στους καταλόγους με τα επώνυμα των ηρώων του 1821, θα συναντήσει αρκετά ονόματα αγωνιστών Σερβικής προέλευσης, είτε στην αυτούσια μορφή τους, είτε παραλλαγμένα. Η παρουσία εθελοντών από τις βαλκανικές χώρες στην επανάσταση των Ελλήνων είναι εξάλλου πιστοποιημένη από τους ιστορικούς μελετητές. Ειδικά για τους Σέρβους, η ενέργεια αυτή είχε και έναν χαρακτήρα ανταπόδοσης. Πριν την Ελληνική επανάσταση, είχε προηγηθεί η Σερβική το 1804, στην οποία συνέδραμαν αρκετοί Έλληνες αγωνιστές (όπως ο Γεωργάκης Ολύμπιος), είτε συγκροτώντας αυτόνομα τμήματα, είτε πολεμώντας σε μεικτές ομάδες με άλλους εθελοντές, πάντα δίπλα στο πλευρό των Σέρβων.
Ακόμη και πριν από την 25η Μαρτίου 1821, έχουμε αρκετούς ηγέτες του Σερβικού λαού (όπως ο "Σέρβος ηγέτης Karadjordjevic"), που είχαν ορκιστεί και αποτελούσαν μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Όταν ανακηρύχθηκε η (πρώτη) Ελληνική επανάσταση στη Μολδοβλαχία, στις 22 Φεβρουαρίου 1821, οι δυνάμεις του πρίγκιπα Αλέξανδρου Υψηλάντη αποτελούνταν από Έλληνες και Σέρβους αγωνιστές. Μερικοί από αυτούς ήταν ο "Milenko Stojkovic" και ο "Petar Dobrnjac" οι οποίοι έφτασαν στη Μολδοβλαχία μαζί με Σέρβους στρατιώτες και έθεσαν τις ομάδες τους, κάτω από τις εντολές του πρίγκιπα Υψηλάντη.
Ο Σέρβος "Mladen Milovanovic", (διετέλεσε πρωθυπουργός της Σερβίας και πρώτος υπουργός Άμυνας) διέσχισε τον Δούναβη και πήγε να πολεμήσει στο πλευρό του Υψηλάντη, ο "Prodan Gligorijevic" ενώθηκε επίσης με τον στρατό του Υψηλάντη το 1821 στη Βλαχία, ενώ γίνεται αναφορά από τους χρονογράφους, για τη συμμετοχή ενός αρχιμανδρίτη με το όνομα «Σέρβος» (πιθανότατα ήταν το εθνικό του όνομα), ο οποίος έφθασε από τη Σερβία στη Μολδοβλαχία για να βοηθήσει την Ελληνική επανάσταση.
Η Ελληνική εξέγερση στις παραδουνάβιες περιοχές, έχοντας να αντιμετωπίσει τον ανταγωνιστικό ρουμανικό εθνικισμό και τους Οθωμανούς, τελικά απέτυχε. Μετά την αποτυχία της Ελληνικής επανάστασης στη Μολδοβλαχία, οι Σέρβοι αγωνιστές μετανάστευσαν στη νότια Ελλάδα, αναζητώντας εργασία, αλλά και για να αποφύγουν την τιμωρία των Οθωμανών. Ένα από αυτά τα πρόσωπα, ήταν η θρυλική αγωνίστρια "Cucuk Stana", σύζυγος του Έλληνα αγωνιστή "Γεωργάκη Ολυμπίου", που σκοτώθηκε στη μάχη "του μοναστηριού Σέκου" στη Μολδαβία.
