Το έναυσμα για να έλθουν οι κάτοικοί της σε επαφή με πιο κλασικά «ηχοχρώματα» το έδωσε πρώτος και από πολύ νωρίς ο στρατός με την μπάντα του, η οποία όχι μόνο παιάνιζε σε διάφορες στρατιωτικές και τοπικές εκδηλώσεις, αλλά εκτελούσε και υπαίθριες συναυλίες με έργα έντεχνης ως επί το πλείστον μουσικής διαφόρων ξένων, αλλά και Ελλήνων συνθετών. Οι συναυλίες πραγματοποιούνταν τις Κυριακές και τις ημέρες των εορτών διαδοχικά στην πλατεία Δικαστηρίων, στην πλατεία Ανακτόρων και στο Αλκαζάρ, «προς τέρψιν» των Λαρισαίων και των παρεπιδημούντων ξένων.
Το Δημοτικό Συμβούλιο επί δημαρχίας Αργυρίου Διδίκα [1] κατά τη συνεδρίασή του στις 8 Μαρτίου 1883, θέλοντας να αναδείξει την περιοχή του Αλκαζάρ, να προσελκύσει επισκέπτες και περιπατητές και να δώσει στους μουσικούς μόνιμη υπαίθρια σκηνή, αποφάσισε την ανέγερση «κτιρίου χρησιμοποιηθησομένου ως καφενείου και παρ’ αυτώ ενός παραπήγματος όπου θα παιανίζει η Μουσική», όπως έγραφε ο τοπικός Τύπος. Το αναφερόμενο παράπηγμα ήταν μια μαρμάρινη εξέδρα στο άλσος των Νυμφών (Αλκαζάρ), όπου κατά τις ημέρες των συναυλιών ο κόσμος κατέκλυζε την περιοχή για να απολαύσει μουσική από την μπάντα του στρατού. Την ίδια εποχή μετατέθηκε στη Λάρισα ο ανθυπολοχαγός Λουκάς Καπελμάιερ [2], ο οποίος ανέλαβε αρχιμουσικός της στρατιωτικής μπάντας και παράλληλα έκανε ιδιαίτερα μαθήματα σε νέους αστικών οικογενειών της πόλης, τους οποίους μυούσε στη μουσική, με την εκμάθηση κάποιου μουσικού οργάνου. Η επιτυχία των συναυλιών αυτών υποχρέωσε τον δήμαρχο Κωνσταντίνο Αναστασιάδη [3] να εισηγηθεί στη συνεδρίαση της 4ης Ιουλίου 1896 στο Δημοτικό Συμβούλιο τη μεταφορά της μουσικής εξέδρας από το Αλκαζάρ. Διαβάζουμε από τα πρακτικά: «Εγκρίνει… την μεταφοράν εκ της πλατείας Αλκαζάρ της μαρμαρίνης εξέδρας της μουσικής εις την πλατείαν Δικαστηρίων, την μόνην θέσιν όπου λαμβάνει αναψυχήν ο κόσμος, εν τη οποία συγκεντρούται όλη η Λάρισα και εν ή παιανίζει η Μουσική εις ορισμένας ημέρας της εβδομάδος και ήτις υποπίπτει εις την αντίληψιν των ξένων».
Πλατεία Δικαστηρίων ονομαζόταν τότε η σημερινή Κεντρική πλατεία Μιχ. Σάπκα και η εξέδρα καταλάμβανε το κέντρο της πλατείας. Ήταν μαρμάρινη, υπερυψωμένη κατά πέντε σκαλοπάτια, σε οκταγωνικό σχήμα και περιοριζόταν από μεταλλικά κάγκελα. Στις οκτώ γωνίες ήταν καθηλωμένοι ισάριθμοι ψηλοί στύλοι, οι οποίοι στην κορυφή τους είχαν «φωλιές» για να τοποθετούνται τα φωτιστικά σώματα της εποχής. Περί το 1930, επί δημαρχίας Μιχαήλ Σάπκα, η εξέδρα απομακρύνθηκε για να αναμορφωθεί η πλατεία Θέμιδος (έτσι ονομαζόταν τότε) με κήπους και δέντρα από τον γεωπόνο Ιωάννη Κατσίγρα, πατέρα του ιατρού και μεγάλου δωρητή της Λάρισας Γεωργίου Κατσίγρα.
