Πεζοδρόμια και ασφαλτοστρώσεις
Αυτή ήτο η οδική κατάστασις της Λαρίσης ότε ανέλαβον την Δημοτικήν αρχήν μετά τας δημοτικάς εκλογάς της 25 Οκτωβρίου 1925. Ιδού τι εγράφομεν εις την λογοδοσίαν μας του 1934: «Κεφαλαιώδες έργον όπερ απησχόλησε την Δημοτικήν αρχήν ήτο και το ζήτημα των οδών της πόλεως. Προ ολίγων ακόμη ετών η Λάρισα ήτο πόλις διακρινομένη δια τους λασπώδεις δρόμους της και την σκόνην της. Η από τον σιδηροδρομικόν σταθμόν εις την πόλιν άνοδος ήτο το μαρτύριον των επιβατών, η κυκλοφορία δε εις τας κεντρικάς οδούς, ήτοι Ακροπόλεως [Παπαναστασίου], Μακεδονίας [Βενιζέλου], Βόλου [23ης Οκτωβρίου] και λοιπών ήτο αγωνιώδης, ως πάντες ενθυμούμεθα, η δε κατάστασις αύτη των οδών εγένετο πλέον απελπιστική μετά την εκσκαφήν δια την τοποθέτησιν των σωλήνων της υδρεύσεως».
Δεν ήτο δυνατόν παρά να σκεφθώμεν σοβαρώς περί της θεραπείας του μεγάλου αυτού κακού της πόλεως, διότι εδυσφημείτο εις τοιούτον βαθμόν λόγω της κακής καταστάσεως των οδών, ώστε να θεωρήται ως τόπος μαρτυρίου η εγκατάστασις και διαμονή εν αυτή των αξιωματικών και παρεπιδημούντων ξένων, ως και των δημοσίων υπαλλήλων.
Κατόπιν ανταλλαγής γνωμών μετά διαφόρων ειδικών κατελήξαμεν εις το συμπέρασμα ότι η Λάρισα ίνα αποκτήση δρόμους συγχρονισμένους, έπρεπε ούτοι να κατασκευασθώσι με μόνιμα οδοστρώματα πάντως ασφαλιστικά τοιαύτα, διαφόρων συστημάτων, αναλόγως της κινήσεως αυτών και να τοποθετηθώσιν εις πάντας τους δρόμους πεζοδρόμια, κράσπεδα και ρείθρα, καθόσον άνευ ασφαλτώσεως και κρασπέδων δεν ήτο δυνατόν να υπάρχωσι δρόμοι απηλλαγμένοι της λάσπης και της σκόνης. Προς πραγματοποίησιν των ανωτέρω απεφασίσθη δια ψηφίσματος του Δημοτικού Συμβουλίου η εφαρμογή της ασφαλτοστρώσεως εις πάσας τας οδούς της πόλεως, τας τε δημοτικάς, εθνικάς και επαρχιακάς. Προς τούτο απεστάλη εις Αθήνας ο προϊστάμενος της Μηχανικής υπηρεσίας του Δήμου ίνα παρακολουθήση παρά τω Δήμω Αθηναίων και τω υπουργείω Συγκοινωνίας τα προσφορώτερα δια την Λάρισαν συστήματα ασφαλτοστρώσεως. Απεφασίσθη επίσης η ίδρυσις Ταμείου Μονίμων Οδοστρωμάτων, όπερ και επροικίσθη με τους αναγκαίους πόρους τους προβλεπομένους υπό του σχετικού νόμου. Τούτο εγένετο προς τον σκοπόν όπως συγχρόνως και εκ παραλλήλου οδοστρωθώσι δια μονίμων και ημιμονίμων οδοστρωμάτων όλαι αι μεγάλαι οδοί της πόλεως. Τα επιτευχθέντα αποτελέσματα δια της εφαρμογής του συστήματος τούτου εδικαίωσαν τα προβλέψεις μας και ήδη πάντες οι κεντρικοί δρόμοι έχουσι κατασκευασθεί και στρωθεί κατά το τελειότερον της οδοποιίας σύστημα, είναι δε απηλλαγμένοι τόσον της λάσπης όσον και της σκόνης.

Εφαρμογή νέων περί οδοποιίας Νόμων
Δύο νόμοι ήσαν οίτινες κατέστησαν εφικτήν την θεραπείαν του μεγάλου τούτου κακού της πόλεως. Ο νόμος περί κατασκευής πεζοδρομίων υπό των Δήμων και ο νόμος περί ιδρύσεως Ταμείου μονίμων οδοστρωμάτων.
