πολύπλοκων μηχανισμών της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ). Έγινε ευθύς εξαρχής αντιληπτό ότι το θέμα αυτό θα αποτελούσε ένα από τα σημαντικότερα της διαπραγμάτευσης του γεωργικού τομέα. Την προενταξιακή αυτή φάση θέλαμε οπωσδήποτε να την αποφύγουμε λόγω των πολύ δυσμενών οικονομικών και πολιτικών επιπτώσεων που θα είχε για τη χώρα μας. Εγκαίρως, λοιπόν, συγκροτήσαμε δύο ομάδες γλωσσομαθών και εμπείρων στελεχών, οι οποίες επισκέφθηκαν όλες τις χώρες μέλη και, αφού μελέτησαν επί τόπου πως εφαρμόζονται οι μηχανισμοί της ΚΑΠ, υπέβαλαν μία εμπεριστατωμένη έκθεση με προτάσεις για τη λήψη των αναγκαίων για τη χώρα μας θεσμικών και οργανωτικών μέτρων. Επικεφαλής της ομάδας αυτής και συντάκτη της σχετικής έκθεσης, όρισα τον Θεόδωρο Μακρή, γεωπόνο με Μάστερ στα οικονομικά από την Αγγλία. Ο Θ.Μ. συνέχισε την καριέρα του με επιτυχία ως σημαντικό στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες. Όσον αφορά την τεχνική υποδομή για την εφαρμογή των μηχανισμών της ΚΑΠ, η μελέτη των σχετικών κανονισμών οδήγησε στον προσδιορισμό των αναγκαίων συμπληρωματικών έργων που είναι κυρίως οι αποθηκευτικοί και ψυκτικοί χώροι για τη διενέργεια των παρεμβάσεων, τα συσκευαστήρια, τα σφαγεία, οι ιχθυόσκαλες κ.λπ. Τα έργα αυτά εντάχτηκαν σε μία μελέτη-πλαίσιο. Έγινε μία πρώτη εκτίμηση του κόστους των έργων, καθορίστηκαν οι προτεραιότητες και η γεωγραφική κατανομή τους. Τη θαυμάσια αυτή εργασία πραγματοποίησαν, σε χρόνο ρεκόρ, οι Φώτης Παναγιωτόπουλος, Θεόδωρος Μακρής και Αχιλλέας Σοφιανάτος. Μίλησα ήδη για τον Θεόδωρο Μακρή. Οι άλλοι δύο είχαν αποσπαστεί από την Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος (ΑΤΕ) στην υπηρεσία που διηύθυνα για τις ανάγκες της διαπραγμάτευσης. Ο Φώτης Παναγιωτόπουλος, γεωπόνος με μεταπτυχιακές σπουδές στη γεωργική οικονομία και στις γεωργικές βιομηχανίες (Μάστερ Αγγλίας), εξελίχθηκε σε γενικό διευθυντή και υποδιοικητή της ΑΤΕ. Τελείωσε την καριέρα του ως τραπεζικός μεσολαβητής. Ο Αχιλλέας Σοφιανάτος ήταν ο πολιτικός Μηχανικός της ομάδας. Με βάση την εργασία αυτής της ομάδας, εντάχθηκαν, με πρότασή μου και με επείγουσα διαδικασία, όλα τα αναγκαία έργα υποδομής για την εφαρμογή των μηχανισμών της ΚΑΠ στον προϋπολογισμό Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) του 1978.
