η στήλη, συμμετέχοντας, έρχεται κι αυτή να συμβάλει στην ενημέρωση, την προβολή, την κατανόηση και συνειδητοποίηση μερικών βασικών ψυχιατρικών εννοιών που αφορούν την κατάθλιψη, ως διαταραχή του συναισθήματος, αφού το φετεινό θέμα των εκδηλώσεων και δράσεων, είναι: «Κατάθλιψη. Ας μιλήσουμε».

Ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά-Νικομάχεια», λέει για τα πάθη της ψυχής: (…) Λέγω δε πάθη, επιθυμίαν, οργήν, φόβον, ζήλον, έλεον (οίκτον), δηλαδή όλα εκείνα συναισθήματα που συνδέονται με χαρά ή λύπη. (Δ. Κουρέτας)

Γενικά, το συναίσθημα και κατ` άλλους θυμικό, ως θεμελιώδης λειτουργίαή ως βασικό «στοιχείο» της έννοιας της ψυχής, αυτής της άυλης (πνευματικής) υπόστασης ή ουσίας του ανθρώπου, επιστρατεύεται κάθε φορά και στέλνει τα «παιδιά» του, προκειμένου να οργανωθεί η καταλληλότερη έκφραση-απάντηση σε ένα εσωτερικό ή εξωτερικό ερέθισμα. Τα επί μέρους συναισθήματα, τα «παιδιά», όπως είπαμε παραπάνω, η χαρά, η αγάπη, ο ενθουσιασμός, η αισιοδοξία, η υπερηφάνεια, η λύπη, η θλίψη, ο θυμός, η οργή, ο ψυχικός πόνος, ο φόβος, η πίκρα, η απογοήτευση, η αδιαφορία είναι μερικά απ` τα θετικά και αρνητικά απ` αυτά, που κινητοποιούνται, ανάλογα με την περίσταση και καθορίζουν την ψυχική διάθεση.

Τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά του συναισθήματος, κάθε φορά διαβαθμιζόμενα, χαρακτηρίζονται από την ένταση (βαθμός), έκταση (διάρκεια), ευμεταβλητότητα (εναλλαγή) και προσφορότητα (ανάλογη απάντηση στο ερέθισμα).

Στη φροϋδική ψυχολογία (Δομική υπόθεση), ή αλλιώς στον «Ψυχικό Χώρο», που μοιράστηκε στα τρία -ας πούμε- διαφορετικά τμήματα, του Προεγώ-Εγώ-Υπερεγώ, με σκοπό την καλύτερη εξυπηρέτηση των διαφορετικών λειτουργιών, κατοικούν τα ένστικτα (Προεγώ), οι συσσωρευμένες εμπειρίες που χαρακτηρίζουν τον τύπο της προσωπικότητας (Εγώ) και η ηθική συνείδηση, τα «μη» της κοινωνίας και των γονιών, οι τρέχοντες ηθικοί κανόνες (Υπερεγώ). Έτσι, το Εγώ, είναι ο φύλακας, ο διαιτητής, ο τροχονόμος, που ρυθμίζει την κίνηση μεταξύ των άλλων δύο και της αντικειμενικής πραγματικότητας. Με βάση αυτή τη διάκριση, ισχυρό Εγώ, σημαίνει καλή προσαρμογή στις συνθήκες του περιβάλλοντος και ασθενές Εγώ, σημαίνει χαμηλή αντίσταση στις δυσκολίες της ζωής. Ο Όμηρος στο Προοίμιο της Ιλιάδας, αφού διαχωρίζει την ψυχή απ` το φθαρτό σώμα, επικαλείται την παρέμβαση των Μουσών και παρακάτω, εντοπίζει στην καρδιά την έδρα των συναισθημάτων και στη χολή (χόλος) την έδρα του θυμού-οργής, ενώ ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της Ιατρικής, ως έδρα όλων των συναισθημάτων, ορίζει τον εγκέφαλο.

Τραγούδησέ μου το θυμό, θεά του Αχιλλέα

εκείνον τον ολέθριο, που πίκρες στους Αργείους

πολλές προκάλεσε, ψυχές ξαπόστειλε στον Άδη

αντρειωμένων άπειρες, σε σκύλους τα κορμιά τους

σ` όρνια έριξε – του Δία το θέλημα γινόταν.