Άλλος ένας Σέρβος, για τον οποίο μαθαίνουμε από τους χρονογράφους, ήταν ο "Κonstantine Nemanja", ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ήταν απόγονος της βασιλικής οικογένειας των"Nemanjic" των Σέρβων μεσαιωνικών ηγεμόνων, και δήλωσε πως θα υπέγραφε την αλληλογραφία του, ως "ο Πρίγκιπας της Σερβίας’’, γι’ αυτό και η σφραγίδα που χρησιμοποιούσε, έφερε τον δικέφαλο αετό (έμβλημα των Σέρβων πριγκίπων). Ο στρατιώτης "Rado Μαυροβουνιώτης" (δηλ. από το Μαυροβούνιο), μαζί με μιαομάδα αγωνιστών με το επώνυμο «Σέρβος», όπως ο "Θωμάς Σέρβος", "Λάμπρος Σέρβος", "Λάμπρος (Χρήστου) Σέρβος" και ο "Θανάσης Σέρβος" καταγράφονται να αγωνίζονται (μαζί με τους πολιορκημένους Έλληνες) στην πολιορκία του Μεσολογγίου. Γνωρίζουμε επίσης (από τους χρονογράφους), πως ακόμα είκοσι πέντε Σέρβοι αγωνιστές, πολέμησαν υπό τις διαταγές του καπετάνιου "Γιώργου Κοντόπουλου", στις σημαντικότερες (τότε) ελληνικές πόλεις του Μοριά και της Ρούμελης.
Από όλους τους Σέρβους που πολέμησαν στην Ελληνική επανάσταση, αυτός που ίσως άφησε τη μεγαλύτερη κληρονομιά, ήταν ο "Vaso Brajevic", γνωστός ως "Βάσος Μαυροβουνιώτης", ο οποίος έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε τριάντα έξι μάχες για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Το 1821 ηγείται μιας δύναμης εκατόν είκοσι αγωνιστών Μαυροβουνίων και Ελλήνων, στα πρώτα στάδια της Ελληνικής επανάστασης. Συνεργαζόμενος με τον "Νικόλαο Κριεζώτη", αρχηγό της Ελληνικής επανάστασης στην Εύβοια, διακρίθηκε σε μάχες στην κεντρική Ελλάδα. Το 1822 συμμετείχε στις μάχες εναντίον των Οθωμανών στην Αθήνα, όπου έδειξε μεγάλη γενναιότητα και τόλμη, αναγνωρισμένος ευρέως ως ένας από τους καλύτερους πολεμιστές της εποχής εκείνης.
Μετά το τέλος των Ελληνικών εμφυλίων πολέμων, ο "Βάσος Μαυροβουνιώτης" αναγορεύθηκε σε στρατηγό, έχοντας στη δικαιοδοσία του περίπου χίλιους πεντακόσιους στρατιώτες. Μεταξύ των ετών 1826- 1827, ήταν ένας από τους λίγους επαναστάτες, που δεν ηττήθηκαν ποτέ από τις αιγυπτιακές δυνάμεις, με επικεφαλής τον "Ιμπραήμ πασά", που κατέκαψε την Πελοπόννησο. Ήταν διαρκώς ανήσυχος, συνεργάστηκε με τον "Χατζημιχάλη Νταλιάνη", για να συμμετάσχει σε μια τολμηρή, αλλά τελικά αποτυχημένη Ελληνική αποστολή στην Κύπρο και τον Λίβανο, με στόχο να υποκινήσει την επανάσταση, στο μαλακό υπογάστριο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Άλλοι Σέρβοι του Μαυροβουνίου που ακολούθησαν τον "Βάσο Μαυροβουνιώτη", προέρχονταν από "το Bjelopavlici" και πήραν το ίδιο επώνυμο με αυτόν (όπως μας αναφέρουν οι χρονογράφοι). Έτσι, υπάρχουν πολλές αναφορές για τους "Ιωάννη Σλαβάνο Μαυροβουνιώτη", "Ιωάννη Μαυροβούνιο", οι οποίοι πολέμησαν στην πολιορκία της Τριπολιτσάς και τον "Γρηγόρη (Jurovic) Μαυροβουνιώτη". Ο ιστορικός "William St Clair" στην ιστορία του για την Ελληνική επανάσταση, μας αναφέρει τα παρακάτω: Ένας "στρατηγός του Μαυροβουνίου" με το γερμανικό όνομα του "de Wintz", ο οποίος πολέμησε υπό τις διαταγές του Ναπολέοντα, μας λέει «ότι επιτέλους η Ελλάδα μπορεί να γίνει ελεύθερη».Ο "deWintz" προσπάθησε ανεπιτυχώς να συγκροτήσει δύο χιλιάδες ευρωπαίους εθελοντές (μισθοφόρους), για να πολεμήσουν στην Ελλάδα, αλλά εγκατέλειψε την προσπάθεια αυτήν, αφού δεν κατάφερε να εξασφαλίσει την απαιτούμενη οικονομική βοήθεια.
