Ανεξάρτητα από τις όποιες υπερβολές ακούγονται ή διαπράττονται, το αίτημα για ριζική αλλαγή της σχέσης του ανθρώπου και της φύσης είναι υπαρκτό και επείγον. Αν δεν παρθούν άμεσα μέτρα περιστολής των περιβαλλοντικά ζημιογόνων δράσεων του σύγχρονου πολιτισμού, κινδυνεύουμε να μην έχουμε καθόλου πολιτισμό αλλά και... άνθρωπο. Πώς, όμως, θα επιτευχθεί αυτή η μεταστροφή; Φθάνουν κάποιες πολιτικές αποφάσεις, έστω και υπό την πίεση της κοινωνίας των πολιτών ή απαιτείται μια καθολικότερη αλλαγή στον τρόπο του σκέπτεσθαι και δραν των ανθρώπινων όντων;
Στη Γένεση, η εντολή του Θεού προς τους πρωτοπλάστους ήταν σαφής «αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ πληρώσατε τὴν γῆν καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς»(Γέν. α’ 28).Κι αυτό πράττει η ανθρωπότητα από την αυγή της εμφάνισής της στη γη. Όμως αυτό το «κατακυριεύσατε» σήμαινε μήπως κυριαρχία χωρίς όρια, σήμαινε καταστρατήγηση των νόμων της λειτουργίας της φύσης και των λεπτών ισορροπιών της βιόσφαιρας; Δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν να σήμαινε κάτι ανάλογο, γιατί πέραν της καταστροφής που θα επέφερε, θα καταδείκνυε ως πρότυπο τον εγωιστικό, ατομιστή και ναρκισσιστικό άνθρωπο. Το αντίστροφο δηλαδή από την πρόθεση του Δημιουργού, καθώς είπε στον άνθρωπο για τον κόσμο «ἐργάζεσθαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν» (Γεν. β΄ 15).Να τον φυλάει, λοιπόν, να τον προστατεύει, όχι να τον καταστρέφει.
Ο σεβασμός αυτός στη λεπτή γραμμή ισορροπίας ανθρώπινης δραστηριότητας και φυσικού περιβάλλοντος διέκρινε τους ανθρώπινους πολιτισμούς όλων των εποχών και ηπείρων. Ενυπήρχε, τουλάχιστον, στον ιερό πυρήνα των αξιώντους, που αναπαραγόταν από γενιά σε γενιά, ως προαπαιτούμενο συλλογικής επιβίωσης. Η ίδια η φύση στον χριστιανισμό είχε ιερότητα, ως δημιούργημα του Θεού, αλλά και ο ίδιος ο άνθρωπος έβλεπε τον εαυτόν του ως αδιάσπαστο τμήμα της φύσης.
Ο νεωτερικός κόσμος στη Δύση, μαζί με την αποκαθήλωση του Θεού, αποκαθήλωσε και τη Φύση από τον θρόνο της στην καρδιά του ανθρώπου. Την μετέτρεψε σε πεδίο αέναης εκμετάλλευσης, με ολοένα αρτιότερες μεθόδους. Τούτο, αφενός, διάνοιξε νέους δρόμους για την ανάπτυξη του πολιτισμού, της επιστήμης και της τεχνολογίας, που αναβάθμισαν το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, αφετέρου, όμως, προκάλεσε αλυσιδωτές ανισορροπίες στη σχέση ανθρώπου και φύσης, με τεράστιες αρνητικές αλλοιώσεις στο φυσικό περιβάλλον.
Αν στον 19ο αιώνα η καταστροφή περιοριζόταν σε κάποιες περιοχές που έλαβε χώρα η βιομηχανική επανάσταση, σήμερα πλέον οι συνέπειες έχουν πλανητική διάσταση. Στην εποχή μας, της αλματώδους πληθυσμιακής αύξησης, καθώς μιλούμε για 7,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, αλλά και της εκρηκτικής παραγωγικής διαδικασία που ασθμαίνοντας επιδιώκει να καλύψει μια ακόρεστη καταναλωτικά ανθρωπότητα, το φυσικό περιβάλλον δείχνει σημεία εξουθένωσης και εξάντλησης, απειλώντας με την κατάρρευσή του την ίδια τη Ζωή.
