Η αναθεώρηση όμως συγκεκριμένων διατάξεων δίνει τη δυνατότητα στον επόμενο πρωθυπουργό να τις μορφοποιήσει, καθώς στην περίπτωση αυτή θα μπορούν να υπερψηφιστούν από 151 βουλευτές στην επόμενη Βουλή.

Ενόψει της αναθεώρησης, οφείλουμε να τονίσουμε ότι έχουμε εισέλθει σε μια εποχή που οι συνταγματικοί κανόνες δοκιμάστηκαν σκληρά από τον δημοσιονομικό εκτροχιασμό και φανερώθηκε τόσο η ελαστικότητά τους, όσο και κάποια ανθεκτικότητά τους. Υπενθυμίστηκαν ατέλειες, αστοχίες, αλλά η συνταγματική θεωρία επανήλθε στο προσκήνιο ως υποκείμενο του Λόγου. Κατά συνέπεια με την επικείμενη διαδικασία αναθεώρησης δίδεται η ευκαιρία να εδραιωθεί μία νέα συνταγματική εποχή, που θα διορθώνει τον μεταπολιτευτικό συνταγματικό θετικισμό. Δίδεται η ευκαιρία να εδραιωθεί το συνταγματικό πέρασμα από τον συμβιβασμό στη συναίνεση.

Η νεωτερική (σύγχρονη) πολιτική θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου θεωρεί τη δημιουργία του κράτους και του αντίστοιχου δικαίου ως την εμβληματική στιγμή της μετάβασης από το αρρύθμιστο φυσικό πλαίσιο στο ενάρετο κοινωνικοπολιτικό. Η δικαιική δικαιολόγηση της εποχής αυτής βασίζεται στη (φορμαλιστική)συναίνεση των κοινωνιών, μέσω της εκχώρησης στο κράτος δικαιωμάτων των υποκειμένων, ως νομιμοποιητική βάση της ελευθερίας τους. Με άλλα λόγια το νεωτερικό Σύνταγμα συγκροτεί τις κοινωνίες του χωρίς αναζήτηση περαιτέρω ηθικοπολιτικών αρχών κοινωνικής συμβίωσης. Άλλωστε αυτές δεν απαιτούνται λόγω της ομοιογένειας των κοινωνιών όπως τις ξέραμε. Εκεί έγκειται και ο θετικισμός του.

Πρόκειται ασφαλώς για ξεπερασμένο υπόδειγμα που δεν ενσωματώνει στη συνταγματική πράξη τον σύγχρονο πλουραλισμό. Η νεωτερική έννοια του κοινωνικού συμβολαίου έχει φιλοσοφικά -και προ πολλού- αναθεωρηθεί προς μια ηθικοδιαλογική, που διαμορφώνει τους κανόνες δικαίου διυποκειμενικά. Ομιλούμε για μια διαδικασία επάλληλης συναίνεσης που εγγυάται τη συνεχή διαφοροποίηση των κοινωνικοπολιτικών συσχετισμών. Η οργάνωση της πολιτείας στη βάση του νεωτερικού άκαμπτου συμβιβασμού πλέον δεν αρκεί.

Η συναίνεση πρέπει να εκλαμβάνεται ως εγγύηση της ενοποιητικής λειτουργίας του Συντάγματος σε μια πλουραλιστική κοινωνία, ώστε η άσκηση της κυριαρχίας να είναι περισσότερο έλλογη, άρα πιο νομιμοποιημένη. Το Σύνταγμα άλλωστε αποτελεί τον συμβολικό δημόσιο τόπο του βίου μας, κατά συνέπεια η συναίνεση δεν είναι α-πολιτική πρακτική. Ο αιώνιος λαός, στο όνομα του οποίου ομνύει το Σύνταγμα πρέπει να γίνει ο επίκαιρος λαός, ο λαός σήμερα.

Οι αξιακές κατευθύνσεις του Συντάγματος οφείλουν επίσης να ενσωματώσουν το κεκτημένο του ευρωπαϊκού συνταγματισμού του Κράτους δικαίου στο πλαίσιο του πλουραλισμού. Να δίνεται δηλαδή το ερμηνευτικό περιθώριο που συνδράμει τελικώς στην κανονιστική πληρότητα. Η αναθεωρητική λειτουργία με άλλα λόγια δεν μπορεί να είναι μια αποσπασματική άσκηση, αλλά μια πράξη, που συναινετικά θα νομιμοποιηθεί μέσω του κύρους του Συντάγματος. Ζητούμενο είναι το Σύνταγμα να κρατήσει τον συμβολικό του ρόλο χωρίς να απορροφηθεί από την αποσπασματική πολιτική βούληση. Να εκφράζει δηλαδή το όριο των πολιτειολογικών και κοινωνικών συμφραζομένων, ώστε να υπηρετείται η ανθεκτικότητά του. Πολιτική και δίκαιο δεν μπορούν να συμπλέουν σε ένα καθεστώς αυθαιρεσίας των παραδοχών.

Η πολιτική και η εμβέλεια του συνταγματικού σχεδιασμού πρέπει να μην αποτελούν αντιθετικό ζεύγος. Η μηχανική του Συντάγματος δεν πρέπει να αποτελεί εγχειρίδιο χρήσης πολιτικών στοχεύσεων μέσω της εργαλειακής επανεμφάνισης του «λαού». Ο αποσπασματικός διάλογος αυτό υπηρετεί. Το Σύνταγμα όμως οφείλει να αντέχει και να υπερβαίνει τους κραδασμούς της πολιτικής συγκυρίας. Μόνο έτσι θα οικοδομήσουμε μία κοινότητα εμπιστοσύνης και διαφάνειας, αντιστρέφοντας παράλληλα την προαναφερθείσα θετικιστική θέαση του Συντάγματος.

Στο μέτρο που προσλάβουμε τη δικαιοκρατική σκέψη πιο συναινετικά, αλλάζουμε ουσιαστικά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το συνταγματικό κείμενο και την κυριαρχία. Πρόκειται για συστατικό που απομακρύνει το δίκαιο από την έννοια της εγγυητικής και καταπιεστικής δύναμης, η οποία εκ των πραγμάτων διαβρώνει την αυθεντικότητά του. Πρόκειται για αλλαγή υποδείγματος των συνταγματικών μας παραδοχών. Η ένταση και η πόλωση της συγκυρίας της κρίσης βέβαια, δυσχεραίνει τα εγχείρημα μιας τέτοιας συγκρότησης.

Του Νίκου Ντόλα*

Ο Δρ. Νίκος Ντόλας διδάσκει Πολιτική και Ηθική θεωρία στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών