Δεν είναι λίγες οι φορές, που προβάλλονται τεχνολογίες ή καλλιέργειες ή γεωργικές οικονομίες άλλων χωρών, ως πρότυπα εκσυγχρονισμού και καινοτομίας ή ως στόχοι που πρέπει να επιτευχθούν ή ως ελπίδα, για τους νέους ιδιαίτερα αγρότες. Αναφέρεται για παράδειγμα το θαύμα της ολλανδικής γεωργίας, με εισόδημα ανά στρέμμα 1800 ευρώ, με τα καταπράσινα λιβάδια, αλλά για να γίνει αυτό στη Θεσσαλία π.χ. θα πρέπει να εκτραπεί ολόκληρος ο Αχελώος, ή με τα θερμοκήπια κηπευτικών και ανθοκομικών, όμως θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα θερμοκήπια αυτά είναι πανάκριβες κατασκευές, λειτουργούν με ενέργεια πολύ χαμηλού κόστους και το σημαντικότερο ότι η παραγωγή τους στηρίζεται σε ένα από τα ισχυρότερα εμπορικά δίκτυα όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά παγκόσμιας εμβέλειας. Αναφέρεται επίσης, το θαύμα της ισραηλινής τεχνολογίας στην άρδευση, που μετέτρεψε την κατάξερη ή και ερημική γη τους σε «γη της επαγγελίας», με εισόδημα ανά στρέμμα 1300 ευρώ, αλλά θα πρέπει να ειπωθεί ότι αυτό το θαύμα πέτυχε, διότι η καλλιεργούμενη γη τους είναι οργανωμένη σε μεγάλα συνεταιριστικά αγροκτήματα, τα περίφημα κιμπούτς, όπου όλα είναι προγραμματισμένα και σχεδιασμένα να λειτουργούν αυστηρά πειθαρχημένα και όχι όπως σε μας όπου ο καθένας με τα 20 ή τα 50 ή και τα 200 στρ. μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, όπως θέλει και όποτε θέλει, χάριν της δήθεν ελεύθερης βούλησης και της μικρομέγαλης ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Εμείς δεν έχουμε ούτε τις μεγάλες εκτάσεις της Αμερικής, ούτε τις βροχές και τα πράσινα λιβάδια της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης, ούτε το εμπόριο της Ολλανδίας, ούτε την αυστηρή και πειθαρχημένη συνεταιριστική οργάνωση και διαχείριση της γεωργίας του Ισραήλ. Εμείς, για διάφορους πολιτικούς και κοινωνικούς λόγους, έχουμε μικρές και πολυτεμαχισμένες εκτάσεις και μικρές ανοργάνωτες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, που έχουν αδυναμίες να εφαρμόσουν σύγχρονες τεχνολογίες, παράγουν με μεγάλο κόστος και δεν μπορούν να μπουν στις αγορές.

Αλλά εμείς όμως, έχουμε και ποικιλία εδαφών και μικροκλιμάτων, όπου παράγονται προϊόντα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, με γεύσεις και αρώματα. Στις ορεινές περιοχές, παράγονται εξαιρετικής ποιότητας κάστανα, στις ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις του Μαυροβουνίου και του Πηλίου παράγονται επίσης εξαιρετικής ποιότητας κόκκινα μήλα, το ίδιο ποιοτικά μήλα μπορούν να παράγονται και στα ορεινά της Αργιθέας και της Καστανιάς Καλαμπάκας. Και βέβαια υπάρχει η πλουσιότατη χλωρίδα από αρωματικά φυτά και βότανα του Ολύμπου, του Κισσάβου, του Πηλίου, των Αγράφων, της Όθρυος, του Κόζιακα, των Αντιχασίων. Σε ημιορεινές αλλά και χαμηλότερες περιοχές της Ραψάνης, Τυρνάβου, Μεσενικόλα, Δαφνοσπηλιάς, Αγχιάλου, παράγονται θαυμάσια κρασιά. Σε ελαιοκομικές περιοχές της Μαγνησίας και της Λάρισας παράγονται εύγευστες επιτραπέζιες ελιές. Στις λοφώδεις πεδινές εκτάσεις της Λάρισας, των Φαρσάλων, της Ελασσόνας, του Αλμυρού παράγονται περιζήτητα ποιοτικά σκληρά σιτάρια. Στις λοφώδεις εκτάσεις, παράγεται η φημισμένη βραστερή φακή Φαρσάλων, αλλά και ρεβίθια. Στις πλούσιες, βαθιές, γόνιμες πεδινές εκτάσεις όλης της Θεσσαλίας παράγονται εξαίρετα καρπούζια και πεπόνια, βιομηχανική τομάτα, αχλάδια, ροδάκινα, βερίκοκα, κεράσια, αμύγδαλα και καρύδια. Καλλιεργούνται με μεγάλη επιτυχία βαμβάκι, με ίνα πολύ καλής ποιότητας (αλλά όχι ανακατεμένη), καλαμπόκι με πολύ ανταγωνιστικές αποδόσεις, πολλά κτηνοτροφικά φυτά όπως, κριθάρι, μηδική, βίκος κ.λπ. Όλες αυτές είναι καλλιέργειες προσαρμοσμένες στα συγκεκριμένα εδαφοκλίματα της Θεσσαλίας, όπου ευδοκιμούν και παράγουν αυτά τα θαυμάσια προϊόντα.