Ολόκληρο τον Σεπτέμβριο του 1978 είχαμε εντατικές διαπραγματεύσεις για τον γεωργικό τομέα. Αναπτύξαμε προφορικά τα μέτρα που είχαμε ξεκινήσει εγκαίρως ώστε να είμαστε έτοιμοι για την εφαρμογή των μηχανισμών της ΚΑΠ από το 1981. Οι κοινοτικοί αρμόδιοι δε φαινόντουσαν να πείθονται ή δεν ήθελαν να πεισθούν από τις προφορικές μας διαβεβαιώσεις. Μου έδιναν την εντύπωση ότι, αυτά που τους έλεγα τους προκαλούσαν δυσφορία. Ήταν σαφές ότι είχαν προαποφασίσει την εφαρμογή της προενταξιακής φάσης. Έπρεπε λοιπόν να ενεργήσουμε διαφορετικά. Είπα στους συνεργάτες μου ότι αυτά που λέγαμε και δεν ήθελαν ν’ ακούσουν έπρεπε να τα παραδώσουμε γραπτά, οπότε θα ήταν υποχρεωμένοι να τα διαβάσουν. Εδώ θα πρέπει να κάνω μία παρένθεση και να σημειώσω ότι, αυτόν τον «μαύρο Σεπτέμβρη» η διαπραγμάτευση ήταν εντατική και διαρκούσε από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ. Είχαμε απέναντί μας μία αξιόλογη, αλλά σκληρή κοινοτική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον ευφυέστατο Iταλό εβραϊκής καταγωγής Franco Milano. Κάθε βράδυ, αφήνοντας το μέγαρο της Κομισιόν, πηγαίναμε κατευθείαν στο κτίριο της Μόνιμης Ελληνικής Αντιπροσωπείας (ΜΕΑ) για την ανασκόπηση των διαμειφθέντων της ημέρας και για την προετοιμασία της επόμενης. Πρόβλημα είχαμε με τον κλιματισμό του κτιρίου που σταματούσε να λειτουργεί από τις 8 μ.μ. Τα παράθυρα ήταν ερμητικά κλειστά και δεν μπορούσαμε να τα ανοίξουμε, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ασφυκτικές καταστάσεις. Ύστερα από επίμονες προσπάθειες, ο διαχειριστής του κτιρίου δέχτηκε να παρατείνει τη λειτουργία του κλιματισμού μέχρι τα μεσάνυχτα. Το πρόβλημα εξακολουθούσε όμως να υπάρχει διότι, συχνά, ήταν αναγκαία η παραμονή μας στο κτίριο και πέραν του μεσονυχτίου. Τότε, βγαίναμε εκ περιτροπής έξω να αναπνεύσουμε και επιστρέφαμε!
Η σύνταξη, λοιπόν, γραπτού Υπομνήματος στα γαλλικά έπρεπε να γίνει επειγόντως τα βράδια στη ΜΕΑ. Συγκρότησα μία τριμελή ομάδα γαλλομαθών εμπείρων στελεχών που ολοκλήρωσαν σε πολύ σύντομο χρόνο το Υπόμνημα. Παράλληλα, ζήτησα από το Υπουργείο Συντονισμού και μου έστειλαν αμέσως τη Συλλογική Απόφαση Έργων (ΣΑΕ), η οποία περιλάμβανε τα τεχνικά έργα υποδομής για την εφαρμογή των μηχανισμών της ΚΑΠ, που είχαν προτείνει οι Φώτης Παναγιωτόπουλος και Θόδωρος Μακρής και είχαν ενταχθεί στο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ). Η ομάδα που συνέταξε το Υπόμνημα απαρτιζόταν από:
-Τον Ευάγγελο Καραμήτρο, ο οποίος είχε πραγματοποιήσει μεταπτυχιακές σπουδές στην Grenoble της Γαλλίας και ήταν κάτοχος δύο πτυχίων: δασολόγου και πολιτικού μηχανικού. Ο Ε.Κ. συνέχισε την καριέρα του ως ανώτερο στέλεχος της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου Υπουργών στις Βρυξέλλες.
-Τον Στέλιο Βαγιανό, ο οποίος είχε πραγματοποιήσει τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Παρίσι και ήταν, επίσης, κάτοχος δύο πτυχίων: γεωπόνου και πολιτικού μηχανικού. Ο Σ.Β. συνέχισε κι αυτός την καριέρα του στις Βρυξέλλες ως σημαντικό στέλεχος στη Γενική Διεύθυνση Γεωργίας της Κομισιόν.
