διδαχθεί.
Η γνώση είναι καθολικής σημασίας στην ανθρώπινη φύση. Λειτουργούμε αιτιακά. Επιβιώσαμε άλλωστε και κυριαρχήσαμε ακριβώς χάρη στη δυνατότητά μας να μαθαίνουμε, να συσσωρεύουμε και να αξιοποιούμε τη γνώση και να συνεργαζόμαστε σε μικρές ή μεγάλες ομάδες και όχι εργαζόμενοι σε ατομικό επίπεδο.
Δεν είναι τυχαίο, επομένως, ότι οι πιο προηγμένες χώρες, αυτές στις οποίες μάς αρέσει τόσο πολύ να αναφερόμαστε συγκριτικά, έθεσαν σε κάποιο σημείο της ιστορίας τους ως εθνική προτεραιότητά τους την εκπαίδευση σε όλες τις μορφές της, απολαμβάνοντας σταδιακά τα καθολικά οφέλη που όλοι σήμερα θαυμάζουμε και επιθυμούμε και για εμάς.
Αν μεγαλώσαμε σε μια χώρα που μας εκπαίδευσε με όλες τις δομές και εκφάνσεις της ότι είμαστε ένας λαός με λαμπρή ιστορία που όλοι μας ζηλεύουν και αυτό είναι αρκετό και για τις σημερινές μας ζωές, αν διδαχθήκαμε ότι μπορούμε να λειτουργούμε μόνο με τα ένστικτα και τα πάθη μας, χωρίς να σκεφτόμαστε αναλυτικά και βασανιστικά τα ερωτήματα που μας απασχολούν κάθε φορά, αν πιστέψαμε ότι είμαστε μικροί θεοί και ο καθένας μόνος του μπορεί να πετύχει ό,τι επιθυμεί και κυρίως να ευτυχήσει χωρίς την συνεργασία των άλλων, αν δεν μας εκπαίδευσαν ποτέ στην αλληλεγγύη, στην ισότητα, στη συνεργασία, στην αξία της επιστημονικής γνώσης και των δεδομένων, στην καθολική αρχή ότι κάθε ζωή έχει την ίδια αξία, τότε δεν μπορούμε παρά να συμπεριφερθούμε ακριβώς έτσι. Δεν έχουμε επιλογή.
Οι χώρες στις οποίες αναφερόμαστε ως προηγμένες δεν πέτυχαν τυχαία. Έθεσαν μέσω της εκπαίδευσής τους ως συστατικά και δομικά τους στοιχεία όλα αυτά που εμείς περιφρονούμε, παρά το γεγονός ότι πολλά από αυτά αποτελούν τη γνώση που κατακτήσαμε παλαιότερα και την οποία σωστά αξιοποίησαν οι περισσότεροι λαοί, εκτός από εμάς. Δημιουργήσανε έτσι ένα πλαίσιο που σέβεται και υποστηρίζει την ανθρώπινη φύση και, επομένως, τους πολίτες τους. Και το σημαντικότερο: ανατροφοδοτούνται και το εξελίσσουν συνεχώς.
Οι κοινωνίες δυστυχώς δεν αλλάζουν με ευχές και μαγικές συνταγές. Η μόνη αποδεδειγμένη πρακτική είναι η εκπαίδευση. Μια εθνική και καθολική συμφωνία για την εκπαίδευση σε όλες τις δομές της, όπου κανείς δεν θα μπορεί να την αλλάξει χωρίς τη σύμφωνη γνώμη όλων, θα αποτελέσει την αρχή για να αλλάξουν σταδιακά όλα. Η αλλαγή είναι πάντοτε αργή, αλλά σταδιακά θα επηρεάσει και θα επιδράσει σε όλες τις κοινωνικές και οικονομικές δομές, διαμορφώνοντας ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο αλληλεπιδράσεων. Η τύχη και το τυχαίο έχουν πάντα τον ρόλο τους. Είναι διαφορετικό όμως από την περίπτωσή μας, όπου σήμερα η επιβίωση και η ποιότητα της ζωής μας είναι στην κυριολεξία τυχαία.