 προστίθενται οι Αθλητικοί και Ποδηλατικοί Αγώνες που διευρύνουν. Αυτό όμως που ώθησε το παζάρι να κάνει το τεράστιο ποιοτικό άλμα ήταν η καθιέρωση της Γεωργοκτηνοτροφικής Έκθεσης που ήταν η πεμπτουσία της Θεσσαλικής αποτύπωσης στην παραγωγή.
Εκείνο που πρέπει να κρατήσουμε εμείς, μα κυρίως η Δημοτική Αρχές που είναι και οι υπεύθυνες για τη διοργάνωσή του, είναι η διορατικότητα, η ορθή ανάλυση και τελικά η προσαρμογή στις απαιτήσεις των νέων δεδομένων της εποχής τους.
(1) Η πιο σημαντική βιομηχανία στη Λάρισα εκείνα τα χρόνια, ήταν οι αλευρόμυλοι. Αυτό ορίζονταν από την τεράστια παραγωγή και εμπορία των σιτηρών. Στο επίπεδο της εξέλιξης της βιομηχανίας με το πέρασμα στις μηχανές είναι πρώτες οι αλευροβιομηχανίες που εξελίχτηκαν σε ατμοκίνητες.
(2) Μάλιστα στην απόφαση 204/13.10.1888 συμπληρώνει πως «εν πολλοίς του Κράτους Δήμους και εν αυτώ τω εξωτερικώ συνεστήθησαν και λειτουργούσι κατά πόλεις και χωρία εμπορικαί Πανηγύρεις». [ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ]
(3) Απόφαση Δημοτικού Συμβούλιου (Α.Δ.Σ.) της 53ης συνεδρίασης της 13.10.1888.
(4) Ό.π.
(5) Απόφαση 204/13.10.1888 του Δ.Σ., που μας λέει πως τα εμπορικά πανηγύρια εκτός από την οικονομική ανάπτυξη γίνονται «και προς επιδίωξιν και άλλων κοινωνικών τοπικών συμφερόντων ποικίλων, ών κοπιώδες αποβαίνει ως εκ της πληθύος η απορίθμισις». [ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ]
(6) Η θέση «Μεργιά» εκμισθώνονταν κάθε χρόνο από τον δήμο, μέσα από την διαδικασία της πλειοδοτικής δημοπρασίας για χορτονομή.
(7) Με το όνομα Βησσαρίων Λαρίσης είναι γνωστοί δύο άγιοι της Ορθόδοξης Εκκλησίας, που διετέλεσαν και οι δύο αρχιεπίσκοποι Λαρίσης κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Γι’ αυτό θεωρούνται τοπικοί άγιοι και η μνήμη τους τιμάται την ίδια ημερομηνία, στις 15 Σεπτέμβρη.
(8) «Τας κατά τας πέριξ επαρχίας τελουμένας εμπορικάς πανηγύρεις»
