Οι εταιρείες αυτές, δηλαδή, δεν αρκούνται στα υπερκέρδη, με τη χρήση ακόμη και αθέμιτων πρακτικών, αλλά επιδιώκουν να ελέγξουν την ανθρώπινη συμπεριφορά με την αδιάκοπη «εξόρυξη» δεδομένων και με τη συνδρομή της Τεχνητής Νοημοσύνης (Α.Ι.). Συνεπώς, για τον πολίτη της Δύσης το εάν στην προσεχή δεκαετία -και στις επόμενες- θα καταφέρει να διατηρήσει τον κεκτημένο τρόπο ζωής, τις δημοκρατικές ελευθερίες και την ευημερία του ή θα οπισθοχωρήσει σε μια Οργουελιανή δυστοπία, με χαοτικά διευρυνόμενες ανισότητες, δεν αποτελεί συνωμοσιολογική φαντασίωση, αλλά πραγματικό και κρίσιμο ζήτημα. Πολλοί, διακεκριμένοι επιστήμονες μάς προειδοποιούν γι’ αυτό. Για παράδειγμα ο Ντ. Ατζέμογλου, βραβευμένος καθηγητής του ΜΙΤ, δηλώνει ότι ανησυχεί που ο Τζο Μπάιντεν και το επιτελείο του δε φαίνεται να έχουν αντιληφθεί τους κινδύνους που υφίστανται για τη Δημοκρατία από την καθολική επικράτηση του μονοπωλιακού τεχνο-καπιταλισμού. Και τονίζει: «Για την αντιμετώπιση του προβλήματος στις ΗΠΑ δεν αρκούν η αύξηση του κατώτατου μισθού και της φορολογίας. Χρειάζεται συνολική αναδιάρθρωση της οικονομίας κι αυτό πρέπει να αρχίσει με το πώς χρησιμοποιούμε την τεχνολογία και ποιος την ελέγχει. Η αμερικανική οικονομική υπέρ-ελίτ αποτελεί απειλή για τη Δημοκρατία και κίνδυνο για θεσμική οπισθοδρόμηση». Ο καθηγητής P. Turchin τον συμπληρώνει: «Μόνο θεμελιακές αλλαγές θα μπορούσαν να σώσουν τις ΗΠΑ από τον διχασμό και από μια στροφή στην (αυτο)καταστροφική βία».
Στο θέμα των διευρυνόμενων ανισοτήτων και στην επεκτεινόμενη φτωχοποίηση της μεσαίας τάξης ο Γάλλος πρώην πρωθυπουργός Μισέλ Ροκάρ, σε μελέτη του για τη δεκαετία 1995-2005, διαπίστωσε ότι, κατά την περίοδο αυτήν, η ευρωπαϊκή ελίτ πολλαπλασίασε τα κέρδη της, ενώ η μισθωτή εργασία έχασε το 10% της αγοραστικής της δύναμης. Παρομοίως, ο Τομά Πικεττύ, εξαιρετικός αναλυτής της ιστορίας των ανισοτήτων, με βάση στοιχεία 250 ετών από πολλές χώρες, αποδεικνύει τη μακροχρόνια τάση προς μεγαλύτερη συσσώρευση κεφαλαίου και προς μεγαλύτερη ανισότητα. Τονίζει δε το, μάλλον, δυσοίωνο: «Μόνο εξωγενείς παράγοντες, όπως οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι ή η ενσυνείδητη πολιτική παρέμβαση μπορούν να διορθώσουν αυτήν την τάση».
Με βάση τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι υφίστανται πραγματικοί κίνδυνοι τόσο για τη Δημοκρατία, όσο και για το βιοτικό επίπεδο των πολλών από την υπερ-συγκέντρωση πλούτου και ισχύος σε λίγους. Το συνεπαγόμενο ερώτημα είναι: Ποιος θα σταματήσει αυτούς τους νεο-φεουδάρχες από το να επιβάλλουν τους ιδιοτελείς κανόνες τους, μέσω της παγκοσμιοποίησης, σε ολόκληρο τον πλανήτη ώστε να τον μετατρέψουν σε μια αβίωτη δυστοπία;
Ο Ντ. Ατζέμογλου δηλώνει ότι δε γνωρίζει επακριβώς τις απαντήσεις για το πώς θα γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές στο (αμερικανικό) μοντέλο ανάπτυξης: «Η επόμενη Διοίκηση (Μπάιντεν) δε θέτει τα σωστά ερωτήματα ώστε να προκύψουν οι προφανείς απαντήσεις. Το πρώτο, αλλά έλασσον, βήμα είναι να λυγίσουμε τη δύναμη επίδρασης των Big Tech επί της κοινωνίας. Η Ε.Ε. έχει κάνει βήματα για τον περιορισμό τους. Είναι η εμπροσθοφυλακή μιας οργανωμένης θεσμικής αντίδρασης. Απομένουν πολλά ωστόσο να γίνουν για την αφύπνιση της κοινωνίας. Το παράδειγμα της Σουηδίας μετά τη «Μεγάλη Ύφεση», όπου ένας ευρύς συνασπισμός εργατών, αγροτών και βιομηχάνων στήριξε τη δημιουργία κοινωνικού κράτους, μας δείχνει τον δρόμο. Αντιθέτως, στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, η ελίτ αντέδρασε αρνητικά στις διεκδικήσεις της κοινωνίας και τα αποτελέσματα είναι γνωστά».
