-Η εβδομαδιαία εφημερίδα The Illustrated London News είχε την σπουδαιότερη κάλυψη του πολέμου. Διέθετε αρκετούς απεσταλμένους και στα δύο μέτωπα. Ο Julius M. Price και ο Sheppings Wright συνόδευαν σαν καλλιτέχνες-σκιτσογράφοι τους πολεμικούς ανταποκριτές της εφημερίδος στο ελληνικό μέτωπο, ενώ ο D’ Arcy Morrel παρακολουθούσε την πορεία των τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων. Τα σχέδια της εφημερίδος αυτής είναι πολλά, όμορφα, τεχνικώς άρτια και επειδή οι δημιουργοί τους βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή του πυρός, είναι και αυθεντικά. Έμεινε χαρακτηριστική εξ’ άλλου η περιγραφή και η απεικόνιση του Sheppings Wright, όταν καθώς ζωγράφιζε με μολύβι σκηνές από το μέτωπο, το χέρι του «πιτσιλίσθηκε» από το αίμα ενός έλληνα αξιωματικού, ο οποίος δέχθηκε ένα θανατηφόρο τουρκικό βλήμακατά τη μάχη στο Μάτι Τυρνάβου.

 -Η γαλλική εβδομαδιαία εφημερίδα L’ Illustration απέστειλε σαν πολεμικούς ανταποκριτές στο μέτωπο τον Pierre Quillard και τον Sabattier, οι οποίοι εκτός από τις ανταποκρίσεις που έστελναν, φωτογράφιζαν και τα γεγονότα, τα οποία οι καλλιτέχνες της εφημερίδας στο Παρίσι A. Bougault, E. Tilly, Berteault, G. Amato και άλλοι αντέγραφαν τη φωτογραφία στο χαρτί.

-Η γαλλική εβδομαδιαία επιθεώρηση Le Petit Journal, αφιέρωνε κάθε εβδομάδα ολοσέλιδα έγχρωμα χαρακτικά του H. Meyerμε σκηνές από τις πολεμικές επιχειρήσεις,.

 -Το εβδομαδιαίο περιοδικό La France Illustre, είχε σαν πολεμικό ανταποκριτή τον Τίτο Καλούργη, ενώ καλλιτεχνικός συνεργάτης ο οποίος κάλυπτε εικονογραφικά τις ανταποκρίσεις ήταν ο F. Raffin.

-Το ίδιο και η εβδομαδιαία εφημερίδα Le Petit Parisien κάλυπτε τις φάσεις του πολέμου ειδησεογραφικά και εικονογραφημένα, με ειδικούς πολεμικούς απεσταλμένους.

- Ο Charles Williams παρακολουθούσε και μετέδιδε τα γεγονότα του πολέμου για τις αγγλικές εφημερίδες Daily Chronicleκαι Fortnightly Review.

-O Chtistian από την ελληνική πλευρά και ο Clive Bigham από την τουρκική πλευρά, συνεργάζονταν με τους Times του Λονδίνου.

-O Atkins ήταν έκτακτος απεσταλμένος και ο Johnson μόνιμος ανταποκριτής στην Αθήνα της Manchester Gurdian, ενώ ο Mond, ο οποίος ανήκε στο καλλιτεχνικό επιτελείο του λονδρέζικου Grafficφιλοτέχνησε ωραιότατα σχέδια που εκπλήσσουν ακόμη και σήμερα.

-Και αρκετοί άλλοι ανταποκριτές από πολλές χώρες του κόσμου (Γερμανία, Ιταλία, Ηνωμένες Πολιτείες, Σουηδία, Δανία, κλπ.), βρέθηκαν τις ημέρες του Απριλίου του 1897 στη Λάρισα. Ανάμεσά τους αναφέρουμε τον Σουηδό Arvid Wester, απεσταλμένο εφημερίδων της Στοκχόλμης και του Χέλσιγκφορ. Ο Wester κατέγραψε τις εντυπώσεις του σε βιβλίο με τίτλο Falttagsminnenfran Thessalien, το οποίο εκδόθηκε στη Στοκχόλμη το 1897, στα σουηδικά. Το ίδιο και ο συμπατριώτης του Bengt Boy στο βιβλίο του Kampeni Thessalien, το οποίο εκδόθηκε και αυτό στα σουηδικά στη Στοκχόλμη το 1897[1].

