Στο σημερινό μας σημείωμα θα αναφερθούμε στην αρχή με λίγα λόγια στην ιστορία του Θεάτρου Σκιών (όπως επικράτησαν να λέγονται οι παραστάσεις Καραγκιόζη) και εν συνεχεία στον σπουδαιότερο καραγκιοζοπαίκτη της πόλης μας, τον Πετρόπουλο (Χρήστο Μπενεκά).
Η προέλευση του Καραγκιόζη συζητείται ακόμη και σήμερα, καθώς πιστεύεται ότι δεν έχει μελετηθεί σε βάθος όλη η ιστορική διαδρομή του. Επικρατεί η άποψη ότι οι Έλληνες γνώρισαν τον Καραγκιόζη από τους Τούρκους, χωρίς όμως να τον αφομοιώσουν ολοκληρωτικά. Από την πρώτη στιγμή ο ελληνικός Καραγκιόζης πήρε τη δική του μορφή, τελείως διαφορετική από αυτήν της γειτονικής μας χώρας. Οι ελληνικές φιγούρες του Θεάτρου Σκιών έχουν μια λιτότητα και οι λεπτομέρειες είναι μόνον οι απαραίτητες. Τα διάφορα πρόσωπα ξεχωρίζουν μεταξύ τους από άποψη χαρακτήρα, ύφους και δράσης. Τα κτίρια του σκηνικού είναι χαρακτηριστικά. Η καλύβα του Καραγκιόζη είναι ένα ερειπωμένο ενδιαίτημα, ενώ το σαράι του πασά μοιάζει σαν κτίσμα βγαλμένο από τις βυζαντινές αγιογραφίες, παρά τα μισοφέγγαρα που το διακοσμούν. Τα επεισόδια έχουν μια ποικιλία σεναρίων, τα οποία συνήθως διεκτραγωδούν τα "βάσανα του κοσμάκη". Βασίζονται εν πολλοίς στην ευρηματικότητα, στην ετοιμολογία, στον χαρακτήρα και την ευφυία του καραγκιοζοπαίκτη, ο οποίος παρουσιάζει τον Καραγκιόζη με τη θυμοσοφία, τον αυθορμητισμό, τον πατριωτισμό και μερικές φορές την αθυροστομία του. Εκτός από τα συνηθισμένα πρόσωπα στην οθόνη (καραγκιόζ-μπερντέ) προβάλλουν και κάθε είδους αντικείμενα (θηρία, όφεις, καράβια, μέχρι και η πολυθρόνα του οδοντιάτρου). Το τραγούδι είναι επίσης ένα απαραίτητο στοιχείο της αποθέωσης κάθε επεισοδίου.
Δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για την παρουσία Θεάτρου Σκιών στην τουρκοκρατούμενη Λάρισα. Ίσως κατά τις τελευταίες δεκαετίες πριν την απελευθέρωσή της, διάφοροι ερασιτέχνες κατέβαλλαν προσπάθειες απλοϊκής ψυχαγωγίας με τα κατορθώματα του πολυμήχανου πρωταγωνιστή της.
Η παράδοση αναφέρει ότι στην περιοχή μας ο Καραγκιόζης από το 1881 και μετά ήταν ένα λαϊκό μέσο ψυχαγωγίας, ενώ από μια δημοσίευση του 1901 σε τοπική εφημερίδα μαθαίνουμε ότι η αστική κοινωνία της Λάρισας τον θεωρούσε "αειδέστατον και σαχλόν"[1]. Πιστεύεται ότι η δημοσίευση αυτή του 1901 αποτελεί την πρώτη επίσημη αναφορά περί Καραγκιόζη στην πόλη μας.
Από τη Λάρισα πέρασαν κατά διαστήματα διάφοροι καραγκιοζοπαίκτες. Πολλοί απ' αυτούς ήταν από την Αθήνα, περαστικοί από την πόλη μας (όπως ο Μόλλας, κατά κόσμον Αντώνιος Παπούλιας, ο Σωτήρης Σπαθάρης, ο κορυφαίος Έλληνας Καραγκιοζοπαίχτης και πολλοί άλλοι) και μερικοί ήταν μόνιμοι στη Λάρισα (Πετρόπουλος, Γιάνναρος κ.λπ.). Θα επικεντρωθούμε στη συνέχεια σε έναν απ' αυτούς, ο οποίος έζησε εδώ και έδρασε επαγγελματικά όλο αυτό το διάστημα μέχρι και τον θάνατό του το 1930, τον Χρήστο Μπενεκά, περισσότερο γνωστό με το όνομα Πετρόπουλος. Χάρη κυρίως σ' αυτόν, αλλά και σε όλους τους άλλους που δούλεψαν στην πόλη μας, μπορούμε να πούμε ότι ο Καραγκιόζης απέκτησε μεγάλη παράδοση στη Λάρισα, την οποία ξεκίνησαν οι ξακουστοί Αθηναίοι καραγκιοζοπαίκτες με τις περιοδείες τους και συνέχισαν οι ντόπιοι.
