* Από τον Βασίλη Πλατή

Η πολιτική ιστορία της νεότερης Ελλάδας μεταπολεμικά τέμνεται σε δύο διακριτές μεταξύ τους υποπεριόδους: την περίοδο μεταξύ των ετών 1944-1967, την οποία ο καθηγητής και πολιτικός αναλυτής Ηλίας Νικολακόπουλος έχει προσδιορίσει στη βιβλιογραφία ως «καχεκτική δημοκρατία» κυρίως λόγω του ελλείμματος του δημοκρατικού πολιτεύματος και της ισχύος του λεγόμενου «παρακράτους», και την περίοδο της μεταπολίτευσης, δηλαδή μετά την κατάρρευση της δικτατορίας των συνταγματαρχών και τη συνακόλουθη αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος έως τις μέρες μας.

Η επισκόπηση μερικών από τις σημαντικότερες εκλογικές αναμετρήσεις του πρόσφατου παρελθόντος που επιχειρείται εδώ είναι δυνατό να συμβάλει στην ευαισθητοποίηση και την καλλιέργεια πολιτικής συνείδησης της νέας γενιάς, ώστε με τη συμμετοχή της στις πολιτικές αποφάσεις να καθορίσει στο βαθμό που της αναλογεί το μέλλον του τόπου.

Στις πρώτες, λοιπόν, μεταπολεμικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946, που στιγματίστηκαν από την αποχή του ΚΚΕ ύστερα από οριακή για τις μετ’ έπειτα εξελίξεις απόφαση της ηγεσίας του, επικράτησε ο δεξιός συνασπισμός «Ηνωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων» των Τσαλδάρη, Γονατά και Αλεξανδρή. Η ημέρα διεξαγωγής των εκλογών εκείνων σημαδεύτηκε από εισβολή και επίθεση ομάδας αριστερών ενόπλων εναντίον δυνάμεων της Χωροφυλακής και Εθνοφυλακής στο Λιτόχωρο Πιερίας, ενέργεια που πυροδότησε την έναρξη του αδελφοκτόνου εμφύλιου πολέμου 1944-1949.

Αντίθετα, από τις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 που διεξήχθησαν με σύστημα απλής αναλογικής, σχηματίστηκε μετά από πολλές διεργασίες και αναταράξεις (εκατέρωθεν παρεμβάσεις του Παλατιού και του αμερικανικού παράγοντα) κυβέρνηση συνασπισμού κεντρώων και κεντροαριστερών δυνάμεων υπό τον στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα, με τη συμμετοχή των Φιλελευθέρων και του Δημοκρατικού-Σοσιαλιστικού Κόμματος του Γεωργίου Παπανδρέου.

Οι εκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952 αποτέλεσαν το «κύκνειο άσμα» στην πολιτική σταδιοδρομία του στρατηγού Πλαστήρα, ο οποίος απέτυχε να εκλεγεί βουλευτής και αποχώρησε με αξιοπρέπεια από το δημόσιο βίο της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Πλαστήρας έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σε ένα μικρό ενοικιαζόμενο διαμέρισμα στο κέντρο των Αθηνών, ενώ μετά το θάνατό του δεν άφησε κανένα περιουσιακό στοιχείο στους οικείους του…

Το αποτέλεσμα των εκλογών αυτών έφερε στην πρωθυπουργία το στρατηγό Αλέξανδρο Παπάγο και ήταν το εφαλτήριο για την εκλογική επικράτηση των δυνάμεων της δεξιάς παράταξης για τα επόμενα έντεκα χρόνια. Υπουργός Δημοσίων Έργων και Συγκοινωνιών στην κυβέρνηση Παπάγου είχε οριστεί ο φέρελπις πολιτικός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ιδιαίτερα δημοφιλής μεταξύ των ψηφοφόρων του κυβερνώντος Ελληνικού Συναγερμού.

Μετά το θάνατο του Παπάγου, τον Οκτώβριο του 1955, ο Καραμανλής θα λάβει από το Παλάτι εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης και θα προχωρήσει στην ίδρυση νέου πολιτικού κόμματος, της ΕΡΕ (Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης). Ως αρχηγός της ΕΡΕ, ο Καραμανλής θα αναδειχτεί πρωθυπουργός στις εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956, καθώς το ιδιότυπο εκλογικό σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής με το οποίο διεξήχθησαν τότε οι εκλογές έδωσε τη δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης στο δεύτερο κόμμα (στις εκλογές αυτές πλειοψήφισε η «Δημοκρατική ένωση» με ποσοστό 48,15% έναντι 47,38% της ΕΡΕ). Αξίζει να αναφερθεί ότι τη χρονιά εκείνη κατήλθαν στις κάλπες και ψήφισαν μαζικά για πρώτη φορά οι γυναίκες.

