Το κείμενό μας, όπως ήταν φυσικό, επικεντρώθηκε στις εντυπώσεις του από τη Λάρισα, η οποία είχε μόνον λίγα χρόνια που ελευθερώθηκε.
Την περίοδο εκείνη το αγροτικό κίνημα είχε αρχίσει να αναδύεται έντονο μέσα στους κόλπους των γεωργών. Ο συγγραφέας σαν δημοσιογράφος που ήταν, το γνώριζε, και καθώς συναναστράφηκε και με γεωργούς της Θεσσαλίας διαισθάνθηκε τη συνέχεια και γι’ αυτό τα γραπτά του αποδείχθηκαν προφητικά. Γράφει: «Καταλαμβάνω την γην και υποδουλώ τους κατοίκους. Είπεν ο μεγαλοκτηματίας και εγένετο. Την κατέλαβε δι’ εαυτόν , αγνοών ότι δεν του ανήκει. Και παν ό,τι δεν σου ανήκει άνθρωπε, σε καταστρέφει. Δύνασαι να την αγοράσης άπαξ, να την αγοράσης δις, να πληρώσης τόσον χρυσίον δι’ αυτήν ώστε να την σκεπάσης ολόκληρον. Μάτην, η γη δεν σου ανήκει μεθ’ όλα ταύτα, ως δεν ήτο ιδική σου προ όλων τούτων. Η γη είναι του καλλιεργητού. Χίλιαι αγοραί και δισχίλια πωλητήρια δεν καταργούν τα δικαιώματά του, ουδέ τα ελαττόνουν. Τον καταθλίβουν, τον στενοχωρούν, τον εκμυζούν, τον κάμνουν κτήνος, του αφαιρούν την άνεσιν, την όρεξιν, το θάρρος, την ελπίδα, την ρώμην. Αλλ’ η γη είναι μεγάλη, η γη είναι εύσπλαχνος, η γη είναι μήτηρ, θα ξεφουρνίση αργά ή ογλίγωρα, μετά μίαν ή μετά δύο γενεάς, την γενεάν των εκδικητών[1], οίτινες θα αποδώσουν τα του Θεού τω Θεώ. Ο Θεός δεν αρνείται τον μεγαλοκτημτίν, αναγνωρίζει τον γεωργόν».
Στη συνέχεια, μέσα σε λίγες εκατοντάδες λέξεων περιγράφει ο πολυτάξιδος συγγραφέας με τον δικό του απαράμιλλο τρόπο και τη Λάρισα όπως την είδε με τα έμπειρα μάτια του. Γράφει σχετικά: «Ενδιαφέρουσα δια την ποικιλίαν των φυλών της, την ζωήν της την πολύν, δια την δημιουργικήν της κίνησιν, δια το παράδοξον της εικόνος της, δια την γοργότητα της αναπτύξεώς της, δια το μέλλον της το εύελπι. Όστις θέλει να ιδή κυοφορουμένας πόλεις ας την επισκεφθή. Παρουσιάζει το θέαμα οικίας κτιζομένης. Η Λάρισα κτίζεται. Όλα γίνονται τώρα. Δρόμοι, πλατείαι, καταστήματα, οικοδομαί, ξενοδοχεία, εμπορικά, αγοραί. Σχεδόν και άνθρωποι. Διότι η Λάρισσα είναι χωρίς Λαρισσηνούς. Βλέπεις Αθηναίους, Πελοποννησίους, Στερεοελλαδίτας, Οθωμανούς, Εβραίους, Βλάχους, Γκέκηδες[2], Ιταλούς, Φράγκους, Κωνσταντινουπολίτες. Μόνον Λαρισσηνούς δεν βλέπεις. Πού είναι; Γίνονται. Βράζουν. Μέσα εις την ανθρωπόχυτραν της νέας δημιουργίας. Ποία στρώματα θ’ ανέλθουν επάνω, ποία θα κατασταλάξουν κάτω, ουδείς από τούδε δύναται να είπη. Είδετε τι γίνεται εν πηλίνω δοχείω επί πυράς όπου τελείται φασουλοβρασμός; Έν διηνεκές άνω κάτω, μετά θορύβου, μετά βοής. Ο αυτός θόρυβος, η αυτή βοή, το αυτό