Μέχρι του 1925 δια τους δυστροπούντας εις την κατασκευήν πεζοδρομίων παροδίους ιδιοκτήτας ακινήτων, τα πεζοδρόμια ήδύνατο να κατασκευάζη το κράτος και να εισπράττη το καταλογιζόμενον δια την κατασκευήν εις έκαστον παρόδιον ιδιοκτήτην ποσόν, κατά τον περί εισπράξεως δημοσίων εσόδων νόμον. Το κράτος ουδέποτε ή σπανιώτατα εφήρμοσε το μέτρον τούτο. Το κονδύλιον το οποίον ανεγράφετο κατ’ έτος εις τον κρατικόν προϋπολογισμόν ανήρχετο δια τας πόλεις όλας εις 6.000 δρχ., ποσόν ευτελώς αστείον. Οι Δήμοι δεν είχον το δικαίωμα της κατασκευής των πεζοδρομίων. Δια την βελτίωσιν της καταστάσεως των οδών των πόλεων έπρεπε να αρχίση μεν από τα πεζοδρόμια. Άνευ αυτών δεν ήτο δυνατόν να υπάρχωσι οδοί πραγματικαί εις τας πόλεις. Μόνον αν μετεφέροντο τα δικαιώματα της κατασκευής των πεζοδρομίων από το κράτος εις τους Δήμους, τους πραγματικούς αντιλήπτορας των αναγκών των πόλεών των, ήτο δυνατόν να κατασκευασθώσι πεζοδρόμια και συντηρηθώσι οδοί.
Η κατάστασις της πόλεώς μας από οδικής απόψεως υπήρχε και εις άλλας πόλεις και απεφασίσαμεν να γίνη ομαδική ενέργεια των Δημάρχων παρά τω υπουργείω Συγκοινωνίας, όπως γίνη τροποποίησις εις τας περί πεζοδρομίων διατάξεις του νόμου οδοποιίας κατά την ανωτέρω άποψιν. Οι Δήμαρχοι των τριών πόλεων Βόλου, Χανίων και Λαρίσης ελάβομεν την πρωτοβουλίαν της ενεργείας. Επισκέφθημεν τον τότε διευθυντήν της υπηρεσίας σχεδίου πόλεως και εξεθέσαμεν το αίτημά μας και αφού διεκτραγωδήσαμεν την οδικήν κατάστασιν των πόλεών μας, εζητήσαμεν όπως ανατεθή εις τους Δήμους να τοποθετώσι τα πεζοδρόμια, κράσπεδα και ρείθρα των παροδίων ιδιοκτητών των δυστροπούντων να τοποθετήσωσι τοιαύτα και να εισπράττωσι το καταβληθησόμενον ποσόν κατά τον νόμον περί εισπράξεων Δημοσίων εσόδων. Παρεκαλέσαμεν δε προς τούτο να γίνη σχετική τροποποίησις εις τον περί οδοποιίας νόμον. Ο Προϊστάμενος της υπηρεσίας Διευθυντής Σχεδίου πόλεων, ενήμερος της καταστάσεως των οδών των επαρχιακών ιδίως πόλεων, μας ήκουσε μετά προσοχής και υιοθέτησε το αίτημά μας. Τη συνοδεία αυτού επισκέφθημεν τον τότε υπουργόν της Συγκοινωνίας, εις τον οποίον ανεπτύξαμεν το ζήτημα. Ο υπουργός υπεσχέθη να εισηγηθή την τροπολογίαν ταύτην εις τας περί κατασκευής πεζοδρομίων διατάξεις του σχετικού νόμου.
Οι Δήμοι μετά την ψήφισιν υπό της Βουλής της άνω τροπολογίας ανέλαβον την πρωτοβουλίαν της τοποθετήσεως εις τας οδούς κρασπέδων, ρείθρων και πεζοδρομίων και αι πόλεις εξησφάλισαν καλάς οδούς.
Ο δεύτερος νόμος περί ιδρύσεως Ταμείου μονίμων οδοστρωμάτων υπήρξεν επίσης σπουδαιότατος ιδία από οικονομικής απόψεως, και επ’ αυτού εστηρίχθη η αντικατάστασις του συστήματος οδοστρωσίας δια σκίρρων (μακαντάμ), αποδειχθέντος όλως ακαταλλήλου δια τας οδούς των πεδινών πόλεων, με τα διάφορα συστήματα των μονίμων οδοστρωμάτων δι’ ασφαλτοστρώσεως. Το σύστημα τούτο καλώς εφαρμοζόμενον απήλλαξε την πόλιν μας της λάσπης και της σκόνης.
Βάσει των δύο τούτων νόμων αντεκαταστήσαμεν το σύστημα οδοστρωσίας Λαρίσης δια γρανιτασφαλτώσεως ή γενικής ασφαλτώσεως.

Πεζοδρόμια
Έναρξιν της εφαρμογής των ληφθεισών αποφάσεων υπό του Δημοτικού Συμβουλίου εκάμαμεν από τα πεζοδρόμια, διότι ούτως έπρεπε να γίνη.