-Τον αείμνηστο Αντώνη Πέτσικο, ο οποίος, ως γεωπόνος, είχε πραγματοποιήσει επιτυχείς σπουδές στο περίφημο Institut National Agronomique του Παρισιού. Ο Α.Π., αφού υπηρέτησε επί πολλά χρόνια στη ΜΕΑ Βρυξελλών και στην Κομισιόν, επέστρεψε στο Υπουργείο Γεωργίας και τελείωσε την καριέρα του ως γενικός διευθυντής.
-Την κυρία Κίττυ Στεριώτη, Γαλλίδα νομικό, σύζυγο του επίσης νομικού Ίωνα Στεριώτη. Στην κυρία Στεριώτη οφείλονται τα άψογα γαλλικά του Υπομνήματος.
Ένα βράδυ, πολύ αργά, πέρασε να μας δει ο αείμνηστος υπουργός μας Γιάννης Μπούτος μαζί με τον Γεώργιο Κοντογιώργη. Με το συνηθισμένα χιουμοριστικό του ύφος, μου είπε: «ξέρω ότι φέρεσαι σαδιστικά προς τους άρρενες συνεργάτες σου, και τους βάζεις να εργάζονται τέτοια ώρα, βλέπω όμως τώρα ότι την ίδια σαδιστική διάθεση δείχνεις και προς τις κυρίες». Εξήγησα τους λόγους της «σαδιστικής» μου συμπεριφοράς στους δύο Υπουργούς και, αμφότεροι, αποσύρθηκαν μειδιώντες με φανερή ικανοποίηση. Όταν πήγα να παραδώσω το Υπόμνημα με τη ΣΑΕ του Υπουργείου Συντoνισμού, ο Milano τα παρέλαβε ανόρεκτα με ένα ψυχρό ευχαριστώ. Όταν δε του ζήτησα να υπογράψει ένα πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής, έδειξε φανερά ενοχλημένος, αλλά, φυσικά, το υπέγραψε. Για να είμαι όμως σίγουρος ότι δε θα το βάλει στο Αρχείο, φρόντισα να παραδοθεί αντίγραφο στον αρμόδιο για τη διεύρυνση επίτροπο Lorenzo Natali. Γνήσιος Ιταλός ο αείμνηστος Natali, ήταν φίλος της Ελλάδας, σχετίζονταν δε φιλικά με τον επίσης αείμνηστο Γιώργο Τζιτζικώστα, γνωστό κυρίως ως υπουργό Βορείου Ελλάδος. Ο φίλος Γιώργος με είχε γνωρίσει εγκαίρως στον Νατάλι και η γνωριμία αυτή, απεδείχθη πολύ επωφελής. Η Συλλογική Απόφαση Έργων (ΣΑΕ) του Υπουργείου Συντονισμού ήταν στα ελληνικά. Δεν υπήρχε πρόβλημα διότι ο Milano είχε μαζί του κάποιο Φραγκολεβαντίνο από τη Σμύρνη ο οποίος μιλούσε θαυμάσια ελληνικά. Ο πονηρός αυτός τύπος προσπαθούσε να μας πλησιάσει και να μας πουλήσει εκδούλευση. Μου είπε λοιπόν «εμπιστευτικά» ότι δεν θα έπρεπε να ελπίζουμε για την αποφυγή της προενταξιακής φάσης γιατί αυτή ήταν προαποφασισμένη από πλευράς Milano. Το Υπόμνημα θα πάει στο Αρχείο, προσέθεσε. Φυσικά, δεν του μίλησα για την κοινοποίηση στον Επίτροπο Natali, πράγμα που αποτελούσε εγγύηση ότι το Υπόμνημα δεν μπορούσε να αγνοηθεί.

