Μεταδίδεται από τους ποντικούς (μαύρους αρουραίους) και μέσω των μολυσμένων με το βάκιλο ψύλλων - ως ενδιάμεσων ξενιστών - μεταβιβάζεται στον άνθρωπο. Η νόσος εκδηλώνεται με τρεις μορφές (βουβωνική-πνευμονική- δερματική)· η πλέον συχνή, είναι η βουβωνική, γιατί εισέρχεται στο λεμφικό σύστημα με οιδήματα των λεμφαδένων από το τσίμπημα των ψύλλων στα πόδια.

Η ιστορία της, αν και έρχεται από πολύ μακριά, περιγράφεται πολύ ωραία από τον Θουκυδίδη, ο οποίος έζησε την εποχή του λοιμού (πανώλης), που ξέσπασε κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (428μ.Χ), στην Αθήνα, με τις χιλιάδες θύματα, ανάμεσα στα οποία ήταν και ο Περικλής. (...) Ο λοιμός έκανε θραύση στους Αθηναίους και οι Πελοποννήσιοι, όταν έμαθαν για την επιδημία και είδαν πως στην πόλη, έθαβαν συνεχώς νεκρούς (έβλεπαν τις φωτιές που έκαιγαν), φοβήθηκαν κι έφυγαν (...) κεφ. 57Β'.

Ο Θουκυδίδης αναφέρει και τα συμπτώματα ακόμη, υψηλός πυρετός, πονοκέφαλος, ερυθρότητα και φλόγωση στα μάτια, μελανιές, φλύκταινες και έλκη, δυσοσμία (κεφ. 49Β') και συνεχίζει: (...) Βλέποντας πως τα σώματα και τα χρήματα είναι εφήμερα, επιδίωκαν τις γρήγορες χαρές και απολαύσεις (κεφ. 54Β'). Ο Βοκκάκιος (1313-1375), που έζησε και αυτός την επιδημία πανώλης, στη Φλωρεντία, το 1348, περιγράφει με δέος την κατάσταση στο Χρονικό της Πανούκλας, στο «Δεκαήμερό» του: (...) Στη Φλωρεντία έχει πέσει θανατηφόρα πανούκλα, που μας έστειλε ο θυμωμένος θεός, εξαιτίας των ανομημάτων μας ή εξαιτίας των άστρων...(...), και μέσω των αφηγητών, στο «Δεκαήμερο», λέει ό,τι έλεγε, κι ο Θουκυδίδης: (...) Να καταφύγουμε στην εξοχή και εκεί, να γευτούμε κάθε απόλαυση, που δεν θα ξεπερνά τα όρια της λογικής. Θα ακούμε το κελάηδημα των πουλιών, θα βλέπουμε τους κάμπους και τους λόφους να σκεπάζονται από την τρυφερή χλόη, τα σπαρμένα με στάρια χωράφια που κυματίζουν σα θάλασσες, τα χιλιάδες δέντρα (...) Ο ποιητής Πετράρχης (1304-1374), φίλος του Βοκκάκιου, απαρηγόρητος, γράφει για το χαμό της αγαπημένης του μούσας, της Λάουρας, που πέθανε από τη φοβερή αυτή νόσο: (...) Το αγνό και ωραίο της σώμα, ετάφη στην Εκκλησία των Ανηλίκων. Η ψυχή της επέστρεψε στον ουρανό, από όπου είχε έλθει (...).

Για τη φονικότερη αυτή επιδημία-πανδημία όλων των εποχών, του 1347-1351, στην Ευρώπη, με τα 25.000.000 (το 1/3 του πληθυσμού της) θύματα, χωρίς να υπολογίζονται οι Ασιάτες, η κύρια άποψη είναι, πως ήλθε από τα βάθη της Ασίας (έρημο Γκόμπι), όταν, οι Μογγόλοι ιππείς, ακολουθώντας τους εμπορικούς δρόμους της εποχής, μετέφεραν μεγάλα φορτία με γουναρικά και μεταξωτά υφάσματα στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας, όπως η Κάφφα, σημερινή Φεντοσίγια της Κριμαίας, κι από 'κει, με Γενοβέζικες γαλέρες, το εμπόρευμα, μαζί με τους ποντικούς και τους μολυσμένους ξενιστές τους (ψύλλους), έφτασαν στο λιμάνι της Μεσσήνης της Ιταλίας. Αυτό ήταν. Η Ευρώπη δεν ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει αυτή τη λαίλαπα, αφού οι πόλεις τους στερούνταν παντελώς, ακόμη και στοιχειωδών υποδομών (δίκτυα υδροδότησης-αποχέτευσης, συγκέντρωσης και αποκομιδής απορριμμάτων), οι οικογένειες συγχρωτίζονταν με οικόσιτα και μη ζώα, ενώ οι κάτοικοι αγνοούσαν την αιτία της νόσου και τα μέσα προφύλαξης. Έπρεπε να περάσουν τόσοι αιώνες για να γίνει γνωστό, πως οι αρουραίοι και οι μολυσμένοι ψύλλοι τους, προκάλεσαν αυτό το κακό, που εξόντωσε τόσους ανθρώπους και ρήμαξε την Ευρώπη.