Υπήρχον εις την πόλιν πολλαί κεντρικαί και μεγάλαι οδοί οδοστρωμέναι με το σύστημα σκιρρωστρωσίας μακαντάμ, άνευ κρασπέδων και ρείθρων και τούτο ήτο εις βάρος της συντηρήσεως των οδοστρωμάτων. Το Δημοτικόν Συμβούλιον δια πράξεώς του απέφάσισε την τοποθέτησιν κρασπέδων, ρείθρων και διαστρώσεως των πεζοδρομίων κατ’ εφαρμογήν της γενομένης τροπολογίας επί των διατάξεων περί κατασκευής πεζοδρομίων και των σχετικών διαταγμάτων.
Συμφώνως προς ταύτα συνετάχθη μελέτη υπό επιτροπής εκ του Νομομηχανικού του Μηχανικού του Δήμου και ενός ανωτέρου διοικητικού υπαλλήλου, ως και ο σχετικός προϋπολογισμός και ο πίναξ των παροδίων ιδιοκτητών των υποχρέων προς τοποθέτησιν πεζοδρομίων. Η πράξις αύτη ενεκρίθη κατά τον νόμον και έγινε αποδεκτή.
Ο Δήμος δια προσωπικών προσκλήσεων εκάλεσε τους υποχρέους παροδίους, όπως εντός τακτής προθεσμίας προβώσι εις κατασκευήν πεζοδρομίων, άλλως ήθελεν προβή η Δημοτική αρχή εις την κατασκευήν αυτών δημοτική δαπάνη εις βάρος των παροδίων, αύτη θα κατεχωρείτο εις πίνακα καταλογισμού και θα εισεπράττετο υπό του Δήμου κατά τον νόμον περί εισπράξεως Δημοσίων Εσόδων. Η πρόσκλησίς μας κατετάραξε μεν τους παροδίους, αλλά ουδείς εσκέφθη να ανταποκριθή εις ταύτην. Μόνον πολυμελής επιτροπή εμπόρων και ιδιοκτητών προσήλθε προς επίσκεψίν μου εις την Δημαρχίαν προς διαμαρτυρίαν και ίνα ζητήση «την αναβολήν της τοποθετήσεως πεζοδρομίων εις τας οδούς εις απώτερον χρόνον, ότε θα έχωσιν οικονομικήν δυνατότητα να κατασκευάσωσιν ταύτα μόνοι των. Τώρα η πόλις ευρίσκεται εις μεγάλην οικονομικήν δυσπραγίαν». Η απάντησίς μου ήτο ότι «ο Δήμος οριστικώς έχει αποφασίσει την εκτέλεσιν του έργου Δημοτική δαπάνη, την δε οικονομικήν δυσπραγίαν προς καταβολήν της δαπάνης υπό των παροδίων θα εξετάσωμεν, όταν μετά την αποπεράτωσιν του έργου καταρτισθή ο απολογιστικός πίναξ και κληθώσι προς καταβολήν του καταλογισθησομένου εις έκαστον ποσόν». Τελικώς δε τους επληροφόρησα ότι η διακήρυξις της δημοπρασίας προς εκτέλεσιν του έργου των πεζοδρομίων είναι ετοίμη και εντός ολίγων ημερών θα γίνη αύτη. Η ανακοίνωσίς μου αύτη εγένετο δεκτή μετά εντόνου διαμαρτυρίας εις βάρος της δημοτικότητός μου. Η εκτέλεσις του έργου ανελήφθη από ωρισμένους εργολάβους με μικράν μείωσιν των τιμών του τιμοκαταλόγου της μελέτης. Κατά την περίοδον της εκτελέσεως αρκετοί παρόδιοι, καθ’ ό είχον δικαίωμα, ετοποθέτησαν δι’ ιδίων τεχνιτών τα πεζοδρόμια, ευρόντες πλέον συμφερούσας τας τιμάς των ελευθέρων τεχνιτών. Πάντως υπήρξεν λίαν ικανοποιητικόν το αποτέλεσμα των ενεργειών μας. Ετοποθετήθησαν κράσπεδα και ρείθρα, ως και διαστρώσεις πεζοδρομίων επί των οδών [αναφέρονται 34 κεντρικοί δρόμοι της πόλης]. Μετά την παραλαβήν των εν λόγω έργων υπήρξε μεγίστη απροθυμία προς πληρωμήν αυτών. [...] Εν τέλει έδωκα εντολήν όπως ο Δήμος εγγράψη προσημείωσιν επί του παροδίου ακινήτου του οφείλοντος το καταλογισθέν ποσόν. Η ενέργειά μου αυτή εξήγειρε τους οφειλέτας, αλλά διαμαρτυρόμενοι πάντοτε, ήρχισαν να προσέρχωνται προς εξόφλησιν της οφειλής των. Ο Δήμος εισέπραξε πάντα τα δαπανηθέντα δια τα πεζοδρόμια ποσά. Η προσημείωσις υπήρξε δραστικόν φάρμακον.
(Στο επόμενο το τελευταίο μέρος)

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου (nikapap@hotmail.com)