 Όλοι αυτοί οι πολεμικοί ανταποκριτές οι οποίοι συνέρευσαν στη Λάρισα τις ημέρες του πολέμου του 1897 ως απεσταλμένοι ημερησίων και περιοδικών εντύπων της Ευρώπης και της Αμερικής, ήταν δημοσιογράφοι, στρατιωτικοί, πολιτικοί και καλλιτέχνες. Οι τελευταίοι είχαν αναλάβει την εικονογράφηση η οποία συνόδευε πάντοτε τις ανταποκρίσεις από τα μέτωπα του πολέμου. Εκτός όμως από τους απεσταλμένους στο μέτωπο καλλιτέχνες, υπήρχαν και πολλοί άλλοι οι οποίοι βρίσκονταν στα γραφεία των εφημερίδων και περιοδικών και σχεδίαζαν αναλόγως. Για το λόγο αυτό τους καλλιτέχνες που αποτύπωσαν περιστατικά του πολέμου μπορούμε να τους διακρίνουμε σε τρεις ξεχωριστές ομάδες:

 Ι. Στην πρώτη ομάδα ανήκουν εκείνοι οι οποίοι έφθασαν στο μέτωπο, συνοδεύοντας τους δημοσιογράφους της εφημερίδας τους. Ήταν παρόντες στα γεγονότα των πολεμικών επιχειρήσεων, τα οποία και απεικόνιζαν εκ του φυσικού. Τα σχέδιά τους θεωρούνται αυθεντικά και οι απεικονίσεις τους ακριβείς. Ακόμα και αν μόνον οι βασικές γραμμές χαράσσονταν επί τόπου, η ολοκλήρωσή τους γινόταν αμέσως μετά, στο κατάλυμά τους ή οπουδήποτε αλλού και πάντως χρονικά πολύ κοντά στα γεγονότα.

 ΙΙ. Στην δεύτερη ομάδα ανήκουν εκείνοι οι οποίοι ήταν απόντες από το μέτωπο και βρίσκονταν στις έδρες των εφημερίδων που εργάζονταν. Αυτοί ήταν μεν μακριά από τα πολεμικά γεγονότα, τα οποία όμως σχεδίαζαν με βάση τις φωτογραφικές πλάκες ή τα πρόχειρα σχέδια που έστελναν οι πολεμικοί απεσταλμένοι. Όσα σχεδίαζαν με βάση την φωτογραφική πλάκα ήταν ακριβή αντίγραφα της και επομένως αυθεντικά, επειδή αντέγραφαν ό,τι ο φακός είχε αποτυπώσει. Στις απεικονίσεις όμως οι οποίες βασίζονταν στα αποστελλόμενα πρόχειρα σχέδια, υπήρχαν πάντοτε λίγες ή πολλές προσθήκες από τους σκιτσογράφους της εφημερίδας. Η αυθεντικότητα των παραστάσεων αυτών δεν αμφισβητείται, καθώς τα βασικά στοιχεία έχουν αποτυπωθεί σωστά, στις λεπτομέρειες όμως υπάρχουν μικρές ή μεγάλες αποκλίσεις από την πραγματικότητα.

 ΙΙΙ. Στη τρίτη ομάδα ανήκουν εκείνοι οι οποίοι ήταν απόντες από τα πολεμικά γεγονότα τα οποία και σχεδίαζαν έπειτα από τις προφορικές περιγραφές ατόμων τα οποία ήταν παρόντα ή και από τις αναγνώσεις των πολεμικών τηλεγραφημάτων και μόνον. Εδώ τα σχέδια ως επί το πλείστον είναι ελεύθερα, δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και πολλές φορές είναι αυθαίρετα και φανταστικά. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ελάχιστες απεικονίσεις και τις εντοπίζουμε συνήθως σε έντυπα τα οποία δεν είχαν την οικονομική άνεση να είναι παρόντα στις πολεμικές εξελίξεις, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

