* Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου

Έχουμε επισημάνει και άλλη φορά ότι μετά την ενσωμάτωση το 1881 της Θεσσαλίας και μέρους της Ηπείρου στο ελληνικό κράτος, οι ευνοϊκές οικονομικές συγκυρίες που επικράτησαν την περίοδο εκείνη από την μαζική και εθελούσια απομάκρυνση των Τούρκων έφεραν στην περιοχή μας πλούσιους Έλληνες επιχειρηματίες και τραπεζίτες κυρίως της διασποράς (Κωνσταντινούπολη, Παραδουνάβιες χώρες, Αίγυπτο, Κεντρική Ευρώπη, κλπ.), που αγόραζαν από τους Τούρκους οι οποίοι έφευγαν πανικόβλητοι, τις τεράστιες αγροτικές εκτάσεις που κατείχαν. Φυσικό ήταν η Λάρισα να αποτελέσει την έδρα των επιχειρήσεών τους και σε πολλές περιπτώσεις να στεγάσει τις οικογένειές τους. Για το σκοπό αυτό οικοδόμησαν περίτεχνα αρχοντικά σε Λάρισα και Βόλο, η αρχιτεκτονική των οποίων επηρεάσθηκε από το ρεύμα του νεοκλασικισμού το οποίο επικρατούσε την περίοδο εκείνη στην ελληνική πρωτεύουσα. Το παράδειγμά τους ακολούθησαν από κοντά και οι αστικές οικογένειες της Λάρισας, παλιές και νέες.

Ένα αμιγές δείγμα νεοκλασικισμού στη Λάρισα ήταν το αρχοντικό του Σκαλιώρα, το οποίο προβάλλουμε στο σημερινό σημείωμα. Πρόκειται για φωτογραφία που αντιγράψαμε από επιστολικό δελτάριο που κυκλοφόρησε στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Το αρχοντικό είναι φωτογραφημένο από την συμβολή των σημερινών οδών Πατρόκλου και Ρούσβελτ (προπολεμικά ονομαζόταν οδός Φαρσάλων). Ο φωτογράφος και ο εκδότης της κάρτας, μας είναι άγνωστος.

Ο Κωνσταντίνος Σκαλιώρας καταγόταν από τη Ραψάνη, αλλά ζούσε στη Λάρισα από την περίοδο της τουρκοκρατίας. Εκτός από επιτυχημένος επιχειρηματίας που ήταν, διατηρούσε και μεγάλες εκτάσεις γης που κατείχε. Επίσης στις αρχές του 20ου αιώνα διατηρούσε μαζί με τους Κ. Παππά και Δημητριάδη αλευρόμυλο. Το 1884 του ανετέθη από το δημόσιο να αναλάβει την κατασκευή του τεράστιου έργου των στρατώνων της Λάρισας, χωρητικότητας 10.000 ατόμων περίπου. Από τα κέρδη της εργολαβίας αυτής κατασκεύασε την δεκαετία του 1890 ένα κομψότατο αρχοντικό, εφάμιλλο των αθηναϊκών. Ο Δημήτρης Δεληκώτσος[1], υπάλληλος στο υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στη Λάρισα κατά το διάστημα 1916-1920, το περιγράφει σαν «μικρό αδελφάκι» του σπιτιού του Σλήμαν στην Αθήνα[2].

Κατά την υπηρεσία του στη Λάρισα ο Δεληκώτσος διέμενε απέναντι από το αρχοντικό του Σκαλιώρα και όπως αναφέρει, έβλεπε συχνά την οικογένεια του ιδιοκτήτη του τεράστιου σπιτιού που δεν ήταν περισσότεροι από τέσσερα άτομα, συν το υπηρετικό προσωπικό. Πιστεύεται ότι το αρχοντικό οικοδομήθηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ziller ή της σχολής του, ήταν λιθόκτιστο και είχε προσανατολισμό προς την οδό Ρούζβελτ. Στο αρχοντικό αυτό διέμεναν κατά καιρούς μέλη της βασιλικής οικογένειας[3]. Όταν η οικογένεια Σκαλιώρα μετακόμισε στην Αθήνα το κτίριο χρησιμοποιήθηκε αρχικά σαν «Λαρισαϊκή Λέσχη» και μετά το 1930 φιλοξένησε την έδρα του στρατηγείου του Β’ Σώματος Στρατού. Στη φωτογραφία διακρίνεται στον κεντρικό εξώστη του τελευταίου ορόφου η επιγραφή «Β’ Σώμα Στρατού» και στην κορυφή της οικοδομής το βασιλικό στέμμα.