Δεν υπάρχει σημείο του πλανήτη που να μην διαπιστώνουμε τις αρνητικές επιπτώσεις της υπερεκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, της επέκτασης της μόλυνσης ,της έντονης κλιματικής αλλαγής. Η χωρίς όρια και, κυρίως, χωρίς όρους ανάπτυξη έχει γίνει μπούμερανγκ για τον άνθρωπο και τον σύγχρονο πολιτισμό του. Η καταστρατήγηση του μέτρου επιφέρει αρνητικές συνέπειες, η ύβρις επιφέρει την νέμεση.
Το ότι είμαστε στο κατώφλι της οικολογικής καταστροφής είναι ηλίου φαεινότερο. Πλέον ενώπιον όλων μας τίθεται το δίλημμα ή αλλάζουμε ή καταστρεφόμαστε. Αλλά προς τα πού αλλάζουμε; Κανείς βεβαίως σώφρων άνθρωπος δεν επιθυμεί να γυρίσουμε στις σπηλιές ή να ξαναγίνουμε τροφοσυλλέκτες. Μπορούμε όμως να βάλουμε ένα φρένο στην ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος, με μηχανισμούς προστασίας και ελέγχου, με την προώθηση τεχνολογιών φιλικών προς τη φύση, με την ενίσχυση ενός διαφορετικού μοντέλου ανάπτυξης, με λιγότερες σπατάλες σε ενέργεια και υλικά στοιχεία. Η τεχνολογία μπορεί να δώσει εξαιρετικές λύσεις.
Αυτά τα βήματα όσο κι αν είναι απαραίτητα θα είναι, ωστόσο, ελλιπή αν δεν αλλάξει ο τρόπος θέασης του κόσμου από τον άνθρωπο, αν ο άνθρωπος δεν επανασυνδεθεί με το φυσικό του περιβάλλον με τη συνείδηση της κοινής δημιουργίας όλων, αν δεν βιώσει μέσα του το «ἰδοὺ κυρίου τοῦ θεοῦ σου ὁ οὐρανὸς καὶ ὁ οὐρανὸς τοῦ οὐρανοῦ, ἡ γῆ καὶ πάντα,ὅσα ἐστὶν ἐν αὐτῇ»(Δευτ. 10. 14)διότιο σεβασμός στην κτίση σημαίνει σεβασμό στον Δημιουργό και Κτίστη των απάντων!
Με ανάλογη σχέση ανθρώπου-φύσης, όπως βιώνεται στην Ορθοδοξία, και εμπεριέχει την ιερότητα, την εγκράτεια, το μέτρο, την ταπεινοφροσύνη, μπορεί να αποκατασταθεί μια νέα ισορροπία στο φυσικό περιβάλλον, αλλά και ταυτοχρόνως στο εσωτερικό ανθρώπινο περιβάλλον. Γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος που ζει τόσο έντονα εξωτερικά, πλήττεται από εσωτερική ερημία, ελλείψει πνευματικών οριζόντων, αποστερημένος αξιών και αρχών, και εν τέλει πραγματικού νοήματος ζωής. Η ριζική στροφή, επομένως, στη ζωή του ανθρώπου συνιστά και τη λύση στο πρόβλημα της φύσης. Και η πραγματική λύση στο φυσικό περιβάλλον προϋποθέτει και την αλλαγή του εσωτερικού ανθρώπου.
Από τον Μάξιμο Χαρακόπουλο πρόεδρο της ΔΕ Δημόσιας Διοίκησης, Τάξης και Δικαιοσύνης της Βουλής, βουλευτή Λαρίσης της ΝΔ