Η Φλωρεντία ήταν η περισσότερο πληγείσα πόλη, αφού, ο μισός πληθυσμός της (50.000) αφανίστηκε και οι γιατροί συνιστούσαν την απομάκρυνση από την πόλη, την αφαίμαξη ή «έμπλαστρα από ρετσίνι, ρίζες άσπρων κρίνων και αποξηραμένα ανθρώπινα περιττώματα», για τους πάσχοντες με εκδηλώσεις από το δέρμα...

Επίσης συνιστούσαν να αποφεύγονται ο έρωτας, ο θυμός, τα θερμά λουτρά, ενώ η Εκκλησία συμβούλευε απλά, προσευχή-εξομολόγηση-λιτανείες... με αποτέλεσμα οι πιστοί να αμφισβητούν ακόμη και το ...αλάθητο του Πάπα.

Ο εκατονταετής πόλεμος (1337-1453),με τις συνεχείς συρράξεις Γαλλίας-Αγγλίας, συντέλεσε κι αυτός στην ερήμωση της γαλλικής επαρχίας και των μικρών πόλεων. Στο Περπινιάν, το 1348, οι Εβραίοι σταμάτησαν να δανείζουν, από τους 8 γιατρούς επέζησε 1, από τους 18 κουρείς πέθαναν οι 16, ενώ στην Αβινιόν, η Παπική έδρα αναφέρει, πως έγιναν 11.000 ταφές (ο μισός πληθυσμός) σε ενάμισυ μήνα (χρονικογράφος).

Στην Αγγλία η πανώλη μεταφέρθηκε το 1347, με τα πλοία που μετέφεραν βαρέλια με εκλεκτά κρασιά του Μπορντώ κι από 'κει, πέρασε στις Σκανδιναβικές χώρες, Ρωσία, Κωνσταντινούπολη.

Στη Γερμανία, οι περιοδεύοντες φανατικοί αυτομαστιγωτές που πίστευαν, πως με αυτόν τον τρόπο, θα αμβλύνονταν η οργή του Θεού, και οι διωγμοί των Εβραίων, προκάλεσαν φρίκη. Η Καθολική Εκκλησία φοβούμενη τη γενίκευση του φαινομένου των αυτομαστογωτών, τους εξόντωσε μέσα στο ναό του Αγ. Πέτρου της Ρώμης, ενώ οι δυστυχείς Εβραίοι, κυρίως στην Ελβετία, αφού κατηγορήθηκαν πως αυτοί ήταν οι υπαίτιοι της φοβερής νόσου, υπέστησαν τα πάνδεινα. Στην πόλη Βασιλεία της Ελβετίας, συγκέντρωσαν όλους τους Εβραίους και τους έκαψαν ζωντανούς, μέσα σε ξύλινες καλύβες, στο Στρασβούργο εξόντωσαν 16.000, στη Μαγεντία 12.000 και στη Φραγκφούρτη όλο τον Εβραϊκό πληθυσμό...

Η πανώλη δεν εξαφανίστηκε γρήγορα, αλλά παρέμεινε στην Ευρώπη μέχρι και τον 17° αιώνα, ύστερα, έστριψε ανατολικότερα, και χάθηκε στα βάθη της Ασίας. Το 1687, το κακό χτύπησε και την Αθήνα, τον καιρό που ο Μοροζίνι βομβάρδιζε την Ακρόπολη και τους Τούρκους, που ...την υπερασπίζονταν.

Το 1812-1813 η επίθεση της πανώλης στον Τύρναβο, άφησε πίσω της 6.500 νεκρούς, ενώ, «το 1667 αφήρπασε εκ Λαρίσης το ήμισυ των κατοίκων», και στη Μελίβοια ή Αθανάτη2, της Αγιάς, το 1864, εξόντωσε 130 κατοίκους.

Η ανακάλυψη των αντιβιοτικών (τετρακυκλίνες, φουλφοναμίδες) και η σχολαστική τήρηση των συλλογικών - ατομικών κανόνων υγιεινής, έβαλε τέλος στον εφιάλτη αυτόν της ανθρωπότητας.

1. Γερζέν (Yersin, 1863-1943) Γάλλος μικροβιολόγος που ανακάλυψε το βάκιλο της πανώλης το 1894

2.Αθανάτη ή Θανάτου. Παλιά ονομασία της Μελίβοιας, από το πέρασμα της πανώλης (θανατικό)

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

Θουκυδίδου Ιστορία. Πάπυρος 1974

Βοκάκιος Δεκαήμερο Νέστορας 1993

Παγκ. Ιστορία τ.11 Μαύρος Θάνατος Καπόπουλος 1991

Παρνασσός εικονογραφημένος. Η Πανώλη του 1687,1911

PHILIP ZIEGLER Μαύρος θάνατος

Παγκ. Ιστορική εγκυκλ. τ.4ος Μαύρος θάνατος

Κ. Σπανός Θεσσ. ενθυμίσεις 1404 -1881 τ.2ος σελ. 95, 65, 2014.

* Ο Τάσος Πουλτσάκης είναι Νευρολόγος - Ψυχίατρος Δ/ντής Νευρολογικού Τμήματος Γ.Ν. Λάρισας