Εποχή άφησε στη Λάρισα ο καραγκιοζοπαίκτης Πετρόπουλος. Το πραγματικό του όνομα ήταν Χρήστος Μπενεκάς (1882-1930), δεν γνωρίζουμε όμως πώς επικράτησε να προσφωνείται απ' όλους Πετρόπουλος[2]. Γεννήθηκε στο Ναύπλιο και μικρός βρέθηκε στην Αίγυπτο, όπου φοίτησε σε γαλλικό σχολείο της Αλεξάνδρειας. Σε ηλικία 15 ετών επέστρεψε στην πατρίδα του και το 1903 κατετάγη στον στρατό. Υπηρέτησε τη θητεία του στην Αθήνα, όπου και παρέμεινε μετά την απόλυσή του. Στην πρωτεύουσα άρχισε να δουλεύει κοντά σε γνωστούς καραγκιοζοπαίχτες, κοντά στους οποίους αφομοίωσε την τέχνη τους. Ξεκίνησε τη δική του καλλιτεχνική δραστηριότητα στις αρχές του 20ού αιώνα. Η πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη καλλιτεχνική του εμφάνιση, σύμφωνα με τον Φώτη Βογιατζή, εντοπίζεται το 1908 στο Αλκαζάρ της Λάρισας. Έπαιζε στη σκηνή του Κέντρου Αλκαζάρ, την οποία είχε διακοσμήσει κατάλληλα. Τη χρονιά 1919-1920 άρχισε να συνεργάζεται με τον Μέμο Χριστοδούλου που έπαιζε στον Βόλο, τον έφερε στη Λάρισα και αναρίθμητοι συμπολίτες μας ψυχαγωγήθηκαν από τους δύο λαϊκούς καλλιτέχνες.
Το 1919 νυμφεύθηκε στη Λειβαδιά και από τον γάμο του απέκτησε έναν γιο, τον Ανάργυρο, ο οποίος όταν μεγάλωσε ακολούθησε την τέχνη του πατέρα του. Μετά το Αλκαζάρ και για πολλά χρόνια είχε στήσει μόνιμο θέατρο στο Φρούριο, στη δυτική πλευρά της ερειπωμένης τούρκικης αγοράς (μπεζεστένι). Σ' αυτό τον χώρο συνυπήρχε μαζί με το εξοχικό κέντρο, τον κινηματογράφο και άλλα θεάματα. Ο Μπενεκάς όμως είχε μεγάλη επιτυχία με τα ηρωικά έργα και κυρίως με τις κωμωδίες, όπως τις αυτοσχεδίαζε με τη διφορούμενη καυστική γλώσσα του, σατιρίζοντας όλα τα πολιτικά γεγονότα της εποχής. Συνέθετε στη στιγμή, στιχουργούσε άμεσα και αυτοσχεδίαζε με τόση ταχύτητα και τέχνη, ώστε να κάμνει τους ακροατές του συμμέτοχους της παράστασης και τον Καραγκιόζη να συνδιαλέγεται μαζί τους! Ήταν μια περίοδος κατά την οποία πενήντα περίπου Λαρισαίοι από τους πιο πνευματώδεις και ξακουστούς γλεντζέδες, αποτελούσαν τη μεγάλη “παρέα του Καραγκιόζη”, η οποία αναστάτωνε κάθε βράδυ το Φρούριο όπου έπαιζε ο Πετρόπουλος και στα έξυπνα και πιπεράτα αστεία του απαντούσαν οι Λαρισαίοι φίλοι του και ανταπαντούσε και εκείνος! Έτσι δημιουργούνταν ένας θαυμάσιος, ελληνικότατος διάλογος με τον οποίο διασκέδαζαν οι αμέτρητοι ακροατές.
