Ο δρόμος αυτός ήταν και παραμένει ένας από τους κεντρικότερους, αν όχι ο κεντρικότερος της πόλης μας. Η παρουσία του ανιχνεύεται ακόμη από τους χρόνους της ύστερης τουρκοκρατίας, μόνο που την περίοδο εκείνη δεν ήταν ευθύς, αλλά ελικοειδής, όπως όλοι σχεδόν οι δρόμοι κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, όπως παρατηρούμε και σε χάρτες του 19ου αιώνα[1]. Με το νέο ρυμοτομικό σχέδιο της Λάρισας, το οποίο εκπονήθηκε το 1882 και άρχισε σταδιακά να εφαρμόζεται, ο δρόμος αυτός απέκτησε την ευθύτητα και ευρύτητα, η οποία αποτυπώνεται στη φωτογραφία. Εκτός από την μορφή του όμως, ο δρόμος αυτός από τότε μέχρι σήμερα, άλλαξε ονομασία πολλές φορές. Κατά την τουρκοκρατία ονομαζόταν οδός Χατζή Χουσεΐν πασά. Τους πρώτους χρόνους μετά την απελευθέρωση τον συναντούμε στις εφημερίδες και στις συμβολαιογραφικές πράξεις ως οδό Ντάρκουλη, ενώ το 1891 μετονομάσθηκε σε οδό Πριγκίπισσας Αλεξάνδρας. Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 1932 περίπου, όταν άλλαξε και πάλι ονομασία σε οδό των Έξ. Την χρονολογία αυτή ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος εξέφρασε την επιθυμία να αποκατασταθεί πανελλήνια η μνήμη των έξη προσωπικοτήτων (οι πέντε ήταν πολιτικοί και ο έκτος στρατιωτικός), οι οποίοι εκτελέσθηκαν το 1922 ως πρωταίτιοι της μικρασιατικής καταστροφής. Το Δημοτικό Συμβούλιο Λαρίσης, έπειτα από εισήγηση του δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα, ενέκρινε την πρωτοβουλία αυτή του Βενιζέλου και σαν τεκμήριο συμπαράστασης μετονόμασε τον κεντρικό αυτό δρόμο σε οδό των Έξ. Μεταπολεμικά, μετά τα γεγονότα της Κύπρου την δεκαετία 1950-1960 (επαναστατικός αγώνας κατά της Μ. Βρετανίας, εξορία του αρχιεπισκόπου της Κύπρου Μακαρίου στις Σεϋχέλλες το 1956, απόκτηση ανεξαρτησίας, κλπ.), το Δημοτικό Συμβούλιο έκανε δεκτή τη μετονομασία της οδού των Έξ σε Κύπρου.

Η σημερινή φωτογραφία απεικονίζει τον μεγάλο δρόμο της Λάρισας που αναφέραμε και έχει αποτυπωθεί σε επιστολικό δελτάριο του Νικ. Στουρνάρα[2]. Χρονολογείται από τον ίδιο το 1950. Ο Νικ. Στουρνάρας στάθηκε στο μέσον της οδού των Έξ (Κύπρου), στο σημείο όπου συναντά την οδό Βασ. Κωνσταντίνου (Παναγούλη), στην περιοχή της Δημοτικής Αγοράς και έστρεψε τον φακό του δυτικά προς το βάθος του δρόμου μέχρι την Κεντρική πλατεία. Στον μεγάλο και ευθύ αυτό δρόμο της μεταπολεμικής Λάρισας διαπιστώνεται ότι ουσιαστικά παρατηρείται μόνον κίνηση ανθρώπων, γιατί τροχήλατα οχήματα (άμαξες και αυτοκίνητα) υπάρχουν ελάχιστα σε ολόκληρο το μήκος του, παρά το γεγονός ότι δεξιά στην εικόνα τροχονόμος στέκεται μέσα σε τροχονομικό βάθρο (όπως ήταν η επίσημη ονομασία του, γιατί στον κόσμο ήταν περισσότερο γνωστό ως βαρέλι ή κουβούκλιο), προστατευμένος από τον ήλιο με ειδική ομπρέλα, αλλά και από τα φύλλα πολύκλαδου δένδρου το οποίο βρισκόταν στο πεζοδρόμιο έξω από τη Δημοτική Αγορά. Η εικόνα σου δίνει την εντύπωση ότι ο τροχονόμος καθοδηγεί πεζούς και όχι αυτοκίνητα.

Αριστερά και πίσω από τον σιδερένιο στύλο της Ηλεκτρικής Εταιρείας διακρίνεται ένα τμήμα από τη διώροφη κατοικία του παλιού δημάρχου της Λάρισας Μιχαήλ Σάπκα. Κτίσθηκε το 1913 από τον Κερμελή μπέη, ο οποίος το νοίκιασε ως κατοικία στην οικογένεια του ιατρού Σάπκα. Λίγα μέτρα δυτικότερα, στο σημερινό φαρμακείο Κυλικά (το 1913 ανήκε στον Γιώτα Τσόκανο, πάππο του φαρμακοποιού Βάσου Κυλικά) ο Σάπκας είχε το γραφείο-ιατρείο του. Την κατασκευή του σπιτιού του Κερμελή μπέη είχε αναλάβει ο εργολάβος Αντώνιος Ρίζος[3]. Το 1929 το κτίσμα αυτό του Κερμελή μπέη, με τη διαδικασία αγοράς βάσει του νόμου περί ανταλλαξίμων, περιήλθε στην ιδιοκτησία του Μιχαήλ Σάπκα. Στο ισόγειο του σπιτιού του Σάπκα, από την πρώτη στιγμή της κατασκευής του, στεγάσθηκε καφενείο στο οποίο σύχναζαν οι μωαμεθανοί κάτοικοι της Λάρισας, γι’ αυτό ήταν γνωστό σαν «τούρκικο καφενείο». Η ονομασία αυτή διατηρήθηκε μεταξύ των κατοίκων της πόλης και μετά την αποχώρηση των Τούρκων με την ανταλλαγή των πληθυσμών, αν και εν τω μεταξύ είχε μετονομασθεί σε «Αβέρωφ». Τελευταία σύχναζαν σ’ αυτό κυρίως εργάτες.

Τον Μάρτιο του 1941 η κατοικία υπέστη σημαντικές καταστροφές από τον σεισμό και τους βομβαρδισμούς, με αποτέλεσμα να καταστεί ακατοίκητη. Σύντομα όμως επιδιορθώθηκε και οι ιδιοκτήτες επανήλθαν στο σπίτι τους, όπου διέμεναν μέχρι το 1954. Τη χρονολογία αυτή η οικογένεια μετακόμισε στην οδό Ασκληπιού, πάνω από τη γυναικολογική κλινική του γαμπρού του Σάπκα, Αθανασίου Ρίζου. Στην παλιά κατοικία τους στεγάσθηκαν διάφορες επιχειρήσεις και σωματεία και τελικά το 1982 κατεδαφίσθηκε για να κατασκευασθεί πολυώροφη οικοδομή.

Στη συνέχεια διακρίνεται στη φωτογραφία μια σειρά από συνεχόμενα ισόγεια καταστήματα μέχρι την περιοχή της Κεντρικής πλατείας, με την παρεμβολή βέβαια ενδιάμεσα των οδών Ασκληπιού και Ρούσβελτ. Στο βάθος διαγράφεται ο όγκος του ξενοδοχείου "Ολύμπιον" και η σιλουέτα του παλιού κτιρίου του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας, όπως είχε μεταμορφωθεί μετά τον σεισμό..

-----------------------------------------

[1]. Ο παλαιότερος γνωστός χάρτης της Λάρισας είναι του 1827, συντάχθηκε από τον μηχανικό Χαλήλ μπέη και δημοσιεύθηκε το 1974 από τον Yusuf Halacoglu. Βλέπε: Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα της περιόδου 1810-1881. Στοιχεία από τον Κώδικα του Ιερού Ναού του Αγίου Αχιλλίου. Πρακτικά Ημερίδας, Λάρισα (1994) σελ. 43. Επίσης χάρτη του 1880 ο οποίος δημοσιεύθηκε στο βιβλίο του Επαμεινώνδα Φαρμακίδη, Η Λάρισα. Από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881), Βόλος (1926). Ο Φαρμακίδης σημειώνει στον χάρτη ότι παραχωρήθηκε «προθύμως παρά του Συμπολίτου μου κ. Ιωάννου Τσιμπούκη».

[2]. Ο Νικ. Στουρνάρας (1918-1993) δευτερότοκος γιος του περίφημου φωτογράφου και ζωγράφου του Βόλου Στέφανου Στουρνάρα (1867-1928), διδάχθηκε μαζί με τον αδελφό του Κωνσταντίνο (1914-1965) την τέχνη της φωτογραφίας από τον πατέρα τους. Το 1948 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου άνοιξε φωτογραφείο. Συγχρόνως από το 1950 άρχισε να ταξιδεύει σε ολόκληρη την Ελλάδα, απαθανατίζοντας διάφορα τοπία τα οποία αποτύπωνε σε επιστολικά δελτάρια.

[3]. Ο γιός του Αντωνίου Ρίζου Αθανάσιος (Νάσος) έγινε αργότερα γαμπρός του Σάπκα, καθώς νυμφεύθηκε την κόρη του Αλκμήνη (Μίνα).

Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου

nikapap@hotmail.com