Η κάθε γεωργία έχει τη δική της ταυτότητα. Στην Αμερική έχουν μεγάλες εκτάσεις και παράγουν πολλά και φθηνά προϊόντα. Στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη έχουν πολλές βροχές και καταπράσινα λιβάδια και παράγουν πολλά και φθηνά ζωικά προϊόντα, στην Ασία έχουν πάμφθηνα εργατικά και παράγουν πολύ φθηνά προϊόντα. Εμείς έχουμε πολύ ήλιο και μεγάλη ποικιλία εδαφών όπου παράγονται γευστικά και αρωματικά προϊόντα. Αυτό σημαίνει, ότι ο καθένας πολεμάει με τα όπλα που διαθέτει. Οι άλλοι με τις μεγάλες ποσότητες και τα φθηνά προϊόντα και εμείς με τη γεύση και την ποιότητα. Κατά συνέπεια, εμείς θα πρέπει να διορθώσουμε τα αρνητικά, που είναι το μικρό μέγεθος και η ανοργανωσιά και να κτίσουμε επάνω στην ιδιαιτερότητα και στην ποιότητα των προϊόντων μας.

Είναι ανάγκη να δοθεί απόλυτη προτεραιότητα στις συλλογικές μορφές οργάνωσης, είναι «εκ των ων ουκ άνευ» η ένταξη των γεωργών σε σύγχρονους συνεταιρισμούς και ομάδες παραγωγών. Αυτό, θα πρέπει όλοι να το αποδεχτούν (από τον πρωθυπουργό μέχρι τον τελευταίο αγρότη) ως πρώτη και αναγκαία ενέργεια για τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας. Και όλοι να εργασθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Μόνο μέσα από τις συλλογικές μορφές οργάνωσης, θα βρουν τα προϊόντα μας θέση στην αγορά, θα αποκτήσουν δύναμη, θα υπάρξουν δυνατότητες προστιθέμενης αξίας, θα μειωθεί το κόστος παραγωγής και θα μπορέσουν να εφαρμοσθούν οι σύγχρονες τεχνολογικές μέθοδοι.

Ούτε οι νέες καλλιέργειες είναι η πανάκεια αλλά ούτε και οι παραδοσιακές να πεταχτούν στον κάλαθο των αχρήστων. Ένα παράδειγμα παραδοσιακής καλλιέργειας είναι τα σιτηρά, τα οποία, για τη Θεσσαλία τουλάχιστον, είναι απαραίτητα, ως χειμωνιάτικη καλλιέργεια αμειψισποράς και φυτοκάλυψης, προκειμένου να έχουμε ένα σταθερό αγροτικό οικοσύστημα. Όμως, παράλληλα με τον χρήσιμο οικολογικό τους ρόλο, το σκληρό και μαλακό σιτάρι, μπορούν να είναι και μία προσοδοφόρα καλλιέργεια, με την προϋπόθεση ότι θα χρησιμοποιείται πιστοποιημένος σπόρος, θα ποτίζονται τους δύο κρίσιμους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο και θα παράγονται με ένα σύστημα ποιότητας (πχ το σύστημα της ολοκληρωμένης διαχείρισης παραγωγής). Και βέβαια, ειδικά στα σιτηρά, υπάρχει απέραντο πεδίο μεταποίησης και προστιθέμενης αξίας στο αρχικό προϊόν. Να μία παραδοσιακή καλλιέργεια, που μπορεί να παραμείνει, ίσως όχι στη σημερινή έκταση, αρκεί να αξιοποιηθεί σωστά.

