Μέχρι που ήρθαν οι Γερμανοί κι άρχισε ο τρόμος. Κι άρχισαν να βεβηλώνουν τους ιερούς χώρους, να λεηλατούν σπίτια. Δημιούργησαν γκέτο, τους ανάγκασαν να φορούν τη σφραγίδα της τιμωρίας και καταδίκης στο πέτο, το κίτρινο άστρο του Δαυίδ, τους εκμηδένισαν την αξιοπρέπεια, τους καταρράκωσαν το ηθικό και τέλος τους φόρτωσαν στα τρένα του θανάτου και τους οδήγησαν στο Άουσβιτς για την τελική λύση. Ο παππούς μου, Μεντές Σαΐας, δεν κρίθηκε ικανός για εργασία και από το πρώτο βράδυ οδηγήθηκε στους θαλάμους αερίων. Ο πατέρας μου και τα αδέλφια του κρίθηκαν ικανοί να δουλέψουν. Πείνα, κρύο, κακουχίες η σκληρή καθημερινότητά τους. Κάθε μέρα έλεγχος και διαλογή. Εσύ ζεις, εσύ πεθαίνεις. Μια μέρα οι Γερμανοί επέλεξαν τον πατέρα μου για πειραματόζωο. Του έκαναν εγχείρηση σκωληκοειδίτιδας χωρίς νάρκωση. Ήθελαν να δουν πόσο αντέχει ένα 16χρονο παιδί. Ο πατέρας μου άντεξε. Μέσα στην ατυχία του υπήρξε τυχερός. Δίπλα του άλλα παιδιά, άτυχα αυτά, υποβάλλονταν σε άλλου είδους βαριές εγχειρήσεις.
Ο πατέρας μου μετά από 3 χρόνια κράτησης σε πολύ σκληρές συνθήκες γύρισε ορφανεμένος και παρόλο το βάρος της μνήμης που κουβαλούσε, συνέχισε να ζει. Έφτιαξε οικογένεια, δημιούργησε αλλά ποτέ δεν ξέχασε. Όμως σπάνια μιλούσε γι’ αυτά, που πέρασε. Κανένας όμηρος δεν μιλούσε για πολλά χρόνια. Εμένα ο πατέρας μου, όταν ξεκινούσε να μας διηγηθεί κάτι, ένας κόμπος του έκλεινε τον λαιμό, δάκρυα κυλούσαν από τα μάτια του και σταματούσε. Τίποτα δεν μαρτυρούσε την οδύσσεια του μικρού Ιωσήφ Σαΐας, εκτός από τον αριθμό στο χέρι του. Ήταν ένας χαρούμενος, γελαστός, ανοιχτός και επιδεκτικός στη διαφορετικότητα, άνθρωπος, που είχε έγνοια του να μη μας λείψει τίποτα. Δυστυχώς όμως, από τις κακουχίες που είχε περάσει μικρός, αρρώστησε πολύ νέος από βαρύ άσθμα. Κρατιόταν όμως από τη ζωή με νύχια και με δόντια. Και ξέρετε γιατί; Από φόβο, μην ξεχαστεί το μεγαλύτερο έγκλημα του 20ού αιώνα, το Ολοκαύτωμα. Έλεγε με αγωνία, «εδώ ζω και το αμφισβητούν, φαντάσου τι θα γίνει αν πεθάνουμε εμείς οι ζωντανές αποδείξεις» . Και συμπλήρωνε με πικρία «Ακόμα κι η ίδια μου η πατρίδα, που την υπηρέτησα πιστά, που γι’ αυτήν θυσιάστηκε στο Αλβανικό ο αδελφός μου, σιωπά και δεν κάνει καμιά αναφορά στο γεγονός αυτό. Κι η πόλη μου η Θεσσαλονίκη; Σαν να μην συνέβη. Σαν να μην έγινε τίποτα».
Είχε εκδοθεί, θυμάμαι, το πρώτο μου βιβλίο όταν με φώναξε: «Τώρα κάτσε να στα πω. Να τα γράψεις. Για να μείνουν». Και μου τα είπε. Όλα. Κι εγώ τον άκουγα με ορθάνοιχτα -από τη φρίκη των όσων άκουγα- μάτια και του υποσχέθηκα πως δε θα ξεχάσω ποτέ και πως όσο ζω θα κάνω ό,τι περνάει από το χέρι μου να μάθουν τις αλήθειες όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι και ειδικά οι νέοι και αυτοί να τις μεταφέρουν στις επόμενες γενιές. Λίγες μέρες μετά πέθανε. Κι εγώ έγραψα την ιστορία του στο βιβλίο μου με τίτλο «Το βραχιόλι της φωτιάς».
Ο πατέρας μου δεν έζησε για να δει πως τον Ιανουάριο του 2004 με ομόφωνη απόφαση η Βουλή των Ελλήνων καθιέρωσε την 27η Ιανουαρίου ως Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, για να τιμάται κάθε χρόνο η μνήμη των χιλιάδων αθώων Ελλήνων Εβραίων, που έχασαν τη ζωή τους στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η ημερομηνία επιλέχθηκε επειδή την 27η Ιανουαρίου του 1945 τα προελαύνοντα σοβιετικά στρατεύματα ελευθέρωσαν το στρατόπεδο του Άουσβιτς. Νιώθω πως ο πατέρας μου εκεί πάνω θα είναι πιο ήσυχος πως οι αλήθειες δεν θα ξεχαστούν. Πως η Ελλάδα δεν θα τον ξεχάσει. Γιατί ήταν παιδί της!
