Σίγουρα θα μου πει κανείς, πού θυμήθηκες την μπομπότα. Δεν τη θυμήθηκα. Να τη θυμίσω θέλω. Σε πολλούς από μας και κυρίως στους νέους. Γιατί σήμερα, φαίνεται, πως κλαίμε άδαρτοι. Η μπομπότα ήταν το αποκορύφωμα της φτώχειας, της πείνας και της εξαθλίωσης. Κι όμως εκείνοι οι καλαμποκοδίαιτοι -γιατί από καλαμπόκι γινόταν η μπομπότα- έθρεψε ανθρώπους διαλεχτούς επιστήμονες, υποδείγματα στην κοινωνία, ήρωες σκληρών πολέμων. Το ψωμί από σιτάρι ήταν γνωστό σε λίγους. Οι απανωτές σιτοδείες, από φυσικές καταστροφές, από έλλειψη λιπασμάτων και ζιζανιοκτόνων, από σύννεφα ακρίδων και από επιδρομές αρουραίων, ανέδειξαν την μπομπότα. Μη σας φανεί παράξενο, πως και στο χωριό μου κατ’ εξοχήν, σιτοπαραγωγικό χωριό, τρεφόταν με μπομπότα. Αμερικανικά και ρουμανικά καράβια κατέφθαναν με καλαμπόκι. Φθηνό βέβαια. Μια δεκάρα την οκά. Αλλά δεκάρα ήταν, πού να βρεθεί κι αυτή; «Φαρμάκι» την αποκαλούσαν. Έπρεπε να ’ρθει καμιά γιορτή ή πανηγύρι, να φάνε λίγο σταρένιο ψωμί. Χαρά στους παπάδες τότε. Αυτοί δεν ένοιωθαν πείνα. Είχαν τα πρόσφορα του κοσμάκη κι ένα βιδούρι στάρι, που έπαιρναν από κάθε παραγωγό στ’ αλώνια. Αυτά ήταν η αμοιβή τους. Δεν είχαν τότε μισθούς, ούτε ΤΑΚΕ. Οι κόρες των παπάδων, πάντα χοντρές, αφράτες, παχουλές. Νύφες διαλεχτές και περιζήτητες. Στην εκκλησία ίσχυε η ρήση του Χριστού: «Σίτον, Οίνον και Έλαιον». Αυτά ευλόγησε. Και οι παπάδες τηρούντες τον Νόμο του Θεού, δεν δέχονταν πρόσφορα μπομπότας. Μόνο σίτου. Και θυμάμαι, πως κάποιος παπάς του χωριού μου, μάζευε τόσα πρόσφορα σταρένια, ώστε ξεχνούσε τον Χριστό που έλεγε: «Δώτε τω πτωχώ και αλεηθήσεσθε» και τα έδινε στις αγελάδες του.
Το πιο πρόχειρο ψωμί μπομπότας γινόταν με αλεύρι και νερό. Το ανακάτευαν με μια ξύλινη κουτάλα, το στρογγύλευαν σε καρβελάκι και άζυμο καθώς ήταν, κατ’ ευθείαν στη φωτιά. Ήταν το «χαμοκούκι». Τραγανό, καθώς έβγαινε από τη φωτιά, με τυρί και λίγο λαδάκι. Ήταν σχέτη νοστιμιά. Σήμερα παρασκευάζεται και στη Ραψάνη, όπως είδα. Αλλά πολύ βελτιωμένη. Με κολοκύθι και με άλλα μυρωδάτα χορταρικά. Αλλά, όπως πάντα την τρώνε αμέσως μόλις ψηθεί. Αν κρυώσει δεν τρώγεται!
Υπήρχε εποχή, που παρασκευαζόταν και για τον Στρατό. Οι κατ’ ανάγκην καλαμποκοφάγοι φαντάροι. Ο Ιω. Φιλήμων, μας περιγράφει τη συνταγή μπομπότας: «Η τροφή των στρατιωτών και των οπλαρχηγών, όλων ρυπόντων (δηλ. λεριασμένων) διά την ακινησίαν και την δυσκολίαν των μέσων, ήτο εν γένει ξηρά. (Ακόμη και στα χρόνια μας, θυμάμαστε την αμάσητη γαλέτα και την κουραμάνα). Ο οίνος ο τύρος και οι μαυρομάται ελαίαι, εν αφθονία. Κάθε εβδομάδα εγένετο «κρεοδοσία» με τη μορφή μόνον του ψητού. (Μην περιμένετε και μουσακάδες!!). Οσάκις οι κλίβανοι (φούρνοι) δεν επήρκουν, οι στρατιώται έμασσον (έπλαθαν) επί σανίδος, το χορηγούμενον αυτοίς άλευρον εξ «Ελύμου» (δηλ. ώριμου) καλαμποκίου «Έψοντες» (δηλ. ψήνοντας) τον «άναλον» (δηλ. ανάλατον) αυτόν άρτον, εντός πεπυρακτωμένης (δηλ. σε γερή φωτιά) επί καυτής τέφρας εκ φρυγάνων και τον απέσυραν της πυράς ημίοπτον (δηλ. μισοψημένον)».
Οι πολεμιστές πρόγονοί μας και δεν είχον υπηρεσίας εφοδιασμού (δηλ. τα σημερινά Σώματα Εφοδιασμού). Ό,τι εχρειάζοντο, το είχαν στο σακίδιό τους. Όλα στον ώμο. Την μπομπότα, το τυρί, τις ελιές, κρεμμύδια και σκόρδα. Επίσης βελόνες, ράμματα και τσαγκρασούλια για τα τσαρούχια τους. Και λίγη αλατορίγανη, ν’ αλείβουν την μπομπότα. Αυτή ήταν η ζωή των περισσοτέρων Ελλήνων.
Ποιος όμως τολμάει ν’ αναφέρει, τα βάσανα εκείνης της εποχής! Με την ευμάρεια, που έχουμε σήμερα δύσκολο να μας πιστέψουν. Χρειάζεται όμως πότε, πότε να ανατρέχουμε με τα φτερά της παράδοσης, στα περασμένα της φυλής μας, όχι τόσο για να μαθαίνουμε πώς ζούσαν εκείνοι. Κυρίως, να δοξάσουμε τον Πανάγαθο, που μας έταξε να ζούμε σε τούτη τη ζωή με τα καλούδια. Ψωμί χάσκο, άφθονα φρούτα απ’ όλο τον κόσμο, ενδύματα ζεστά, κηπευτικά θαυμάσια, φάρμακα, ιατρική κάλυψη, γνώση απεριόριστη κι ας μην ξεχνάμε αυτό που λέει ο λαός: «Καιρός φέρνει τα λάχανα καιρός τα παραπούλια». Ο, μη γένοιτο.