εμείς που σήμερα βλέπουμε σιγά-σιγά τη φτώχεια να χτυπάει την πόρτα μας, ενώ κάποιοι ψάχνουν στα σκουπίδα - κι ας μην τους βλέπουν οι δυο υπουργοί αυτής της κυβέρνησης, σκύβουμε το κεφάλι από ντροπή αλλά και σεβασμό, μπροστά στη λαβωμένη ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Από πού τώρα ν’ αρχίσει κανείς...

27 Απριλίου 1941. Μπαίνουν στην Αθήνα τα γερμανικά στρατεύματα. Στην Ακρόπολη κατεβαίνει η γαλανόλευκη κι ανεβαίνει η γερμανική με τον αγκυλωτό σταυρό. Από το μικρόφωνο του ραδιοφωνικού Σταθμού, ο ηρωικός εκφωνητής Κ. Σταυρόπουλος, κάνει δραματική έκκληση: (...) Προσοχή, Προσοχή. Ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών, ύστερα από λίγο, δεν θα είναι ελληνικός. Θα είναι γερμανικός και θα μεταδίδει ψέματα. Έλληνες, μην τους ακούτε. Ο πόλεμός μας συνεχίζεται και θα συνεχισθεί μέχρι της τελικής νίκης! Ζήτω το Έθνος των Ελλήνων!

6 Μαΐου 1941. Η γερμανική κυβέρνηση του στρατηγού Γ. Τσολάκογλου, ανακοινώνει: (...) Ο γερμανικός στρατός δεν ήλθε ως εχθρός, αλλά ως φίλος (...) Έχομεν την υποχρέωσιν να συμμορφοθώμεν (...) Να ενστερνισθώμεν τα μεγάλα δόγματα και τας υψηλάς αξίας του εθνικοσοσιαλισμού… Διατηρήσατε αμείωτον την ευγνωμοσύνην εις τον Φύρερ...

Οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους Ιταλοί - Βούλγαροι, μοιράζονται, ως κοινοί ληστές, τα λάφυρα. Οι Γερμανοί, στο εξής, θα ελέγχουν την Αττική, Κρήτη, Θεσσαλονίκη, Κ. Μακεδονία, οι Ιταλοί την Πελοπόννησο, Θεσσαλία, Ήπειρο, Στ. Ελλάδα, Εύβοια και οι Βούλγαροι την Αν. Μακεδονία, Θράκη. Το mercatonero (Μαύρη Αγορά), πρωτοεμφανίζετα στην Ιταλία, όταν ο Μουσολίνι, ετοιμαζόταν να εισβάλει στην Ελλάδα, ενώ στη χώρα μας και ειδικά στην Αθήνα, όταν οι μαυραγορίτες αρπάζουν τις προμήθειες των Άγγλων στρατιωτών, που εγκαταλείπουν την Ελλάδα. Όσο πλησιάζει ο χειμώνας, η έλλειψη των αγαθών στην αγορά γίνεται αισθητή, αφού εκεί που εμφανίζονται, αμέσως κατάσχονται από τους Γερμανούς, για να τραφούν οι 400.000 στρατιώτες τους. Οι αδίστακτοι μαυραγορίτες, που πατούν επί πτωμάτων, για να πλουτίσουν, κρύβουν στις αποθήκες τους βασικά τρόφιμα, αλλά και άλλα αγαθά. Τολμηροί πιτσιρικάδες, οι σαλταδόροι πηδάνε πάνω στα γερμανικά καμιόνια και με κίνδυνο της ζωής τους, αρπάζουν τη ρεζέρβα για να φτιάξουν παπούτσια, ζώνες, σφεντόνες και ό,τι άλλο μπορούν. Από τότε έμεινε το : «Θα σαλτάρω, θα σαλτάρω / τη ρεζέρβα να του πάρω, όπως και το άλλο, το λιγότερο γνωστό: «Άσπρη Αγορά αγοράζουμε / στη Μαύρη τα πουλάμε / κι όσα λεφτούλια βγάζουμε / στον μάγειρα τα πάμε. / Ακόμα κι ο Τσολάκογλου είναι μαυραγορίτης / κάνει τη Μαύρη στα κρυφά / ο αρχιλωποδύτης... Για τους αδίστακτους μαυραγορίτες της κατοχής, ο κωμωδιογράφος Δημ. Ψαθάς, γράφει: «(...) Γύρισε φύλλο η Ιστορία. Ελ Αλαμέιν. Φεύγει ο Ρόμελ. Και ο αντίλαλος της φευγάλας του φτάνει ως την Αθήνα και βάζει σε τρόμο τους μαυραγορίτες. – Βάστα, Ρόμελ! Σύγχυση στην μαύρη αγορά. Πανικός! Ανατέλλουν τα φασόλια. Ρεβύθια στα πεζοδρόμια! Πατάτες στα καροτσάκια!