άνω κάτω εν Λαρίσση. Εις τας οδούς, εις τα καφενεία, εις την αγοράν, εις τα μαγαζειά. Τίποτε δεν είναι εις την θέσιν του. Ουδείς εις την ιδικήν του. Γέλοια δε παντού και φωναί και κακό και ανακατωμός. Μεταξύ Τουρκοπόλεως, Χριστιανουπόλεως, Εβραιοπόλεως, Ευρωποπόλεως. Δικασταί ανανακατωμένοι με στρατιωτικούς, στρατιωτικοί με πολίτας, χανούμισσαι με εβραίας. διερμηνείς του Κορανίου με δεσποτάδες, χαμάμηδες με ελληνοδιδασκάλους, Ταλμούδ[3] και Ροβινσών, Εσθήρ[4] και φουστανέλα, μελωδία εβραϊκή και απαγγελία ελληνική, αμανές και Τροβατόρε[5], γιαούρτι και κρέμα, αρνί αλλά παλληκάρ και σαπουνοχαλβάς, Τσάμης[6] ξενοδόχος πρώην αρματωλός και Κωτσάκης εφέτης με όλον τον μη μου άπτου νεοπλουτισμόν του, λησταί εις τα φυλακάς και λησταί έξω των φυλακών, Όλυμπος δεξιά και αριστερά μουσική στρατιωτική με καδρίλλαις του Όφενμπαχ[7], βλαχόκαλτσα και πτερνιστήρες[8], οικοδέποιναι γαλλίδες ψωνίζουσαι εις τη αγοράν και σαρακοντούτιδες χαλβαδοπλάστοι Λαρισσηναί ερωμέναι αρχιληστών, έν μέγα καφενείον ως είδος πανδαιμόνιον με οκτώ χιλιάδας σφαιριστήρια και 18.000 ναργιλέδες, τζαμιά εγκαταλελειμμένα εκατόν, τζαμιά νεοκτιζόμενα διακόσια[9], καπνοπωλεία χωρίς καπνοπακέτα και ο καπνός όλος πωλούμενος στους δρόμους ελεύθερος, ως τα ελεύθερα μυαλά των Κυρίων Καραπάνου και Δηλιγιάννη, ξενοδοχεία του ύπνου τιτλοφορούμενα γαλλιστί Du pon ton ή ελληνιστί του καλού κόσμου, με κρεββάτια χωρίς σινδόνια ή σινδόνια χωρίς κρεββάτια, κουρεία τα οποία γαλλιστί ονομάζoνται Barberies – ανακάλυψις του καλού μου φίλου κ. Κυργουσίου- χρυσοχοεία εγχώρια και χρυσοχοεία Ευρώπης, Δημαρχείον το οποίον καταρρέει και ξενοδοχείον του δημαρχείου το οποίον κτίζεται, δήμαρχος όστις είναι Ιθακήσιος και πολιτευταί Λαρίσσης φαινόμενοι ως Ανατολίται, δικηγόροι από κάθε καρυδιάς καρύδι και ιατροί των οποίων ουδείς είναι εκ Λαρίσσης[10], μία Γέφυρα ήτις αριθμεί αιώνας και εφ’ ής βλέπω χαραγμένον το σύγχρονον όνομα του Στρατηγού Σαπουντζάκη[11], ποταμός όστις είναι πλωτός, αλλ’ άνευ ουδενός πλοιαρίου, σάκκάδες οίτινες πωλούν νερό εφ’ ίππων εντός δερματίνων σάκκων, προσδίδοντες εις την πόλιν όψιν στρατοπέδου, στρατώνες πολυάριθμοι άνευ στρατού και ιππικόν άνευ ίππων, ιδού η Λάρισσα au vol d’ oiseau (όπως τη βλέπουν τα πουλιά). [1]. Δεν χρειάσθηκε να περάσει ούτε κάν μία γενεά ολόκληρος για να αρχίσουν οι διεκδικήσεις και να δικαιωθεί ο Γαβριηλίδης με τα γεγονότα του Κιλελέρ (1910). Τελικά όπως είναι γνωστόν οι απαλλοτριώσεις των τσιφλικιών ολοκληρώθηκαν τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου πολέμου.
[2]. Γκέκηδες. Αλβανική φυλή, τα μέλη της οποίας είναι εγακτεστημένα στη Βόρειο Αλβανία. Πολλοί απ’ αυτούς έφθαναν παλαιότερα στη Λάρισα κατά την εποχή του θερισμού, για να εργασθούν στα χωράφια μεγαλοκτηματιών.
[3]. Ταλμούδ σημαίνει μελέτη, διδασκαλία. Εδώ πρόκειται για μια ογκώδη συλλογή εβραϊκών κειμένων, προϊόν του μεσαιωνικού Ιουδαϊσμού και αποτελεί τη συνέχεια της Ιουδαϊκής Βίβλου. Περιλαμβάνει κείμενα που αφορούν την ερμηνεία του μωσαϊκού Νόμου ποικίλο άλλο υλικό.
[4]. Εδώ ο συγγραφέας δεν αναφέρεται στη βιβλική μορφή της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά στην ηρωίδα του συγγραφέα Καρόλου Ντίκενς, η οποία αποτελεί την προσωποποίηση της αθωότητας.
[5]. Είναι γνωστό ότι οι νέοι κάτοικοι της Λάρισας από την παλιά Ελλάδα έφεραν μαζί τους και την αγάπη για το λυρικό τραγούδι, το οποίο συνόδευε τις εύθυμες στιγμές του καθημερινού βίου τους. Ο συγγραφέας αναφέρει τη μουσική ως τροβατόρε από την ομώνυμη όπερα του ιταλού συνθέτη Giuseppe Verdi.
[6]. Τσάμηδες θεωρούνται οι απόγονοι Ορθοδόξων Χριστιανών της Ηπείρου οι οποίοι εξισλαμίσθηκαν κατά τον 17ο αιώνα. Η αλλαγή θρησκεύματος τους οδήγησε πολύ γρήγορα και στη μεταστροφή της εθνικής συνείδησης. Έγιναν Τουρκαλβανοί και φανατικοί διώκτες των Ρωμιών.
[7]. Καντρίλιες. Ευρωπαϊκός χορός του 19ου αιώνα που τον χόρευαν τα ζευγάρια αντικριστά. Τους συναντάμε συχνά στις οπερέτες του μουσικού συνθέτη Jacques Offenbach (1819-1890).
[8]. Πρόκειται για μεταλλικό αντικείμενο που προσαρμόζεται στην φτέρνα των υποδημάτων των ιππέων και το οποίο έχει αιχμή ή τροχίσκο στο εξωτερικό του άκρο, με το οποίο κεντά ο αναβάτης το υποζύγιο για να τρέξει. Κοινή ονομασία του το σπιρούνι.
[9]. Δεν μπορώ να εξηγήσω σε τι αποσκοπεί αυτή η οφθαλμοφανής υπερβολή.
[10]. Η αλήθεια είναι ότι με την απελευθέρωση του 1881 γέμισε η Λάρισα από δικηγόρους και συμβολαιογράφους. Έφθασαν από την παλιά Ελλάδα, οσμιζόμενοι μεγάλη αύξηση των εργασιών τους με την πώληση των τεράστιων ιδιοκτησιών των μπέηδων οι οποίοι μετακόμιζαν από τη Λάρισα στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Στους γιατρούς δεν συνέβη το ίδιο. Ήδη υπήρχαν από την περίοδο της τουρκοκρατίας αρκετοί Λαρισαίοι, οι οποίοι μάλιστα εξυπηρετούσαν και τους Οθωμανούς της πόλεως. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Χαστανιέ. Το τουρκικό νοσοκομείο της Λάρισας, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 1ης Ιανουαρίου 2014.
[11]. Το 1886 τάγμα μηχανικού του Ελληνικού Στρατού με επικεφαλής τον αξιωματικό Σαπουντζάκη ανέλαβε να διαπλατύνει τη γέφυρα, Βλέπε: Παπασταύρου Αμαλία, Ημερολόγιον του πολέμου ανευρεθέν εν Λαρίσση, από 1-14 Απριλίου 1897, Αλεξάνδρεια (1897) σελ. 3: «.. κατά την επιστρατείαν εκείνην (1886), το μόνον περιφανές έργον της ήτο η γέφυρα της Λαρίσσης, ήτις ηυξύνθη υπό του λόχου του μηχανικού επί στρατηγίας Σαπουντσάκη».

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com