Οι εκλογές της 11ης Μαΐου 1958 ανέδειξαν στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης την ΕΔΑ, με πρόεδρο τον Ιωάννη Πασαλίδη. Ο ΕΑΜογενής αυτός πολιτικός σχηματισμός επανέφερε με το υψηλό του εκλογικό ποσοστό (24,4%) στο προσκήνιο ξανά την αριστερά μετά την οδυνηρή ήττα της στον εμφύλιο πόλεμο. Στις εκλογές επιβλήθηκε η ΕΡΕ με ψαλιδισμένο όμως το ποσοστό της (41,2%). Στις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 που ακολούθησαν διατυπώθηκαν έντονες διαμαρτυρίες από τους ηγέτες της νεοσύστατης Ένωσης Κέντρου για εκτεταμένα φαινόμενα βίας και νοθείας, τα οποία σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους διαμόρφωσαν και το τελικό αποτέλεσμα υπέρ της ΕΡΕ (με ποσοστό 50.8%).

Οι δύο επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις, της 3ης Νοεμβρίου 1963, όπου η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου «γκρέμισε» την ΕΡΕ από την εξουσία και σχημάτισε την «κυβέρνηση των πενήντα ημερών», και της 16ης Φεβρουαρίου 1964, όπου το κόμμα του Παπανδρέου θριάμβευσε με ποσοστό 52,7%, ήταν οι τελευταίες πριν την επιβολή της δικτατορίας.

Στην καμπή της ιστορίας, και ενώ είχαν μεσολαβήσει επτά «άγονα» χρόνια δικτατορίας, ο αυτοεξόριστος, μετά την ήττα της ΕΡΕ στις εκλογές του 1963, Κωνσταντίνος Καραμανλής αναδιοργάνωσε τις δυνάμεις της δεξιάς παράταξης ιδρύοντας τη Νέα Δημοκρατία, στην ηγεσία της οποίας αναδείχτηκε πρωθυπουργός στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974 καθώς και σε εκείνες της 20ης Νοεμβρίου 1977 (στην πρώτη περίπτωση με υψηλό ποσοστό 54,4%).

Από την άνοδο του σοσιαλιστικού ΠΑΣΟΚ στην εξουσία υπό την ηγεσία του Ανδρέα Παπανδρέου μετά τις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981 και για την επόμενη τριακονταετία έως την εκλογική αναμέτρηση του περασμένου Ιανουαρίου, στην ελληνική πολιτική κονίστρα είχε επικρατήσει σχεδόν πλήρως ο δικομματισμός, καθώς ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία διαγκωνίζονταν σθεναρά για την κατάκτηση της εξουσίας.

Βέβαια, με την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης και ιδιαίτερα από τις εκλογικές αναμετρήσεις του 2012 και εξής, τα μεγάλα πολιτικά κόμματα του παρελθόντος άρχισαν να χάνουν σημαντικό μέρος της εκλογικής τους επιρροής και να εμφανίζονται νέα πολιτικά σχήματα αρχικά μικρότερης εμβέλειας και με ριζοσπαστικότερες θέσεις, κάποια από τα οποία στην πορεία ενδυναμώθηκαν, διεκδίκησαν την εξουσία και τελικά την κατέκτησαν. Έτσι στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015 σχηματίστηκε κυβέρνηση με κορμό τον αριστερό ΣΥΡΙΖΑ που έλαβε ποσοστό 36,5%, κάτι που επαναλήφθηκε και στην εκλογική αναμέτρηση της περασμένης Κυριακής.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 2009 έως τις εκλογές της Κυριακής είχαν προηγηθεί επτά εκλογικές αναμετρήσεις, ενώ εξελέγησαν έξι διαφορετικοί πρωθυπουργοί. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι στις συνθήκες οικονομικής κρίσης και κοινωνικής ασφυξίας των τελευταίων χρόνων έχει αναδιαταχθεί το πολιτικό σκηνικό, οι πανίσχυρες αυτοδύναμες κυβερνήσεις έχουν αποτελέσει παρελθόν, ενώ αρκετοί συμπολίτες φαίνεται να δυσπιστούν για τη δυνατότητα των πολιτικών κομμάτων να προσφέρουν αποτελεσματικές λύσεις στα προβλήματά τους και επιλέγουν να απέχουν από την εκλογική διαδικασία.

* Ο Βασίλης Πλατής, είναι φιλόλογος, δρ. Ιστορίας Α.Π.Θ.