αφ` ότου πρωτομάλωσαν και χώρισαν οι δυο τους

ο γιος του Ατρέα, στρατηγός, κι ο άξιος Αχιλλέας.

Το συναίσθημα του ανθρώπου πάλλεται, δονείται, αφού μπορεί να χαίρεται, να λυπάται, δηλαδή να νιώθει ευχάριστα ή δυσάρεστα όταν αφορά τον εαυτό του, να θαυμάζει, να συμπαθεί, να απορρίπτει ακόμα και να μισεί τους άλλους και να αναπτύσσει το κοινωνικό συναίσθημα, συμμετέχοντας ή δραστηριοποιούμενος σε μικρές ή μεγάλες κοινωνικές ομάδες.

Για την ευαισθησία ή την ευσυγκινησία του ανθρώπου, αυτή την παροδική ψυχική κατάσταση, η οποία εκδηλώνεται ύστερα από ένα αναπάντεχα ευχάριστο ή και δυσάρεστο γεγονός ή θύμηση, ο Μισώ, Γάλλος ποιητής και συγγραφέας (1899-1984), λέει κάπου (…) Είναι μία ακαθόριστη αίσθηση, μια άμεση και μη αναλώσιμη ψυχική κατάσταση, που διηθεί και χρωματίζει όλη την ψυχική ζωή του ανθρώπου.

Για το ίδιο θέμα ο Εντ. Στέκερ, λέει (…) Οι ανθρώπινες συγκινήσεις είναι κυριολεκτικώς η καρδιά του πνεύματος (…) είναι σχεδόν η ίδια η ζωή. Δραστηριοποιούν τη συμπεριφορά, εκφράζουν τις ιδέες μας. Με την ελαστικότητά τους και την απέραντη ποικιλία τους, ζωογονούν, ομορφαίνουν τη ζωή και δημιουργούν την αληθινή χαρά του ζην: (Κουρέτας). Ο Γάλλος ποιητής Πωλ Βερλαίν (1844-1996), με λίγα λόγια, σ` ένα ποίημά του γράφει για την κατάθλιψη, από την οποία έπασχε:

Γλυκοσταλάζει η βροχή

στη γη, στα κεραμίδια

 στην άχαρη ψυχή.

Τι τραγουδάς βροχή;

Κλάμα χωρίς αιτία

καρδιάς βαριεστημένης

Μήπως καμιά απιστία;

κλάμα χωρίς αιτία

πονώ χωρίς αιτία.(μτφρ Κ. Παλαμάς)

Επειδή για την εκδήλωση της κατάθλιψης (ενδογενούς – αντιδραστικής), όπου κυριαρχούν τα αρνητικά συναισθήματα με βάθος, ένταση και έκταση, πολλές φορές, ευθύνονται και εξωγενείς παράγοντες (απογοητεύσεις, αποτυχίες, επαγγελματικοί-οικογενειακοί λόγοι κ.ά.), η νόσος θεωρείται, κατά κάποιο τρόπο, κοινωνική, θα πρέπει οι συλλογικές δομές (κοινωνικές υπηρεσίες, τοπικές αρχές, ακόμα και εθελοντές) να αναλάβουν δράση σε ένα φαινόμενο που κινδυνεύει να πάρει διαστάσεις επιδημίας…  

Ο Φρόυντ, θέλοντας να περιγράψει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ψυχικής υγείας, χρησιμοποιεί τρεις μόνο λέξεις: «ArbeitenundLieben», δηλαδή να εργάζεσαι και να αγαπάς, ενώ ο καθ. της Ψυχιατρικής Δ. Κουρέτας, προσθέτει: «Και να ψυχαγωγείσαι με εξωεπαγγελματικήμικροασχολία» εννοώντας hobby.

Βοηθήματα

Κ. Στεφανή Μαθήματα Ψυχιατρικής τ Α-Β 1973

Δ. ΚουρέταΨυχανάλυσις –Ψυχιατρική-Νευρολογία Παρισιάνος 1975

Γ. Παπαδημητρίου. Σύγχρονη Ψυχιατρική Παρισιάνος 1973

Όμηρος Ιλιάδαστ. 1-7 εκδ. Ζήτρος

Του Τάσου Πουλτσάκη

• Ο Τάσος Πουλτσάκης είναι νευρολόγος - ψυχίατρος