Το αρχοντικό του Σκαλιώρα ήταν ουσιαστικά τριώροφο. Το ισόγειο ήταν ένα υπερυψωμένο υπόγειο, πάνω από το οποίο αναπτύσσονταν δύο όροφοι. Ήταν κτισμένο σε ικανή απόσταση από την οικοδομική γραμμή της οδού Ρούζβελτ και έφερε περίφραξη από χαμηλό τοιχίο και μεταλλικά κιγκλιδώματα. Αμέσως μετά την κύρια είσοδο ξεκινούσε μια μεγάλη μαρμάρινη σκάλα με πολλές βαθμίδες η οποία οδηγούσε στον πρώτο όροφο. Η είσοδος στον όροφο ήταν μεγαλοπρεπέστατη, με δύο ιωνικούς κίονες οι οποίοι δημιουργούσαν τρεις τοξωτές καμάρες και μετά την παρεμβολή ενός μικρού προστώου υπήρχε η μεγάλη πόρτα εισόδου. Την ίδια ακριβώς νεοκλασική διάταξη είχε και ο άνω όροφος. Πίσω από το κτίριο ο αύλειος χώρος έφθανε μέχρι την οδό Μ. Αλεξάνδρου.

Η διάρκεια ζωής του αρχοντικού αυτού κράτησε πάνω-κάτω πενήντα χρόνια, γιατί από τον σεισμό της 1ης Μαρτίου 1941, μεγέθους 5,3 μονάδων της κλίμακας Richter υπέστη σοβαρές ζημιές, όπως και πολλά άλλα σπουδαία κτίρια της Λάρισας. Τα περισσότερα σπίτια που κατέρρευσαν τότε ήταν πετρόκτιστα, χωρίς καμιά πρόβλεψη σεισμικής προστασίας, θεμελιωμένα επιφανειακά και σε πολύ χαλαρά εδάφη[4], γι’ αυτό και οι καταστροφές ήταν δυσανάλογα μεγαλύτερες από την ένταση του σεισμικού κύματος. Μεταπολεμικά τα ερείπια κατεδαφίσθηκαν και στη θέση του αρχοντικού οικοδομήθηκε το Στρατολογικό Γραφείο με την ευρύτατη αυλή του και το Στρατοδικείο.

[1]. Δεληκώτσος Δημήτρης, Η κατοικία του Κωνσταντίνου Σκαλιώρα στη Λάρισα, περιοδικό «Εμείς», τεύχ. 11, έκδοση των υπαλλήλων της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος.

[2]. Η κατοικία του αρχαιολόγου Ερρίκου Σλήμαν διατηρείται συντηρημένη σε πολύ καλή κατάσταση, βρίσκεται στην οδό Πανεπιστημίου και σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο.

[3]. Ο Δημήτρης Δεληκώτσος δημοσιεύει στο κείμενό του μια φωτογραφία της εισόδου του αρχοντικού, την οποία χρονολογεί στη δεύτερη απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους μετά τον «ατυχή» ελληνοτουρκικό πόλεμο, δηλαδή περί το 1898. Στο πλατύσκαλο της εισόδου, μπροστά στο επιβλητικό προστώο με τις νεοκλασικές καμάρες, διακρίνονται ο διάδοχος τότε Κωνσταντίνος με τη γυναίκα του Σοφία, ο γιος τους Γεώργιος και η ακολουθία τους. Επίσης στο ίδιο κτίριο διέμενε αργότερα κατά διαστήματα και ο πρίγκιπας Ανδρέας με τη σύζυγό του Αλίκη, όταν ο πρώτος ήταν αξιωματικός σε στρατιωτική μονάδα Ιππικού της Λάρισας.

[4]. Παπαϊωάννου Ιωάννης, «Όταν ο φοβερός εγκέλαδος ερωτοτροπούσε με τη Λάρισα», εφ. Ελευθερία, 6 Μαρτίου 1994, Λάρισα. Συνέντευξη στη δημοσιογράφο Μαρία Δημητρίου.

nikapap@hotmail.com