Στο σημερινό σημείωμα θα αναφερθούμε στις κύριες επιπτώσεις της ξηρασίας και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της γης, για την αντιμετώπιση των συνεπειών που προκαλεί η γεωργική ξηρασία.
Σύμφωνα με την Εκτελεστική Γραμματεία της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (UNCCD), στην οποία ως γνωστόν συμμετέχει και η χώρα μας, εκτιμάται ότι στη δεκαετία μέχρι το 2017 η ξηρασία επηρέασε 1,5 δισεκατ. ανθρώπους προκαλώντας παγκοσμίως οικονομική ζημία 125 δισεκατ. δολαρίων και ότι μέχρι το 2050 θα επηρεάσει το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή περισσότερους από 5,5 δισεκατ. ανθρώπους. Παράλληλα, σχεδόν τα 3/4 των αρδευόμενων εκτάσεων θα δοκιμασθούν περιοδικά από έλλειψη νερού και χώρες που είναι ευαίσθητες στην ξηρασία, όπως η Ελλάδα, θα αντιμετωπίσουν έντονα προβλήματα. Η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας θα μειωθεί σημαντικά, η πτώση της στάθμης των ποταμών θα δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στις μεταφορές που εκτελούνται μέσω αυτών και η παραγωγή τροφίμων θα μειωθεί σε βαθμό που, όπως αναφέρει η UNICEF, μέχρι το 2040 ένα στα τέσσερα παιδιά δεν θα έχουν πόσιμο νερό. Όλα αυτά δείχνουν πόσο σημαντική είναι η άμεση λήψη μέτρων για τον μετριασμό των επιπτώσεων του εφιαλτικού φαινομένου της ξηρασίας στους ανθρώπους, στον βιοπορισμό τους, στα οικοσυστήματα και στις οικονομίες, οι οποίες θα δημιουργήσουν νέα κύματα προσφύγων με τις πολύ καλά γνωστές πλέον σε μας συνέπειες. Και οι προβλέψεις των επιστημόνων δυστυχώς αναφέρουν ότι η κλιματική αλλαγή που εξελίσσεται θα αυξήσει την ένταση, τη συχνότητα και τη διάρκεια του φαινομένου της ξηρασίας.
Τι πρέπει λοιπόν να γίνει; Είναι εφικτός ο μετριασμός σε ικανοποιητικό βαθμό των εφιαλτικών αυτών προβλέψεων; Η απάντηση είναι θετική κάτω βέβαια από ορισμένες βασικές προϋποθέσεις, αλλά πρέπει να τονισθεί ότι είναι πολύ δύσκολος. Σύμφωνα με την UNCCD, μία επιτυχής πολιτική στην αντιμετώπιση των συνεπειών της γεωργικής ξηρασίας μπορεί να γίνει μόνο με σωστή διαχείριση της γης που θα οδηγεί στη συγκράτηση και αποθήκευση του νερού στο έδαφος στη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα. Στο σημείο αυτό πρέπει να ξεκαθαρισθεί ότι η έννοια της γης δεν πρέπει να περιορίζεται στα όρια της καλλιεργούμενης γης, αλλά πρέπει να καλύπτει και τους βοσκότοπους, τα δάση, τους υγρότοπους, καθώς και τις μικτές χρήσεις γης. Μία τέτοια έξυπνη για την αντιμετώπιση της ξηρασίας διαχείριση της γης (Drought - Smart Land Management - βλ. αναφορά) θα έχει ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της ικανότητας του εδάφους να συγκρατεί και να αποδίδει το νερό. Η σωστή λοιπόν διαχείριση των εδαφών παράλληλα με τη διαχείριση του νερού, είναι το σημείο κλειδί για τον μετριασμό των συνεπειών της γεωργικής ξηρασίας. Ποια είναι όμως τα συγκεκριμένα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για τον σκοπό αυτόν;
Για τις καλλιεργούμενες γαίες τα μέτρα αυτά πρέπει να στοχεύουν στον περιορισμό της διάβρωσης των εδαφών, στην ελαχιστοποίηση της καλλιέργειας και στην ολοκληρωμένη διαχείριση της γονιμότητας των εδαφών. Για τους βοσκότοπους τα μέτρα πρέπει να εξασφαλίζουν την αποφυγή της εξαντλητικής υπερβόσκησης και τη βελτιωμένη διαχείριση του νερού και της βλάστησης. Για τα δάση και τους υγρότοπους πρέπει να προβλέπεται η βιώσιμη διαχείρισή τους, η δάσωση, αναδάσωση και η προστασία από αποψίλωση. Στις μικτές χρήσεις γης πρέπει να προβλέπεται η αγρο-δασοπονία, η αγρο-κτηνοτροφία και η σχεδιασμένη διαχείριση του νερού σε επίπεδα λεκανών απορροής καθώς και οι αστικές πράσινες υποδομές. Όλα αυτά όμως σημαίνουν αυξημένη ανθρώπινη εργασία, αλλαγή στην πολιτική διαχείρισης του νερού, ανταγωνισμούς μεταξύ των διαφόρων κλάδων του πρωτογενή τομέα της γεωργίας και διάφορες άλλες δυσκολίες που δημιουργούν πιέσεις τόσο στην Πολιτεία, όσο και στους παραγωγούς. Στην Πολιτεία διότι όλες αυτές οι πρακτικές με καθαρά οικονομικούς όρους δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν, εάν δεν υποστηριχθούν οικονομικά, διότι διαφορετικά δεν θα είναι βιώσιμες, αλλά και στους παραγωγούς, διότι διάφορες εύκολες πρακτικές, όπως π.χ. η άροση κάθετα στις ισοϋψείς, θα πρέπει να εγκαταλειφθούν και σε πολλές περιπτώσεις θα πρέπει να αυξηθεί η χειρωνακτική εργασία.