 Με βάση την κατάταξη αυτή των καλλιτεχνών-σκιτσογράφων, μπορούμε να χωρίσουμε τις απεικονίσεις της εποχής του 1897 στις εξής κατηγορίες :

Α’._Οι φωτογραφίες. Προέρχονται συνήθως από την ομάδα των πολεμικών ανταποκριτών του κάθε ενημερωτικού μέσου [Turot για το πρακτορείο Reuter, Quillard και Sabattier για την εφημερίδα L’ Illustration, κ.λ.π.]

 Β’._ Σχέδια βασισμένα σε φωτογραφίες. Είναι αντίγραφα φωτογραφιών, σχεδιασμένα με το χέρι για καλύτερη απόδοση, επειδή η εκτύπωση των φωτογραφιών στο χαρτί την εποχή εκείνη δεν ήταν άρτια. Αυτά τα σχέδια, όπως είναι φυσικό, δημιουργούνταν στα εργαστήρια των καλλιτεχνών. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα περισσότερα σχέδια [Βoudier, Bombled, Tinayre για την εφημερίδα Le MondeIllustre κ.λ.π.]

 Γ’._ Σχέδια αυθεντικά. Είναι απεικονίσεις οι οποίες έγιναν επί τόπου και διακρίνονται από ιδιαίτερη ζωντάνια και παραστατικότητα [Seppings Wright για την εφημερίδα TheIllustrated London News, κ.λ.π.]

Δ’._ Σχέδια των οποίων η αυθεντικότητα είναι αμφισβητούμενη. Εδώ τα βασικά στοιχεία της εικόνας είναι πραγματικά, όμως υπάρχουν και αυθαίρετες προσθήκες του καλλιτέχνη [S. Raffin για το La FranceIllustre, G. Ammato για το L’ Illustrationκ.λ.π.]

Ε’. Σχέδια φανταστικά. Σ’ αυτά οι απεικονίσεις είναι καθ’ ολοκληρίαν αυθαίρετες και εξωπραγματικές και βασίζονται λιγότερο στα πραγματικά στοιχεία και περισσότερο στη φαντασία του καλλιτέχνη. Σ’ αυτή την κατηγορία υπάγονται χαρακτικά τα οποία δημοσιεύθηκαν ως επί το πλείστον στον τουρκικό, αλλά και στον ευρωπαϊκό τύπο, αρκετά όμως τυπώθηκαν και σε ελληνικά λιθογραφεία, για λόγους καθαρά εθνικούς και προπαγανδιστικούς. Από ιστορικής απόψεως τα σχέδια αυτά έχουν μικρή ιστορική σημασία, ενώ η καλλιτεχνική τους αξία είναι μέτρια και πολλές φορές γραφική.

 Είναι φυσικό οι καλλιτέχνες και οι φωτογράφοι, ιδίως κατά τη διάρκεια των πολεμικών προετοιμασιών, να αποτύπωσαν εκτός των άλλων και εικόνες της καθημερινής ζωής του χώρου στον οποίο ζούσαν. Και επειδή βρέθηκαν στη Λάρισα για μικρό χρονικό διάστημα πριν την έναρξη των επιχειρήσεων, την έχουν σχεδιάσει και φωτογραφίσει αρκετές φορές, είτε σαν τοπίο, είτε σαν φόντο σε κάποιο γεγονός. Οι απεικονίσεις αυτές υπερβαίνουν τις εκατό και γίνεται προσπάθεια από τα άτομα της Φωτοθήκης του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου να συγκεντρωθούν και να εκτεθούν.

[1] Αναλυτική βιβλιογραφία του πολέμου, η οποία καλύπτει 59 σελίδες, μπορεί κανείς να βρει στο βιβλίο του συμπολίτη μας Χαράλαμπου Βόγια που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τίτλο: Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897. Κινηματογραφικές, Υγειονομικές και άλλες πρωτοτυπίες. Ευρεία γενική βιβλιογραφία. (2016).

.

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου

nikapap@hotmail.com