Ο "Ρήγας Φεραίος"δολοφονήθηκε από τους Τούρκους σε Σερβικό έδαφος. Συγκεκριμένα, μαζί με τους επτά συντρόφους του εκτελέστηκαν το 1798 στον Σερβικό παραδουνάβιο πύργο "Nebojsa" στο Βελιγράδι, με τα πτώματά τους να ρίχνονται στα νερά του Δούναβη. Ο Ρήγας μιλούσε για μια συνομοσπονδία βαλκανικών λαών, κάτω από την ηγεσία, μιας κυρίαρχης (αλλά καλοπροαίρετης) Ελλάδας. Σε μία τέτοια συνομοσπονδία λαών, που ονειρεύονταν ο Ρήγας Φεραίος (που θα συμμετείχε και η Σερβία), συμφωνούσαν και οι Σέρβοι αγωνιστές. Πολλοί απ’ αυτούς πίστευαν ότι ένας τρόπος για να εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία της Σερβίας, ήταν να προωθηθεί η εξέγερση κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στον νότο και κυρίως στην Πελοπόννησο.
Πολλοί ήταν ακόμα οι Σέρβοι, οι οποίοι προτίμησαν να ταξιδέψουν εκεί που γίνεται ο πόλεμος, η δράση και εκεί όπου δίνονται τα στρατιωτικά προνόμια. Έτσι γι’ αυτούς η Ελληνική επανάσταση ήταν μια χρυσή ευκαιρία για να πολεμήσουν μαζί με τους Έλληνες αγωνιστές. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι μετά το 1824 πολλοί Σέρβοι αγωνιστές έλαβαν αξιώματα και θέσεις στον Ελληνικό στρατό, όπως: ο στρατηγός "Χατζή Χρήστος Dagovic", οι διοικητές τάγματος (χιλίαρχοι) "Στέφος και Αναστάσης Dimitrevic", ο χιλίαρχος "Jovo Μαυροβουνιώτης", οι καπεταναίοι "Ιωάννης και ο Νικόλαος Radovic" από το Μαυροβούνιο, καθώς και μερικοί Σέρβοι (γνωστοί μόνο με τα ονόματά τους) ως "Nikolzo, Kotzo, Ηλίας, Σπύρος και Καραγιώργος".
Η συντριπτική πλειοψηφία των Σέρβων που επέζησαν μετά το τέλος της Ελληνικής επανάστασης, δεν επέστρεψαν στη Σερβία. Αντίθετα, εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, παντρεύτηκαν ντόπιες γυναίκες και αφομοιώθηκαν στην Ελληνική κοινωνία. Στην Ελλάδα σήμερα, υπάρχουν δημόσια αγάλματα, προς τιμήν του "Βάσου Μαυροβουνιώτη", ο οποίος και υπήρξε και ο διασημότερος Σέρβος αγωνιστής που πολέμησε για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Οθωμανούς.
Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε τους Σέρβους, οι οποίοι με γενναιότητα, πολέμησαν μαζί με τους Έλληνες (χριστιανούς ορθόδοξους) αγωνιστές, στην Επανάσταση του 1821, βοηθώντας τους να αποτινάξουν τον Οθωμανικό ζυγό, πράγμα που δείχνει, πως οι δύο ομόθρησκοι λαοί, είχαν από τότε άριστες σχέσεις μεταξύ τους.
Ενδεικτική βιβλιογραφία: 1) Άρθρο του Γιώργου Ζαχάρη, με θέμα: 1821 επανάσταση, Σέρβοι ομόθρησκοι και συναγωνιστές. (Alphapress, ηλεκτρονική έκδοση). 2) Βικιπαίδεια, Σερβική επανάσταση. 3) Βικιπαίδεια: Ελληνική επανάσταση. 4) Βικιπαίδεια: Γεωργάκης Ολύμπιος. 5) Άρθρο του Dragan Boskovic, στη Modenegrinabiblioteka, με τίτλο: Vaso Brajovic (Mavrovuniotis), grckijunakiheroj, Podgorica, 19.12.2003.

Από τον Ιωάννη Τζιόλα, φιλόλογο-αρχαιολόγο