Όλα αυτά όμως, αν και πολύ καλά γνωστά και τεκμηριωμένα επιστημονικά, για να υλοποιηθούν προϋποθέτουν την ισχυρή βούληση της Πολιτείας να ασχοληθεί σοβαρά με τα προβλήματα της διαχείρισης της γης που εντείνονται από την κλιματική αλλαγή, δημιουργώντας συνθήκες ερημοποίησης που απειλεί σοβαρά τη χώρα μας και σε μεγάλο βαθμό και την (Ανατολική) Θεσσαλία. Δίνει όμως το απαιτούμενο βάρος η Πολιτεία στα ζητήματα αυτά; Δυστυχώς η απάντηση είναι αρνητική. Ένα πρόσφατο γεγονός και πολλά παλαιότερα είναι ενδεικτικά. Στις 13 του περασμένου μήνα, αντιπρόσωποι από 15 χώρες που αντιμετωπίζουν σοβαρό κίνδυνο ξηρασίας, μεταξύ των οποίων η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Βόρεια Μακεδονία και η Σλοβακία, συναντήθηκαν και συζήτησαν την ανάπτυξη των εθνικών σχεδίων για την αντιμετώπιση της ξηρασίας ανταλλάσσοντας τις εμπειρίες τους. Δυστυχώς στη συνάντηση αυτή η Ελλάδα ήταν απούσα! Ακόμα, όπως πολλές φορές επισημάναμε, η Ελλάδα εδώ και 20 και πλέον χρόνια δεν εκπληρώνει τις στοιχειώδεις υποχρεώσεις της απέναντι στον ΟΗΕ που προβλέπονται από τη σύμβαση που υπέγραψε (πληρωμή ετήσιας συνδρομής ύψους 25.000 €!). Αναρωτιέται λοιπόν κανείς πότε επί τέλους θα δει σοβαρά η χώρα μας τα θέματα αυτά που υποθηκεύουν το ίδιο της το μέλλον; Πριν ένα χρόνο, ύστερα από πολλές προσπάθειες υπηρεσιακών παραγόντων του ΥΠΑΑΤ και πολιτικές πιέσεις, επανασυστάθηκε η Εθνική Επιτροπή για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης με κύριους στόχους την επικαιροποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης που έχει συνταχθεί εδώ και 20 και πλέον χρόνια, χωρίς να έχει υλοποιηθεί στο ελάχιστο μέχρι σήμερα, και την έναρξη της εφαρμογής του πιλοτικά σε ορισμένες περιοχές, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η Θεσσαλία. Ο χρόνος της επιτροπής έληξε περισσότερο από ένα μήνα τώρα και τις προτάσεις της δυστυχώς δεν τις είδαμε ακόμα. Από σχετικά Δελτία Τύπου του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης φαίνεται ότι η όλη προβολή του θέματος, όταν συστήνονταν η επιτροπή, είχε δυστυχώς μόνο επικοινωνιακό σκοπό, αφού το αποτέλεσμα δεν δικαίωσε στο ελάχιστο τις προσδοκίες που είχαν δημιουργηθεί. Επειδή όμως το ζήτημα έχει τεράστια, εθνική σημασία, θα επανέλθουμε πιο αναλυτικά.
Αναφορά: UNCCD/Science-Policy Interface (2019). Land Management and Drought Mitigation.
Science-Policy Brief No: 6. September 2019. United Nations Convention to Combat
Desertification (UNCCD), Bonn, Germany.

Χρίστος Τσαντήλας

γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, ερευνητής,  πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).