Ο λογοτέχνης Ακαδημαϊκός Θ. Πετσάλης Διομήδης, θυμάται: «Κατάρα διπλή και τριπλή, ετούτος ο άσπλαχνος χειμώνας. Τι Κατοχή, τι σκλάβωμα, τι φυλακές. Είναι κάτι χειρότερο κι απ’ τον κατακτητή, αποσπόρι του κατακτητή, η πείνα, η πείνα».

Εκείνος ο φοβερός «τετράμηνος» χειμώνας, με τις πρωτοφανείς παγωνιές και τα χιόνια, κάνει πειρισσότερο έκδηλη τη δυστυχία των ανθρώπων που πεινούν, αλλά και δεν έχουν με τι να ζεσταούν. Ο Δημ. Ψαθάς, σαρκάζει: «Χιονίζει. Ωραία που είναι όλα! Άσπρες πεταλούδες κατεβαίνουν απ’ τον μολυβένιο ουρανό, στις στέγες, στους δρόμους. – Πεινάω! Πεινάω! (...) Βλέπεις γυμνούς τους σκελετούς να μελανιάζουν κι ακούς θρήνους που βγαίνουν απ’ τους δρόμους. – Πεινάω! Πεινάω! μονότονη, σβησμένη, επίμονη η φωνή αυτή, σ’ ακολουθεί παντού. Ο σκιτσογράφος Φωκίων Δημητριάδης, γράφει, στη λεζάντα ενός θαυμάσιου σκίτσου του: «Οι Αθηναίοι δεν έχασαν το χιούμορ τους: Όταν δυο φίλοι ανταμώνουν, λένε τα εξής:

- Καλημέρα, Πόσα;

- Δέκα πέντε. Εσύ;

- Είκοσι, εννοώντας τα κιλά που έχασαν. Αμέτρητες οι μαρτυρίες των ανθρώπων που ζουν τον δραματικό χειμώνα του ‘41-’42 και εκείνων που τις κατέγραψαν.

Πάλι ο Δημητριάδης, στη λεζάντα ενός άλλου συγκλονιστικού σκίτσου, γράφει: «Οι Γερμανοί στρατιώτες, έσπαζαν το χέρι των πεινασμένων παιδιών,στο γόνατο, που προσπαθούσαν να κλέψουν καμμιά κουραμάνα (φραντζόλα ψωμί)».

Το ίδιο δραματική είναι η μαρτυρία του Σουηδού διπλωμάτη και εκπροσώπου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού στην Αθήνα, του Πωλ Μον, ο οποίος γράφει στα απομνημονεύματά του: (…) Τους μήνες εκείνου του Χειμώνα, σκόνταφτε κανείς πάνω στα πτώματα. Τα καμιόνια της Δημαρχίας έκαναν κάθε μέρα το γύρο τους, για να μαζεύουν τους πεθαμένους…

Οι νεκροί του λιμού της Αθήνας (κυρίως), του φοβερού εκείνου Χειμώνα του 1941-1942, υπολογίζονται σε 250-300.000, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται σ’ αυτούς και τα θύματα από αρρώστιες, όπως φυματίωση, εξανθηματικός τύφος, ελονοσία…

(…) Αν μας απομένει μια μικρή ζάρα πίκρας στ’ ακρόχειλο, είναι γιατί (…) καταλάβαμε πως αν η λήθη είναι κάποτε αρετή, η μνήμη είναι πάντα χρέος… (Άγγελος Τερζάκης, από τον πρόλογο του βιβλίου του Φ. Δημητριάδη, Σκιά πάνω από την Αθήνα)

Βοηθήματα

Γ. Ρούσσου. Νεότερη Ιστ. του Ελλ. Έθνους (1826-1974) τ.7ος σ.397,398,401. Ελλην. Μορφ. Εστία 1975

Δημ. Γατόπουλου. Ιστορία της Κατοχής Μέλισσα σελ. 174, 180

Δημ. Ψαθά. Χειμώνας του ‘41 σελ. 14 Αιγαίο 1961

Δημ. Ψαθά. Αντίσταση Μαρής σελ. 22, 1976

Κ. Χατζηπατέρα-Μ. Φαφαλιού-Δραγώνα. Μαρτυρίες 41-44. Η Αθήνα της Κατοχής σελ. 15 Κέδρος 2002

Φ. Δημητριάδη. Σκιά πάνω απ’ την Αθήνα. Σκίτσα της Κατοχής Μαρής

Β. Μαθιόπουλος. Η Ελλάδα της Κατοχής. τ. Α’ Φωτογρ. ντοκουμ. Από τα γερμ. Αρχεία Το Βήμα

Επιμέλεια: Τάσου Πουλτσάκη