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, σε άρθρο του στο «Βήμα» (Ιούλιος 1998) με τίτλο «Ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος άρχισε» γράφει -μεταξύ άλλων-προφητικά και απαισιόδοξα: «Σκορπιοί (ελίτ) και βάτραχοι (άεργοι, άνεργοι, εργαζόμενοι) υπερθεματίζουν στην παρανοϊκή προετοιμασία του επερχόμενου Αρμαγεδώνα. Τόσο οι σκορπιοί, όσο και οι αμυνόμενοι βάτραχοι βρίσκονται σε αδιέξοδο. Δεν είναι όμως εξίσου υπεύθυνοι. Διαφορετική επιλογή θα μπορούσαν να έχουν μόνο οι υπερόπτες σκορπιοί. Κι εδώ εντοπίζεται το παίγνιο του χρόνου: αν οι τελευταίοι δεν αλλάξουν τακτική, ο σοβών τρίτος παγκόσμιος πόλεμος θα έχει μόνο ηττημένους». Ο Παναγιώτης Κονδύλης, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες διανοητές, στο έργο του «Από τον 20ό στον 21ο αιώνα, τομές στην πλανητική πολιτική» σημειώνει: «Αν ο 20ός αιώνας σήμανε την ήττα της φασιστικής ιδεολογίας και τη διάψευση της κομμουνιστικής ουτοπίας, ο 21ος αιώνας, που θα είναι ο συγκλονιστικότερος και ο τραγικότερος της ανθρώπινης Ιστορίας, θα χαρακτηριστεί από την κατάρρευση της φιλελεύθερης». Υπάρχει, λοιπόν, ελπίδα; Θα λέγαμε ότι έχουμε μπροστά μας να διαβούμε τον «Στενό διάδρομο» των δυσκολιών που μας ορθώνουν τα ισχυρά συμφέροντα. Όσο οι εταιρείες Big Tech θα είναι παγκόσμια μονοπώλια, όσο τα μίντια θα αποτελούν τις «θεραπαινίδες» τους και οι διεθνείς τράπεζες τις διόδους των κεφαλαίων τους σε «φορολογικούς παραδείσους», τόσο τα πράγματα θα γίνονται πιο δύσκολα για τα ευρέα κοινωνικά στρώματα. Όμως φαίνεται ότι κάτι κινείται στους χώρους της πολιτικής, της διανόησης και των νέων. Ήδη το Ευρωκοινοβούλιο κάλεσε τη Shoshana Zuboff, η οποία τους ενημέρωσε για τις διαμορφούμενες νέες συνθήκες. Οι επιστήμονες καθώς μελετούν ενδελεχώς τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά φαινόμενα προσφέρουν την ισχυρή τεκμηρίωση. Οι νέοι με προσόντα και αδιέξοδα, που ουδέποτε είχαν οι αντίστοιχες ηλικίες στον μεταπολεμικό κόσμο, αποτελούν την εν δυνάμει πνευματική ελίτ και, με πολλούς τρόπους, θα απαιτήσουν το στοιχειώδες «ευ ζην» που δικαιούνται. Άλλωστε κατά τον καθηγητή Peter Turchin, που διερεύνησε αυτά τα φαινόμενα, σε βάθος χιλιάδων χρόνων, η πρώτη και κύρια αιτία για τις μεγάλες κοινωνικές ανατροπές ήταν το γεγονός ότι εκεί που αυτές συνέβαιναν, ήταν ακριβώς εκεί που πλεόναζε ο αριθμός των ανθρώπων της ελίτ σε σχέση με τις κατά πολύ λιγότερες θέσεις-ελίτ. Όπως συμβαίνει στις μέρες μας.

Από τον Δημήτρη Νούλα,
χημικό