Επένδυε με τη φωνή του τους ήρωες του Καραγκιόζη, του Χατζηαβάτη, του Πασά, του Μπαρμπαγιώργου και της Βεζιροπούλας. Όταν η παράσταση χρειαζόταν περισσότερες φωνές, χρησιμοποιούσε τον γιο του. Είχε στην κατοχή του πολλές εκατοντάδες φιγούρες από διάφορους χαρακτήρες και διάφορα σκηνικά της παράστασης. Η μεγάλη ικανότητα και το χάρισμα του Πετρόπουλου ήταν ότι με την προσήλωσή του στο αντικείμενο αυτό βοήθησε να εδραιωθεί το θέατρο του Καραγκιόζη στην πόλη μας από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι τον θάνατό του το 1930. Ήταν 19 Νοεμβρίου 1930[3] όταν μια σειρά από αντίξοα οικονομικά και οικογενειακά γεγονότα και κυρίως το πάθος του με τη χαρτοπαιξία, τον βύθισαν στην απελπισία και κάποια στιγμή έπεσε στον Πηνειό και πνίγηκε. Το πτώμα του ξεβράστηκε μετά από λίγες ώρες κοντά στο παλιό εξοχικό κέντρο "Κιβωτός" του Αλκαζάρ.
Ο Πετρόπουλος έφυγε σε μια εποχή που το Θέατρο Σκιών μεσουρανούσε και οι άνθρωποί του εκτός από κοινωνική καταξίωση είχαν και οικονομική άνεση. Όμως είχε ήδη αρχίσει να αναδύεται ένας δυναμικός αντίπαλος που έπαιζε και αυτός πάνω σε μια οθόνη, ο κινηματογράφος, βωβός στην αρχή, ομιλών στη συνέχεια. Ο αγώνας φάνηκε από την αρχή ότι θα ήταν άνισος και ο Καραγκιόζης αν και συνεχίζει τις παραστάσεις του και σήμερα με χαρισματικούς καραγκιοζοπαίχτες, στον τομέα του θεάματος έχει υποχωρήσει σημαντικά…
[1]. Γράφει σχετικά η τοπική εφημερίδα "Όλυμπος" στο φύλλο της 22ας Ιουνίου 1901: «Με εξαιρετικήν δυνάμεθα να είπωμεν επιτυχίαν εδιδάχθησαν υπό του αρτίως ευρισκομένου εις την πόλιν μας θιάσου του κ. Πεταλά τα αναβιβασθέντα μέχρι σήμερον επί σκηνής έργα … και πολύ ήρεσαν εις τους ολίγους του ανωτέρω θεάτρου θαμώνας. Λέγομεν δε ολίγους, διότι ατυχώς ουχί πολλοί εισίν οι θεατριζόμενοι εφέτος … Νομίζομεν ότι το κοινόν οφείλει αθρόως να σπεύση εις υποστήριξιν του θιάσου τούτου, ινα μη τοιουτοτρόπως εξαναγασθή ούτος και απέλθη της πόλεώς μας, αφίνων ημίν ως μόνην διασκέδασιν τα ελεεινά εκείνα γύναια του "Άλσους των Νυμφών" και τον αειδέστατον και σαχλόν Καραγκιόζην».
[2].Ο Βάσος Καλογιάννης αναφέρει ότι: "πήρε τιμής ένεκεν το παρόνομα Πετρόπουλος από τον φημισμένο καραγκιοζοπαίκτη δάσκαλο της δουλειάς του Πετρόπουλο, από τους πρώτους της σειράς των ακουστών επιχειρηματιών της καραγκιοζοπαικτικής της παλιάς Ελλάδας". Βλέπε: Ο Καραγκιόζης στη Λάρισα, περ. "Προσανατολισμοί", Λάρισα, τεύχ. 7, σελ. 12. Ένας Χαρίλαος Πετρόπουλος (1886-1965) συνομήλικός του καραγκιοζοπαίκτης εντοπίζεται στη Θεσσαλονίκη, με τον οποίο μάλιστα συνυπηρέτησαν στον στρατό.
[3]. Κατ' άλλους χρονολογία θανάτου ήταν το 1932. Βλέπε: Βαφειαδάκη Αγγελική, Οι Καραγκιοζοπαίχτες της Λάρισας, Πρακτικά 2ου Συνεδρίου Λαρισαϊκών Σπουδών, 20-21 Μαρτίου 1993 Λάρισα, σελ. 280 και ανάτυπο.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