Κέρδισε η διαπραγματευτική ικανότητα
Λίγο αργότερα, οι αρμόδιοι Επίτροποι Νatali για τη διεύρυνση της ΕΟΚ και Gundelach για τη γεωργία ανακοίνωσαν ότι δεν ήταν αναγκαία για την Ελλάδα η εφαρμογή της προενταξιακής φάσης για την εφαρμογή της ΚΑΠ, προς μεγάλη έκπληξη του φίλου μας Φραγκολεβαντίνου. Την επιβολή αυτής της προενταξιακής φάσης δεν απέφυγαν η Ισπανία και η Πορτογαλία και υπέστησαν τις σοβαρές σχετικές συνέπειες για 4 χρόνια η Ισπανία και για 5 χρόνια η Πορτογαλία. Δε γνωρίζουμε το επίπεδο της προετοιμασίας των δύο Ιβηρικών χωρών. Μπορεί να ήταν ισοδύναμο με εκείνο της Ελλάδας ή και ανώτερο. Στην περίπτωση αυτήν η Ελλάδα υπερτέρησε σε διαπραγματευτική ικανότητα. Γεγονός πάντως παραμένει ότι οι δύο Ιβηρικές χώρες υπέστησαν τις συνέπειες της πρώτης φάσης η οποία χαρακτηρίζεται από:
-Μη πλήρη εφαρμογή της ΚΑΠ και επιβάρυνση του εθνικού τους προϋπολογισμού για σοβαρούς κλάδους της γεωργικής παραγωγής.
-Μεταχείριση περίπου τρίτης χώρας όσον αφορά τα κυριότερα προϊόντα κατά την εισαγωγή τους στην Κοινότητα των 10.
Προς τα τέλη του 1982, βρέθηκα συνάδελφος και ομοιόβαθμος του Milano στις Διεθνείς Υποθέσεις της Γεωργίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες. Ο Milano είχε την ευθύνη των διαπραγματεύσεων για τη διεύρυνση προς Ισπανία – Πορτογαλία. Ο γράφων είχε την ευθύνη των διαπραγματεύσεων με τις 12 τρίτες μεσογειακές χώρες στο πλαίσιο της Μεσογειακής Πολιτικής της ΕΟΚ και με τις χώρες της συνθήκης LOME (Αφρική, Καραϊβική, Ειρηνικός). Στην πρώτη σύσκεψη που έλαβα μέρος υπό τον ευπατρίδη Γερμανό Φον Βερσούερ, ο Milano παρουσίασε τα θέματα των διαπραγματεύσεων με Ισπανία – Πορτογαλία. Πρότεινε με έμφαση ότι πρέπει να επιμείνουμε στην επιβολή προενταξιακής φάσης για τις δύο Ιβηρικές χώρες. Και προσέθεσε: να μην πάθουμε αυτό που πάθαμε με την Ελλάδα, όταν, την τελευταία στιγμή, ο κ. Ζαχαρόπουλος μας παρουσίασε ένα υπόμνημα με πειστικά, είναι αλήθεια, επιχειρήματα και δεν επιβάλαμε αυτή τη φάση. Ο Φον Βερσούερ, εν μέσω γενικής θυμηδίας των παρισταμένων, είπε στον Milano: «Πρόσεξε να μη σου τη φέρουν οι Ισπανοπορτογάλοι, όπως σου την έφερε ο Ζαχαρόπουλος». Αργότερα, μετά το 1986, όταν η Ισπανία ήταν πλέον πλήρες μέλος, υπήρξα μάρτυς της οργής των Ισπανών όταν διαπίστωσαν ότι προϊόντα τρίτων χωρών, όπως του Μαρόκου, είχαν ευνοϊκότερη μεταχείριση από τα δικά τους στην ΕΟΚ, όσο διαρκούσε η περίφημη προενταξιακή φάση, πέραν του γεγονότος ότι, για μεγάλο μέρος της παραγωγής τους, η χρηματοδότηση της στήριξής τους γινόταν από τον εθνικό τους και όχι από τον κοινοτικό προϋπολογισμό.

*Γράφει ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος

* Ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρ. γενικός διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ

Στο επόμενο άρθρο (στο αυριανό φύλλο της «Ε»), το πρόγραμμα ανάπτυξης της ορεινής ηπειρωτικής Ελλάδας