Τα μεγάλα εθνικά μας τραύματα είναι τα φαντάσματά μας και συνυπάρχουν μαζί μας. Ο εθνικός διχασμός, η Μικρασιατική καταστροφή και η Γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού, ο εμφύλιος, η δικτατορία, η τραγωδία της Κύπρου, η εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων από τους Ναζί, είναι τραυματικά γεγονότα που μας ακολουθούν. Πιστεύω πως αν προσπαθήσουμε να καταπνίξουμε τα τραύματά μας κρύβοντάς τα κάτω από το χαλί ή διαγράφοντάς τα, δεν φεύγουν. Μια κοινωνία πρέπει να αναγνωρίσει τα τραύματά της εάν θέλει να προχωρήσει. Εμείς οι Έλληνες κάποια τραύματα τα διαχειριστήκαμε με θάρρος και τα επουλώσαμε, κάποια απλώς τα ξεχάσαμε και έκλεισαν μόνα τους κι άλλα μας ταλαιπωρούν ακόμα. Το τραύμα της εξόντωσης των Ελλήνων Εβραίων δυστυχώς υποτιμήθηκε και κρύφτηκε για πολλά χρόνια. Μετατέθηκαν οι αιτίες του μόνο στους κακούς εχθρούς, στις διεθνείς συγκυρίες και σε θρησκευτικά σύνδρομα. Η ελληνική πολιτεία και κοινωνία προσποιήθηκε πως δεν την αφορούσε. Πίστεψε πως είχε πληγωθεί όχι το δικό της αλλά ένα ξένο αλλόθρησκο σώμα. Όμως, ήταν το ίδιο το σώμα της Ελληνικής κοινωνίας, που πληγώθηκε. Οι Εβραίοι της Ελλάδας είναι Ελληνες πολίτες. Έχουν παρουσία στην Ελλάδα αιώνων, ακόμα και προ Χριστού. Είναι φιλήσυχοι, νομοταγείς, δραστήριοι πολίτες, υπηρετούν στον στρατό και πάντα υπερασπίστηκαν την πατρίδα, όταν τους καλούσε. Πολέμησαν στην Αλβανία και θυσιάστηκαν. Γνωστός είναι ο ηρωικός Συνταγματάρχης Μορδοχαίος Φριζής. Έχουν αναδειχθεί από τους κόλπους των ισραηλιτικών κοινοτήτων αξιόλογοι επιστήμονες, επιτυχημένοι επιχειρηματίες, έγκριτοι ιστορικοί και συγγραφείς. Τα μέλη των κοινοτήτων τηρούν τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις, τιμώντας συγχρόνως τη διπλή τους ταυτότητα, αυτήν του Έλληνα και Εβραίου στο θρήσκευμα. Είναι πολύ σημαντικό για όλους τους Έλληνες, οι καινούργιες γενιές να διδαχθούν και να συνειδητοποιήσουν πως οι Έλληνες Εβραίοι είναι αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού λαού. Πως έζησαν την κοινή μοίρα του τόπου αυτού, τον αγάπησαν, πολέμησαν και θυσιάστηκαν γι’ αυτόν. Είναι σημαντικό να μάθουν οι καινούργιες γενιές πως, όταν οι Γερμανοί έκαιγαν στα στρατόπεδα Εβραίους, πληγώθηκε η Ελλάδα γιατί ήταν παιδιά της, αυτά, που καίγονταν.
Με πρώτη τη Θεσσαλονίκη να χάνει τους 56.000 Εβραίους πολίτες της και σε σύνολο η Ελλάδα να χάνει τους 77.178 Εβραίους πολίτες της, αυτό κι αν θεωρείται λαβωματιά στον κοινωνικό, πολιτιστικό και οικονομικό ιστό της πόλης και γενικά της χώρας.
Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια κάνει μεγάλες προσπάθειες για να αντιμετωπίσει το τραύμα της αυτό, ανατρέχοντας στην ιστορία και τις αλήθειες της, σκύβοντας πάνω τους και αναγνωρίζοντάς τες. Πανελλαδικές εκδηλώσεις με έγκριτους ομιλητές, μαθητικές εκδηλώσεις, διαγωνισμοί, ανεγέρσεις Μνημείων, τιμητικές εκδηλώσεις σε επιζήσαντες ομήρους, επισκέψεις- προσκυνήματα στα στρατόπεδα του Άουσβιτς, δημιουργία Μουσείου για τους Έλληνες ομήρους στο Άουσβιτς, δημιουργία Μουσείου Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη, είναι μερικές ενέργειες προς αυτήν την κατεύθυνση.
Φέτος η Ελλάδα συγχρόνως με την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση, αναλαμβάνει και την Προεδρία της Διεθνούς Συμμαχίας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος (IHRA), και αυτό είναι μια ευκαιρία δέσμευσης της ελληνικής κοινωνίας να παραμείνει σε εγρήγορση ενάντια στον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό και τη λήθη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Κεντρικό θέμα της Ελληνικής Προεδρίας είναι η «Διδασκαλία και μάθηση για το Ολοκαύτωμα: Εκπαίδευση για έναν κόσμο χωρίς ποτέ ξανά γενοκτονία». Στο πλαίσιο αυτό θα διεξαχθεί σειρά εκδηλώσεων με στόχο την εκπαίδευση των νεότερων γενεών, αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας για το τι σημαίνει Ολοκαύτωμα, ώστε να μην επαναληφθεί ποτέ.
*Απόσπασμα από το κείμενο της Μπέττυς Μαγρίζου στο 6ο τεύχος της περιοδικής επιστημονικής εκδόσεως «Αχιλλίου Πόλις» της Ιεράς Μητροπόλεως Λαρίσης και Τυρνάβου