Η μεγάλη αποτυχία των αγροτικών πολιτικών της χώρας μας ήταν, που δεν αξιοποιήσαμε το πανθομολογούμενο συγκριτικό πλεονέκτημα που έχουμε, τον ήλιο, το κλίμα και το έδαφός, για πολύ σπουδαίες παραδοσιακές καλλιέργειες, τα κηπευτικά, τα λαχανοκομικά και τα μποστανικά, με πολύ υψηλό εισόδημα, που θα μπορούσαν να κατακλείσουν ολόκληρη την Ευρώπη. Δεν αξιοποιήθηκαν τα ποιοτικά ανώτερα προϊόντα μας, που τα ζητούσε η Ευρώπη και αφήσαμε το χώρο για άλλους. Πώς πέρασε μια ολόκληρη εποχή ανεκμετάλλευτη και μας έμεινε το «διηγώντας τα να κλαις» του εθνικού μας ποιητή; Και τώρα «ποιο χέρι να κτυπήσει τ’ άλλο χέρι από την απελπισιά»;

Νέες καλλιέργειες πρέπει να δοκιμάζονται, αλλά πάντα σε συνεργασία με τα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας, ώστε να διασφαλίζεται σε μεγάλο βαθμό η προσαρμοστικότητα και αποδοτικότητά τους στις τοπικές συνθήκες. Όπως ακριβώς έγινε τις δεκαετίες ’60, ’70, και ’80 με τα ροδάκινα, τα σπαράγγια, τα ακτινίδια, που όλα έγιναν υπό την επίβλεψη και επαρκή μελέτη από τα ερευνητικά ινστιτούτα και τις γεωπονικές Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Και αφού δοκιμάσθηκαν, τώρα πλέον καλλιεργούνται με επιτυχία, κυρίως εκεί όπου προσαρμόστηκαν στις αγορές, βελτίωσαν την ποιότητα και λειτουργούν μέσα από συλλογικά σχήματα. Αντίθετα, η σόγια εγκαταλείφτηκε, ως ασύμφορη καλλιέργεια μη ανταγωνιστική σε σχέση με την αμερικάνικη, ενώ τα υπό κάλυψη κηπευτικά, αφού χρόνια τώρα, δεν κατάφεραν να αξιοποιήσουν την ποιοτική ανωτερότητά τους, τώρα βρίσκονται αντιμέτωπα με τα σύγχρονα θερμοκήπια υψηλής τεχνολογίας. Τελευταία, δοκιμάζεται μάλλον με επιτυχία και η ροδιά, με ιδιαίτερη προσοχή στις παγετόπληκτες περιοχές.

Η επέκταση στις πεδινότερες εκτάσεις της Θεσσαλίας, παραδοσιακών δενδροκομικών, κηπευτικών, λαχανοκομικών καλλιεργειών καθώς και οσπρίων και άλλων ετήσιων καλλιεργειών, είναι προς θετική κατεύθυνση. Καλώς επεκτείνονται, διότι θα αυξήσουν το εισόδημα των αγροτών και θα καταστήσουν τις εκμεταλλεύσεις τους πιο σταθερές.

Νέες τεχνολογίες και νέες αγρονομικές τεχνικές πρέπει, επίσης, να δοκιμάζονται, πάντα σε συνεργασία με τα ερευνητικά ιδρύματα της χώρας, ώστε να διασφαλίζεται σε μεγάλο βαθμό η καταλληλότητα και αποδοτικότητά τους στις τοπικές συνθήκες. Έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, να δοκιμασθούν και να εφαρμοσθούν στην πράξη η νέες τεχνικές της «γεωργίας ακριβείας» στη λίπανση, στην άρδευση, στη ζιζανιοκτονία, που μειώνουν τις εισροές και αυξάνουν την αποδοτικότητα των καλλιεργειών. Πρέπει να εφαρμοσθούν οι νέες φιλοπεριβαλλοντικές μέθοδοι φυτοπροστασίας όπως, η βιολογική καταπολέμηση των εχθρών στα θερμοκήπια, η «διακοπή των συζεύξεων» στα μήλα, στα ροδάκινα, στο αμπέλι, οι γεωργικές προειδοποιήσεις για την καταπολέμηση των εχθρών και ασθενειών σε πάρα πολλές καλλιέρεγειες, μέθοδοι όλες αυτές που μειώνουν τη χρήση φαρμάκων. Πρέπει να διαδοθούν τα χαμηλά σχήματα, που ήδη εφαρμόζονται, στα μήλα, στα αχλάδια και στα κεράσια και αποβλέπουν στη ταχύτερη καρποφορία, στην καλύτερη ποιότητα και στα λιγότερα εργατικά. Αλλά χρειάζεται επιφυλακτικότητα σε ό,τι αφορά τα πυκνά σχήματα της ελιάς και της αμυγδαλιάς, που πέραν των άλλων, δεν οδηγούν στην ποιότητα, αλλά μόνο στην ποσότητα. Η αντιχαλαζική προστασία τόσο στη δενδροκομία, όσο και στα επιτραπέζια αμπέλια είναι μία πολύ καλή τεχνολογία που πρέπει να επεκταθεί. 

Τελικά, η απάντηση στο ερώτημα ποια γεωργία θέλουμε, είναι ότι η γεωργία χρειάζεται και την καινοτομία και την παράδοση, χρειάζεται και τα παραδοσιακά προϊόντα και τα νέα προϊόντα.

* Του Κων. Γιατρόπουλου, γεωπόνου