Συγκροτημένη μουσική κίνηση αρχίζει να παρουσιάζει η Λάρισα γύρω στα 1900. Με τη διάλυση της στρατιωτικής μουσικής για λόγους υπηρεσιακούς, ο Δήμος Λαρίσης από το 1896 και κατά διαστήματα χορηγούσε διάφορα χρηματικά ποσά, με τα οποία κατόρθωνε να διατηρεί μία ευπαρουσίαστη μουσική από στρατιωτικούς μουσικούς, με διευθυντή τον αρχιμουσικό Λουκά Καπελμάιερ, τον οποίο διαδέχθηκε το 1899 ο Ιωάννης Σαρρέας. Η Δημοτική μουσική έπαιζε κάθε Πέμπτη και Κυριακή διάφορα μουσικά κομμάτια στην εξέδρα της πλατείας Δικαστηρίων. Φαίνεται, όμως, πως όταν τη διεύθυνση ανέλαβε ο Σαρρέας δεν υπήρχε καμία συνοχή στη Μουσική του Δήμου και οι απαιτήσεις των μουσικόφιλων Λαρισαίων δεν ικανοποιούνταν από το ρεπερτόριο του Έλληνα μαέστρου. Όταν το 1900 ανατέθηκε και πάλι η διεύθυνση της Δημοτικής Μουσικής στον Καπελμάιερ, ο τοπικός Τύπος ανέφερε: «Η Δημοτική μας Μουσική ηξιώθη τέλος πάντων υπό την διεύθυνσιν του κ. Καπελμάγερ ν’ αφήση τα συνήθη γύφτικα μαρς και να παιανίζη εκλεκτά και νέα όλως μουσικά τεμάχια».
Πρέπει να προσθέσουμε ότι σημαντική προσφορά στην ανάπτυξη μουσικής καλλιέργειας στη Λάρισα κατά την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα είχαν και οι καθηγητές Ωδικής που στελέχωναν τα εκπαιδευτήριά της, όπως το Διδασκαλείο, το Γυμνάσιο, το Παρθεναγωγείο και αργότερα το Αρσάκειο. Μουσικοί δάσκαλοι, όπως οι Ευάγγελος Μπαμιέρος, Ιάκωβος Μπέμ, Κ. Χριστόπουλος και άλλοι, μύησαν τους μαθητές και τους σπουδαστές στα μυστικά του πενταγράμμου.
Εκτός από την καθοριστική συμβολή των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στη μουσική κίνηση της πόλης, ήλθε αρωγός και η ιδιωτική πρωτοβουλία, με επί κεφαλής τους γνωστούς εμπόρους Στυλιανό Παπαγεωργίου και Δημήτριο Αλεξάνδρου και τους Γεώργιο Μαρκατά και Γεώργιο Σούτσο. Φιλόμουσοι όλοι τους, ίδρυσαν το 1897, λίγο πριν τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, τον Σύλλογο «Των Φίλων του Λαού», με σκοπό όπως «αι εργατικαί και λοιπαί τάξεις αποφεύγουσι τον μεμολυσμένον των καφενείων αέρα και σπεύδουσι να μανθάνουν αρκετά μουσικά μαθήματα». Μεταξύ των κλασικών μαθημάτων του Συλλόγου, διδάσκονταν και εθνικά τραγούδια από τον Μπαμιέρο, καθώς και εκκλησιαστικοί ψαλμοί από τον ιεροψάλτη Καισάριο [4].
Τρία χρόνια αργότερα έρχεται η ίδρυση ενός άλλου μουσικού συλλόγου, ο οποίος εδραίωσε τις μουσικές σπουδές και τη μουσική κίνηση στη Λάρισα. Συγκεκριμένα στις 22 Οκτωβρίου του 1900 σε αίθουσα του Διδασκαλείου συγκεντρώθηκε μια ομάδα επώνυμων πολιτών της Λάρισας και αποφάσισαν την ίδρυση σωματείου με την επωνυμία «Μουσικός και Γυμναστικός Σύλλογος Λαρίσης». Σκοπός του ήταν εκτός από τη διάδοση της αθλητικής ιδέας, η ενίσχυση του μουσικού αισθήματος των Λαρισαίων και η γνώση της μουσικής, με την ίδρυση μουσικής σχολής και φιλαρμονικής, «προς τέρψιν του κοινού».
Το καταστατικό του Συλλόγου αποτελούμενο από 42 άρθρα δημοσιεύθηκε στο υπ’ αριθμ. 63 φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως της 12ης Δεκεμβρίου 1900. Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου απαρτίσθηκε από ηχηρά ονόματα της εποχής: Πρόεδρος ο μεγαλοκτηματίας Παναγής Χαροκόπος, αντιπρόεδρος ο δικηγόρος Δημήτριος Γαλανίδης, γενικός γραμματέας ο δικηγόρος Νικόλαος Μανωλάκης και ταμίας ο γαιοκτήμονας Κωνσταντίνος Καρακίτης.
Από τις πρώτες ενέργειες της Διοίκησης του Συλλόγου ήταν η ενοικίαση της οικίας Φραγκούλη [5], για τη στέγαση των γραφείων του και των αιθουσών μουσικής διδασκαλίας. Επίσης, άμεση ενέργεια του Συλλόγου υπήρξε και η διοργάνωση των μουσικών σχολών. Από τον Σεπτέμβριο του 1901 άρχισε η διδασκαλία των μουσικών μαθημάτων. Στους μαθητές οι οποίοι προορίζονταν να στελεχώσουν τη Φιλαρμονική η διδασκαλία γινόταν από τον αρχιμουσικό Λουκά Καπελμάιερ δωρεάν, ενώ οι υπόλοιποι μαθητές πλήρωναν δίδακτρα. Εκείνο, όμως, που θεωρήθηκε ως σπουδαία επιτυχία της Διοίκησης ήταν η μετάκληση τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς του Γερμανού αρχιμουσικού Ιάκωβου Μπεμ [6] για να συμπληρώσει το διδακτικό προσωπικό. Ήταν ένας μουσικός δάσκαλος με σπουδαία μόρφωση και εμπειρία, ο οποίος προσλήφθηκε για να διδάξει τη μελοδραματική ομάδα που συστάθηκε από τον Σύλλογο.
Κανένας δεν μπορούσε να φαντασθεί την πρωτοφανή επιτυχία που σημείωσε η πρώτη εμφάνιση των μουσικών τμημάτων του Συλλόγου, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1902 σε ειδική αίθουσα του Διδασκαλείου, με την παρουσία του διαδόχου τότε Κωνσταντίνου. Από τη συναυλία αυτήν, η οποία άφησε εποχή στα πρωτόλεια μουσικά δρώμενα της πόλης, αίσθηση προκάλεσε η συμμετοχή χορωδίας, αποτελούμενης από τους Δ. Γαλανίδη, Κ. Χριστοδουλόπουλο, Νικ. Ράπτη, Κ. Καραποστόλου, Ι. Θωμόπουλο και άλλους, η οποία τραγούδησε δύο τετράφωνα κομμάτια. Επίσης, και η Ιουλία Λογιωτάτου, μετέπειτα σύζυγος του δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα, έπαιξε στο πιάνο, με τη συνοδεία βιολοντσέλου που έπαιζε ο μαέστρος Ιακ. Μπεμ, «περιπαθέστατον ελεγείον και από μνήμης λαμπρότατον ροντό».
Από τη μικρή αυτή αναφορά, αντιλαμβάνεται κανείς ότι η Λάρισα αγκάλιασε θερμά την έντεχνη μουσική από την πρώτη στιγμή που έμεινε ελεύθερη το 1881. Επομένως, η σημερινή ακμή που σημειώνεται στον τομέα αυτόν φαίνεται ότι εδράσθηκε πάνω σε στέρεες βάσεις.

Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου

(nikapap@hotmail.com)